محمد زارعی/ پژوهشگر مطالعات آلمان و اروپا

فایننشال تایمز روز سه شنبه ۱۸ دسامبر اعلام کرد، که سوئیس در حال راه اندازی یک کانال مالی و تجاری است تا ایران بتواند از تجارت بشردوستانه Humanitarian Trade)) با این کشور و یا حتی سایر کشورهای اروپایی، به دور از سایه تحریم های امریکا استفاده کند.
چند هفته قبل نیز سفیر سوئیس در تهران به این نکته اشاره کرده بود و اذعان داشت که سوئیس در تلاش است تا بتواند حداقل در زمینه دارو و غذا به تجارت با ایران ادامه دهد.  صحبت از کانال مالی سوئیس در حالی به میان آمده که هنوز تاریخ و روند مشخصی در مورد ساز و کار اروپایی SPV یا مدل جدید آن H-SPV وجود ندارد. گفته می‌شود که کانال مالی سوئیس به عنوان راه حلی جداگانه در نظر گرفته شده است و سه کشور اروپایی طرف ایران در برجام، یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا همچنان به دنبال راه اندازی کانال تجاری خود با ایران هستند.
ایده تجارت بشردوستانه یا همان کالاهای ضروری در زمینه دارو و غذا پس از بیانیه دولت ترامپ مبنی بر عدم تأثیرگذاری تحریم ها بر روی مردم ایران، در بین کارشناسان اروپایی و ایرانی مطرح شد. کار گروه تجاری مشترک ایران و اروپا (The Europe-Iran Forum) در پنجمین نشست خود در پاریس این ایده را بررسی کرد و سپس گزارشی از نحوه اجرای آن از سوی اتحادیه اروپا منتشر شد. پس از آنکه امریکا تمام راه های مذاکره برای حفظ برجام و گفتگو با شرکای اروپایی خود را بست و علاوه بر آن، آنها را به فشار و تحریم تهدید کرد، ظاهرا آخرین راه حل اروپایی ها برای حفظ توافق هسته ای با ایران، استفاده از حداقل امتیاز آن و امکان دسترسی ایران به کالاهای ضروری است.
ترامپ و اروپایی ها
چیزی که در دوران ترامپ اهمیت زیادی دارد، ارتباط او با شرکای تجاری و توجه به منافع اقتصادی امریکا است. سیاست ترامپ تا به این لحظه نشان داده که وی به ساختار سیاسی حاکم و هم پیمانانش کمتر از اصول حرفه ای خود که تجارت است، اهمیت می دهد. ترامپ با یک لیست از وعده های مختلف وارد کارزار انتخابات شد و تا امروز تقریبا به همه آنها پایبند بوده است. علاوه بر این وعده ها، در روند کاری که او در پیش گرفته، عدم توجه به شرکای اروپایی ایالات متحده که روزی از نزدیک ترین افراد به اوباما بودند، بیشتر به چشم می خورد.
اخیرا نیویورکر در یادداشتی دشمنی و خصومت ترامپ نسبت به اروپایی ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است ، اروپایی که رهبران آن در این سه سال گذشته تقریبا مقابل ترامپ هم صدا بوده و با سیاست های حمایت گرایی و یکجانبه گرایی آن مخالفت کردند. این امر باعث شده تا ترامپ در زمینه های مختلف از همکاری با رهبران اروپایی چشم پوشی کند و حتی بر خلاف نظر آنها تصمیم بگیرد. علی رغم تلاش اروپایی ها برای مقابله با امریکا، وابستگی آنها در زمینه های اقتصادی و امنیتی قابل انکار نیست. اقدامات ترامپ در دوران ریاست جمهوری او، باعث تغییرات زیادی در روندهای جهانی در بخش های مختلف شده است. این تغییرات بیش از همه می تواند بر اروپا و اتحادیه اروپا تأثیرگذار باشد. حتی نهادهایی مانند اتحادیه اروپا که در چندجانبه گرایی و منطقه گرایی پیشرو بودند، طبق مطالعات اخیر و روندهای فعلی، در آینده مجبور به تغییر رویکرد و رفتار خود هستند. علاوه بر این، اتحادیه اروپا امروز بیش از گذشته با تهدیدهای داخلی روبرو است. از این رو ایفای نقش در مسئله پیچیده ای مانند ایران، در شرایط فعلی برای اتحادیه اروپا کار بسیار دشوار و پر هزینه ای است.
چرا سوئیس؟!  
