دکترامیر هوشنگ میرکوشش*
گزارش پانزدهمین هم اندیشی گروه مطالعات روابط بین الملل
گرد آوری وتدوین /لیلا طباطبایی ،امیر مقدمی
اهداف سفر ترامپ به عربستان را می توان در دو بعد کلی سیاسی و مادی خلاصه نمود.
اهداف سیاسی
اعراب معتقدند در دوره اوباما نادیده گرفته شده اند و حمایت سنتی آمریکا از آن ها تضعیف شده است بنابر این:
1) یکی از هدف های عمده آمریکا اطمینان خاطر دادن به اعراب در حمایت آمریکا از آن ها می باشد. عربستان به زعم خود ایران را به عنوان عامل اختلاف و نا امنی در منطقه می داند و تلاش دارد آمریکا را در این موضوع با خود هم داستان نماید.
2) هدف دیگر از این سفر تلاش دونالد ترامپ برای تعدیل نمودن نگرش اسلام هراسی بود و نوید دادن به اعراب و کشور های اسلامی حاضر در ریاض مبنی بر همکاری با جهان اسلام بود.
3)مبارزه با تروریسم و گروه های تروریستی مثل داعش با هزینه و پول کشور های عربی.
4) هدف مهم دیکر ترامپ از سفر به منطقه و عقد قرارداد های میلیاردی تاثیر گذاری بر پرونده در دست بررسی " روس گیت" است .پی گیری دخالت روسیه در انتخابات آمریکا از سوی سنا و اف بی آی و احتمال استیضاح ترامپ شرایط سختی را برای ترامپ رقم زده و وی تلاش دارد از سفر عربستان و دستاورد های آن در جهت تایید صلاحیت خود استفاده نماید.
5) آمریکا تلاش دارد با استفاده از امکانات و سرمایه کشور های عربی اتحادی عربی علیه ایران تشکیل داده و با تاسیس ناتوی عربی از نفوذ ایران در منطقه جلوگیری و سد نفوذ ایران در منطقه را به انجام رساند.
6) تلاش در جهت اتحاد میان اعراب و اسراپیل علیه ایران که با موضع گیری های سران عربستان ، مصر و سازمان آزادیبخش فلسطین تا حدی در تغییر ذهنیت اعراب نسبت به دوستی با اسرائیل و دشمنی با ایران موفق بوده است.
7) افتتاح مرکز مبارزه با تروریسم باهدف انجام اقدامات فرهنگی و ریشهای برای مبارزه با تروریسم.
8) ایجاد نیروی نظامی واحد و متشکل در چارچوب شورای همکاری خلیجفارس و با هماهنگی با اسرائیل به بهانه مبارزه با تروریسم و درنهایت باهدف مهار منطقهای و محرومسازی جمهوری اسلامی ایران از مزایای ژئوپلیتیک خود در منطقه.
اهداف مادی
• عقد قرار داد های کلان نظامی و اقتصادی شامل فروش ۳50 میلیارد دلار تسلیحات که ۱۱۰ میلیارد دلار آن نهایی شده است.
• عقد قرارداد های اقتصادی شامل قرارداد های نفتی و سرمایه گذاری عربستان و کشور های عربی در آمریکا باهدف رونق اقتصادی آمریکا و جذب سرمایهگذاری خارجی در راستای ملیگرایی اقتصادی دولت جدید
• تامین هزینه های لجیستیکی و تدارکاتی نیرو های آمریکایی توسط اعراب جهت حمایت نظامی از این کشوردر بحران های منطقه.
ترامپ در سخنرانی خود در جمع نمایندگان و سران کشورهای اسلامی در ریاض در تبیین سیاست خود از اصطلاح رئالیسم اصولگرا (Principled Realism) استفاده نمود. مؤلفههای موردنظر دولت ترامپ مبتنی بر «رئالیسم مبناگرا یا اصولگرا» را می توان در گزارههای زیر خلاصه نمود:
• تأکید بر عزم راسخ آمریکا در مبارزه با تروریسم .
• ایجاد امنیت از طریق تثبیت مشارکت راهبردی و تاکتیکی با کشور ها ی ذی نفع .
• تصمیمگیری بر اساس واقعیات جهان و نه ایدئولوژی ستیزه گرا و غیرمنعطف.
• تأکید بر تجربهگرایی و نه تفکر متصلب، بهعنوان اصول راهنمای اقدام.
• انجام اصلاحات تدریجی
• ایجاد اتحاد و ائتلاف با همهکسانی که هدف مشترک دارند.
• افزایش شرکا بر اساس واقعیات موجود و نه کمالگرایی.
• لزوم پرداخت سهم متحدان در هزینههای اقدامات آمریکا در جهت کاهش هزینه های مادی و معنوی آمریکا در مناقشات و بحران ها.
• اولویت دادن به صلح به جای جنگ در رویکرد جدید آمریکا
اینکه در عمل سیاست ترامپ مبتنی بر رئالیسم و واقعیات صحنه روابط بینالملل است یا خیر؛ محل تأمل جدی است. تکیهبر دولتهایی که عمدتاً ساختار دیکتاتوری داشته و با اصول اعلامی ایالات متحده فاصله بسیار دارند و عدم توجه به ریشههای افراطگرایی و تروریسم در منطقه خاورمیانه، تناقضات بسیاری را در کلام و سیاست عملی ترامپ نشان میدهد.
محور قرار گرفتن عربستان که هر سه عامل موثر در گسترش تروریسم –منابع مالی، ایدئولوژی افراط گرا و حمایت سرزمینی از گرو های افراطی – را دارد، خود بخشی از این تناقض است. این موارد باعث میشود قضاوت در مورد سخنان ترامپ مبتنی بر دکترین "رئالیسم اصول گرا" یا کمال گرا در سیاست خارجی ترامپ بسیار زود باشد.
با وجود مواضع اعلام شده در سفر ترامپ به عربستان و اسراییل ، ظواهر امر نشان میدهد اینگونه ائتلافها و تحرکهای راهبردی، یک هدف بیشتر ندارد و آن هم برای مقابله با تهدید و نفوذ ایران در منطقه خاورمیانه است. برای تحقق این امر سعودی ها نقش واسط میان جهان اسلام و جهان عرب را با اسراییل برعهده گرفتهاند و آمریکا تلاش دارد در سایه این ائتلافها بسیاری از کشورهای منطقه را برای مهار و سد نفوذ ایران متحد کند.
البته باید در نظر داشت سفر ترامپ به عربستان و دیدار با رهبران کشورهایی که عربستان میکوشد با تزریق پول نفت آنان را متحد خود کند، جز به ناپایداری سیاسی منطقهای منجر نخواهد شد. عربستان نیز دیر یا زود به این نقطه خواهد رسید که ارقام نجومی برای قراردادهای نظامی مشکلی را از این رژیم حل نمیکنند، حتی در داخل کشور نیز به بیثباتی آن دامن خواهد زد.
آمريکاييها در نظر دارند به ویتنامیزه کردن جنگ روی آورند آمریکا زمانی که نتوانست. ويتکنگها را مهار کنند، ويتناميها را تجهيز و حمايت نمود تا خود آنها با ويتکنگها بجنگند. اما سئوال این است که آيا عربستان اين ظرفيت را دارد؟ به نظر می رسد عربستان چنین ظرفيتی را ندارد . این کار ایالات متحده می تواند سناريويي که براي ايران پهلوي رخ داد را تداعی نماید يعني واگذاري ژاندارمي منطقه به ايران که به فروپاشي ايران در چند سال بعد منجر شد. عربستان با وجود شکاف های بسیار در جامعه خود قدرت تحمل چنین بار سنگيني را ندارد. شکاف میان اسلام سلفي با تغییرات مدرن در داخل عربستان احتمال دارد تعارضات داخلي عربستان را به سمتی ببرد که منجر به فروپاشي این کشور از درون گردد.
به نظر می رسد همکاری ترامپ و عربستان را می توان در چارچوب سازماندهی نظم منطقه ای جدیدی تبیین نمود. و در این راستا تلاش می شود قدرت راهبردی ایران به ویژه در سوریه عراق یمن و لبنان محدود شود. تلاش ترامپ در مقابله با گروه های تکفیری از طریق کارگزاران سیاست منطقه ای مثل عربستان ترکیه و اسراپیل حاکی از فضای موازنه تهدید منطقه ای علیه ایران است.
ضرورت دارد دستگاه دیپلماسی ایران فعالیتهای خود را برای بیاثر کردن اقدامات و مصوبات محافل عربی به کار گیرد. در این ارتباط هوشمندی وخویشتنداری و اتخاذ راهبرد صبر و انتظار و همچنین پرهیز از هرگونه اقدامات ایذایی می تواند در جهت بیاثر کردن اقدامات و مصوبات محافل عربی به کار رود. این مهم با توجه به عقلانیتی که در دستگاه دیپلماسی ایران وجود دارد و در صورت سپردن پرونده بحران های منطقه به این وزارت خانه همانند پرونده هسته ای دور از دسترس نیست. دستگاه دیپلماسی ایران می تواند با تعامل و مذاکره با کشور هایی مثل قطر ، کویت و عمان در منطقه خلیج فارس و نیز راهبرد مناسبات اقتصادی و امنیتی مشترک با کشور های منطقه هر گونه اتحادی علیه کشور را خنثی و یا تضعیف نماید.
*عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و مدیر مسئول مجله ایرانی روابط بین الملل
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل