سیده مسعوده میر مسعودی**
خاورمیانه از دیر زمان در نظام بین الملل به عنوان منطقه ای مطرح وکلیدی شناخته شده و از آنجایی که خاستگاه تمدن ها وادیان مختلف است و از هویت ها ، اقوام و نژاد های متنوعی تشکیل شده است ،همیشه محل رقابت و بر خورد میان قدرتهای بزرگ منطقه ای و بین المللی بوده است.به جرات می توان گفت در میانه قرن بیستم شاید حساس ترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی ، ژئو پلیتیکی ،ژئو اکونومیکی و ژئو کالچری منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است . یکی از مهم تریم و کهن ترین چالش های این منطقه مناقشه میان اعراب و سرائیل است که تا کنون نیز در ردیف بحران های اصلی و حل نشده است منطقه باقی مانده و خود عامل ایجاد منازعات و چالش های دیگری در منطقه گردیده است.
جنبش های مردمی موسوم به بهار عربی یا بیداری اسلامی که از آفریقای شمالی آغاز گردید فصلی نو در تاریخ خاور میانه رقم زد . با وجودی که در بروز حرکت های اعتراضی منطقه ،انگیزه ها و اهداف یکسانی را نمی توان در نظر گرفت و در نتیجه نتایج یکسانی نیز حاصل نگردید، اما پس لرزه ها ی این جنبش ها تاثیرات مهم و عمیقی در کشورهای کلیدی منطقه و نظام بین الملل بر جای گذاشت .
نگارندگان تلاش دارند چالش ها و منازعات منطقه خاورمیانه را به صورت مقالات سلسله وار مورد تبیین و تحلیل قرار دهد . موضوعات و چالش های منطقه را می توان بر حسب اهمیت و اولویت مورد بررسی، تبیین و تحلیل قرار داد:
- بحران سوریه ودخالت آشکار بازیگران منطقه ای و بین المللی
- بحران عراق وسناریوی تجزیه این کشور
- نقش گروه های فراملی و تروریستی در بحران های منطقه
- تاثیرتوافق هسته ای ایران و1+5 بر منازعات و بحران های منطقه
- نقش عربستان در بحران های منطقه از جمله سوریه وعراق و یمن
- ترکیه وسیاست دو گانه این کشور در منطقه و روابط این کشور با بازیگران بین المللی
- نقش بازیگران منعفت طلب مثل چین در منطقه
- نقش روسیه در منطقه و سوریه
- نفش اتحادیه اروپا در معادلات منطقه ای و بین المللی
- نقش ایالات متحده آمریکا در بحران های منطقه
- نقش ایران در چالش ها و منازعات منطقه
- نقش اسرائیل در مناقشات و بحران های منطقه
- آینده پژوهی نظام منطقه ای در خاورمیانه و تاثیرات آن بر نظام بین الملل
- و...
دراین سری تحلیل ها که بصورت سریالی منتشرخواهد شد هر موضوعی در قالب منطقه بررسی می شود وباز خورد آن در نظام بین الملل مورد باز نگری قرار خواهد گرفت و تلاش خواهد شد که بر اساس سناریو های مطرح آینده های محتمل ، ممکن و مطلوب منطقه ترسیم گردد .
بحران سوریه
ورود نظامی روسیه به سوریه اولین مطلب از این سری مقالات بود که به دلیل اولویت و اهمیت آن در مقاله ای تحت عنوان نقش روسیه در بحران سوریه تبیین و تحلیل گردید و به دلیل اهمیت این کشور در معادلات منطقه ای و بین المللی در آینده به مقالات دیگری با محوریت بحران سوریه پرداخته خواهد شد .
مهاجران بحران سوریه فرصت یا تهدید برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا
باروی کار آمدن حزب عدالت وتوسعه در سال 2001 شاهد رویکردی جدید در سیاست خارجی این کشور بودیم. تئوری عمق استراتژیک احمد داود اوغلو دو بند مهم در سر فصل سیاست ترکیه قرار داد : اول به صفر رساندن مشکلات با همسایگان که زمامداران حزب عدالت وتوسعه با طرح این عقیده دو هدف داشتند :اول ضمن تاثیر گذاری بر جریانهای سیاسی منطقه قدرت چانه زنی خود را درحل مسائل منطقه افزایش دهد وبه عنوان قدرت منطقه اعتبار جهانی پید کند .دوم تسهیل عضویت در اتحادیه اروپا که در این تحلیل مد نظر ماست .
تقاضای عضویت در اتحادیه اروپا از سال1993شروع شده وبار ها به دلایل مختلف از طرف اتحادیه اروپا رد شده است. داخل شدن ترکیه در مسیر انتقال نفت و گاز به اتحادیه اروپا یعنی شریان انرژی این جامعه از طرح های خط لوله نفتی (باکو -تفلیس-جیحان) گرفته تا مسیر گاز (باکو -تفلیس-ارزروم) این کشور را به عنوان شریک در حال وآینده اتحادیه اروپا وارد کرده است.
ولی هیچکدام از این دلائل عضویت ترکیه را برای اتحادیه اروپا موجه نکرده است.حال با سرازیر شدن موجی از مهاجران بحران سوریه به کشورهای اروپایی نگاه اروپا به ترکیه به عنوان کاتالیزور تغییرکرده است وسرمداران هوشمند ترکیه نیز فرصت را غنیمت شمرده وطرح قدیمی عضویت را روی میز مذاکره گذاشته اند تا بتوانند به این عضویت جامع عمل بپوشانند.
سفر مرکل به ترکیه شاید بیشتر از اینکه برای کشورهای اروپایی مهم باشد یک نگاه جدید به ترکیه به عنوان منطقه ژئو پلتیکی مهم است.یکی از دلایل رد عضویت ترکیه هم مرز بودن با مناطق بحران خیزی نظیر عراق و سوریه بود وبار ها ترکیه این موضوع را گوشزد کرده بود که ترکیه می تواند پل ارتباطی بین اروپا وآسیا قرار گیرد وترکیه برای جامعه اروپایی هم فرصت است وهم تهدید.
حال این سوال پیش می آید که آیا ترکیه از سیل مهاجران می تواند بعنوان فرصتی برای عضویت در اتحادیه اروپا استفاده کند؟
آیا مرکل راه حل های دیگری برای حل مسئله مهاجران دارد واین فقط آزمونی ساده از ترکیه است؟
در پاسخ و به طور اجمالی باید گفت که ترکیه در سفر مرکل به ترکیه می توانست کمی واقع بینانه حرکت کرده واز طرح این مسئله در این شرایط بحرانی خودداری کند ودر فرصت مناسب برای تسهیل عضویت تلاش کند وبا این حرکت بار دیگر اعتماد بازیگران اروپایی را به خود سلب کرد واین فرصت را به تهدیدی علیه خود تبدیل کرد ه است وسیاست دوگانه ای که در منطقه همیشه داشته بار دیگر به نمایش گذاشت. و شاید سرمداران اروپایی دلیل دیگری برای پافشاری به رد عضویت ترکیه پیدا کرده باشند.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
* دکترای روابط بین الملل، استاد دانشگاه و عضو هیئت تحریریه
** کارشناس ارشد روابط بین الملل و عضو هیئت تحریریه