کشورهای اروپایی زیادی مایل به ادامه روابط تجاری خود با ایران هستند، اما تاکنون به دلایل گوناگون هیچ کدام حاضر به میزبانی کانال مالی برای تجارت با ایران نشدند. در این بین اما یک کشور خارج از اتحادیه وجود دارد که می تواند نقش موثرتری نسبت به سایرین ایفا کند. در بین اروپایی ها، سوئیس از جایگاه متفاوت تری برخوردار است. حتی جایگاه اتریش به عنوان کشوری خنثی که عضوی از ناتو نیست و میزبان بسیاری از نهادهای بین المللی در اروپاست و یا در شش ماه گذشته ریاست شورای اروپا را بر عهده داشت، با سوئیس قابل قیاس نیست. سوئیس پس از اشغال سفارت امریکا در تهران منافع این کشور در ایران را نمایندگی می کند و بارها در مناقشات مختلف نقش میانجی را بر عهده داشته است. علی رغم اختلافات معمولی که در زمینه حقوق بشر، سیاست خارجی ایران در منطقه و طی چند سال اخیر سیستم های موشکی آن، بین ایران و سوئیس وجود دارد، سوئیس از ادامه حیات توافق هسته ای حمایت می کند و خواهان اجرای آن است.
حجم روابط تجاری ایران و سوئیس از مبلغ قابل توجهی برخوردار نیست. سال 2017 حجم تبادلات تقریبا بالغ بر 619 میلیون دلار بوده که 550 میلیون دلار از آن سهم صادرات سوئیس به ایران است. مهمترین اقلامی که سوئیس به ایران صادر کرده است، شامل مواد غذایی، دارویی و تجهیزات پزشکی می شود. این کالاها تقریبا دو سوم از کل صادرات این کشور به ایران را در بر می گیرند. اغلب مقامات سوئیس پس از پیروزی ترامپ در انتخابات امریکا مانند سایر سران اروپایی چندان از وی استقبال نکردند. اما در طول دوران ریاست جمهوری ترامپ، این کشور تقریبا از حملات وی مصون مانده است. طبق گزارشی از روزنامه تاگس-آنسایگر سوئیس، پس از اعلام تصمیم جنجالی ترامپ در خصوص مهاجران، اغلب حوزه های اقتصادی، شکایت و نارضایتی خود را نسبت به آن بیان کردند. اما تنها یک بخش بزرگ و مهم بود که در مقابل این تصمیم، سیاست سکوت را در پیش گرفت و آن شرکت های بزرگ دارویی و صنایع پزشکی بودند.
دو بنگاه بزرگ دارویی و پزشکی سوئیس، روشه Roche و نوارتیس Novartis که چندین بار تمایل خود برای ورود و سرمایه گذاری در بازار ایران را نیز اعلام کرده اند، سهم زیادی را نیز در بازار امریکا دارند. تنها بیش از 25 هزار نفر به واسطه حضور شرکت «روشه» در امریکا مشغول به کار هستند و حجم روابط تجاری این کشور در امریکا و سوئیس حدود 22 میلیارد فرانک تخمین زده می شود. شرکت «نوارتیس» نیز حدود یک سوم از تبادلات خود که چیزی حدود 17 میلیارد دلار است، را در بازار امریکا انجام می دهد. این دو شرکت هر کدام دارای چندین زیرمجموعه چند ملیتی و مشترک با امریکا هستند که ورود به هر بازاری در دنیا، با توجه به حجم عظیم از تبادلات آنها در امریکا می تواند به طور مستقیم به اقتصاد این کشور نیز کمک کند.
به نظر می رسد که انتخاب سوئیس می تواند گزینه مناسبی برای ایران، امریکا و حتی اروپا باشد. کانال مالی سوئیس طبق اخبار قرار است فعلا تنها نیاز ایران در بخش کالاهای اساسی را پوشش دهد و بحث تبادلات پولی هنوز در آن مشخص نیست. به هر حال سوئیس از این طریق می تواند منافع اقتصادی خود در ایران را حفظ کند و همچنین امکان گفتگو با امریکا برای حل اختلاف با ایران را برقرار نماید. ترامپ نیز از این طریق می تواند تعاملات با ایران را با نظارت بیشتری کنترل کند، چیزی که ممکن است در ساز و کار اتحادیه اروپا SPV برای او امکان پذیر نباشد. تجارت سوئیس با ایران، می تواند منافع اقتصادی شرکت های امریکایی را نیز در بر گیرد. همچنین سوئیس در دوران سرد روابط میان یورو-آتلانتیک می تواند آلترناتیوی برای اتحادیه به عنوان نقش میانجی گر در مقابل ایران باشد.   

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل