دکتر امیر هوشنگ میرکوشش
سر انجام پس از 18 ماه مذاکرات سخت و نفس گیر، ایران و کشور های 1+5 به تفاهمی سیاسی در مورد برنامه هسته ای ایران دست یافتند. چهارچوب توافق اتمی با ایران پنج شنبه شب و در روز سیزده فروردین در قالب یک بیانیه مشترک از طرف مسئول سیاست خارجی اروپا و وزیر خارجه ایران قرائت گردید. بر اساس سندی که پس از پایان مذاکرات از سوی دولت آمریکا منتشر شده چهارچوب توافق با ایران شامل موارد زیر است:
• ایران از میزان سانتریفیوژهای فعال در غنی سازی اورانیوم میکاهد و ذخیره اورانیوم غنی شده خود را کاهش میدهد.
• سانتریفیوژهایی که دیگر فعال نیستند زیر نظر آژانس بینالمللی انرژی اتمی به انبار خواهند رفت.
• همه تاسیسات اتمی ایران به شکل مرتب زیر نظارت بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی قرار میگیرد.
• ایران نیروگاه آب سنگین اراک را بازطراحی میکند تا دیگر پلوتونیوم در سطح تسلیحات اتمی در این محل تولید نشود.
• تحریمهای آمریکا و اروپا علیه برنامه اتمی ایران در چند مرحله لغو میشوند، اما در صورتی که ایران تعهداتش را نقض کند این تحریمها مجددا برقرار خواهند شد.
محمد جواد ظریف نیز در بیانیه مشترک علاوه بر موارد فوق به موارد زیر اشاره نمود:
• مجموعه تدابیری برای نظارت بر اجرای مفاد برنامه جامع اقدام مشترک شامل کد اصلاحی ۳.۱ و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی مورد توافق واقع شده است. آژانس بین المللی انرژی اتمی از فناوریهای مدرن نظارتی استفاده خواهد کرد و از دسترسیهای توافق شده بیشتری از جمله به منظور روشن کردن موضوعات گذشته و حال برخوردار خواهد شد.
• ایران در همکاریهای بین المللی در حوزه انرژی هستهای صلح آمیز مشارکت خواهد نمود که میتواند شامل ساخت نیروگاههای هستهای و رآکتورهای تحقیقاتی شود. یک حوزه مهم دیگر، همکاری در زمینه ایمنی و امنیت هستهای میباشد.
• اتحادیه اروپایی، اعمال تحریمهای اقتصادی و مالی مرتبط با هستهای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات متحده نیز اجرای تحریمهای مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هستهای را همزمان با اجرای تعهدات عمده هستهای ایران به نحوی که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد.
• یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد که در آن بر برنامه جامع اقدام مشترک تاکید شده، کلیه قطعنامههای قبلی مرتبط با موضوع هستهای لغو خواهد گردید و برخی تدابیر محدودیت ساز مشخص، را برای یک دوره زمانی مورد توافق، لحاظ خواهد کرد.
بر اساس این راهحلهای مشترک، نیروگاه نطنز تنها نیروگاه ایران باقی خواهد ماند و تولید مواد هستهای از تأسیسات فردو به نطنز منتقل خواهد شد.همچنین ۹۵ درصد اورانیوم غنیشده ایران یا به درصد پایین مورد قبول گروه 1+5 تبدیل خواهد شد و یا از کشور خارج خواهد شد. بنا بر این تفاهمنامه توانایی غنیسازی و تعداد سانتریفیوژهای ایران، به دو سوم تعداد قبل از مذاکرات، کاهش خواهد یافت.ایران همچنین داوطلبانه بازرسیهای سرزده بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی را میپذیرد. در نطنز نمایندگان کشورهای 1+5 نیز بر تولید و غنیسازی مواد هستهای نظارت خواهند کرد.ایران تنها مجوز غنیسازی اورانیوم تا سطح 3/67 درصد را برای ۱۵ سال خواهد داشت.راکتور هستهای آب سنگین در اراک بازسازی خواهد شد به شکلی که نتواند پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی تولید کند. به عبارتی در هیچ یک از مراکز هستهای ایران پلوتونیوم که به عنوان سوخت هستهای در تسلیحات هستهای مصرف داشته باشد، تولید نخواهد شد.فردو از یک سایت غنیسازی اورانیوم به یک مرکز تحقیقاتی بدل خواهد شد و تحقیق و توسعه برنامه هستهای ایران بنا بر یک برنامه زمانی مشخص ادامه پیدا خواهد کرد.ایران در آغاز مذاکرات درخواست فعالیت ۱۹ هزار سانتریفیوژ را داشت. بر اساس توافق ۱۳ فروردین، ایران تنها میتواند ۶۱۰۴ دستگاه سانتریفیوژ فعال داشته باشد. این دستگاهها تنها میتوانند از نسل اول سانتریفیوژهای ایران که با استاندارد IR1 هستند، باشند. ایران حق استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفتهتر نسلهای بعدی را ندارد.در میان این دستگاههای فعال ۵۰۶۰ دستگاه تنها با قرار ۱۰ ساله به فعالیت خواهند پرداخت.
در پی اعلام بیانیه پایانی مذاکرات اتمی ایران و شش قدرت جهانی در لوزان، رئیس جمهوری ایالات متحده گفت اگر تفاهمی که روز پنجشنبه به آن رسیدیم به یک توافق جامع منجر شود، معتقدم جهان امنتر خواهد شد.باراک اوباما با بیان این که امروز ایالات متحده و متحدان آن، با ایران به یک «درک تاریخی» رسیدیم، گفت اگر این تفاهم به توافق تبدیل شود، با اجرای کامل آن، از رسیدن ایران به توانایی هستهای نظامی جلوگیری خواهد شد.آقای اوباما، با تاکید بر این که برنامه هستهای ایران بیش از هر کشوری در جهان تحت نظارتهای گسترده و مستمر قرار خواهد، گفت این تفاهم بر اساس اعتماد نیست، بلکه بر اساس راستی آزمایی است.وی با یادآوری این که همیشه گفته است که راه حل دیپلماتیک بهترین گزینه است، در ادامه هشدار داد اگر این تفاهم بدست آمده از سوی کنگره آسیب ببیند، آنگاه دیپلماسی جهانی با شکست روبرو خواهد شد
وزیر خارجه ایالات متحده نیز بلافاصله پس از پایان سخنرانی رئیس جمهوری آمریکا، در یک نشست خبری در لوزان گفت «ما به یک مرحله تاریخی رسیدهایم،» و با بیان این که دیپلماسی بهترین راه بود، شجاعت باراک اوباما در پیگیری دیپلماسی در پرونده هستهای ایران را برغم مخالفتها، ستود.جان کری، که کشورش طرف اصلی گفتگوهای هستهای یک سال اخیر با ایران بود و از روز پنجشنبه هفته گذشته بارها با همتای ایرانی خودش در هتل بوریواژ لوزان به گفتگو نشست، همچنین بر تعهدات واشنگتن در تامین امنیت اسرائیل و دیگر هم پیمانان آمریکا در منطقه تاکید کرد.
توافق هسته ای ایران و کشور های غربی می تواند تاثیرات مهمی بر اقتصاد ایران داشته باشد. نقش ایران در اقتصاد منطقهای نیز مهم است. بخشی از رونق اقتصادی کشورهایی نظیر ترکیه، امارات و قطر به خاطر محرومیت ایران از اقتصاد جهانی و منطقه بوده است. کشورهایی نظیر روسیه و ترکیه از بازگشت ایران به عرصه اقتصادی خرسند نخواهند شد.در صورت رسیدن به توافق در شهریور و آبان ماه کمکم اثرات برداشته شدن تحریمها نمایان خواهد شد. ورود سرمایه گذاران خارجی به ایران می تواند باعث رشد و شکوفایی اقتصاد ایران گردد. رفع تحریمها از حوزه نفت و گاز نیز می تواند جهشی در اقتصاد ایران ایجاد کند.
با انتخاب دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور فضای امیدوار کننده ای نسبت به آینده در حل مسائل داخلی و خارجی حاکم گردیده است. دولتمردان امریکایی در ابتدا این انتخاب را همانند سایر انتخابات گذشته دانسته و امکان تغییر در سیاست خارجی و روند پرونده هسته ای ایران را ضعیف می دانستند. با گذر زمان و شفاف شدن مواضع، هیئت حاکمه امریکا مواضع معتدل تری نسبت به انتخاب رئیس جمهور منتخب اتخاذ نموده و زمان را برای دیپلماسی مناسب دانستند.
تمامی این موارد و تفاهمات و توافقات اخیر در موضوع هسته ای میان ایران و امریکا نشان از فرصتی تاریخی برای ایران و امریکا در مذاکره مستقیم و حل مسائل دو جانبه دارد. به نظر می رسد اکنون دیگر مذاکره و روابط میان ایران و امریکا تابو نیست و دیپلماسی می تواند در جهت مذاکره مستقیم و بدون پیش شرط با امریکا برای حل و فصل نهایی مسائل دو کشور ادامه یابد .اکنون زمان دیپلماسی و مذاکره مستقیم با امریکا برای برقرای ارتباط و پشت سر گذاشتن 36 سال خصومت و دشمنی فرا رسیده است . موضوعی که می تواند باعث تثبیت و به رسمیت شناخته شدن قدرت منطقه ای ایران گردد.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل