فاطمه محمدی دکتری روابط بین الملل از دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر مسایل بین الملل

 اگر بخواهیم با گذشت بیست سال از واقعه یازده سپتامبر به افغانستان و تحولات آن نگاهی بیندازیم، مسایل بسیار گسترده­ای مطرح می­گردد که به صورت زنجیره­وار در هم تنیده هستند از جمله اینکه با توجه به خروج آمریکا از افغانستان و قدرت­ گیری طالبان مبارزه با تروریسم چگونه جامه عمل خواهد پوشاند و آیا می توان از اصطلاح جنگ های به ی­پایان در برخورد با تروریست استفاده کرد؟ آیا دخالت نیروهای خارجی جهت مبارزه با تروریسم بیشتر سبب تقویت آن می­شود یا ضعف و نابودی؟ چرایی شکست ایالات متحده در افغانستان؟ آیا قدرت­ گیری و روی کار آمدن طالبان، زمینه را جهت تقویت بنیاد گرایان/ رادیکالیسم در منطقه فراهم می ­سازد؟ تجربه افغانستان و همچنین عراق، چه نتایجی را در زمینه دولت_ملت سازی به تحلیلگران این حوزه می­دهد؟ صلح و دموکراسی سازی در افغانستان، چگونه صورت خواهد پذیرفت؟ خروج آمریکا از افغانستان، چه فرصت­ها و چالش­هایی را برای کشورهای منطقه فراهم خواهد ساخت؟آیا امکان تکرار اتفاق مشابه 11 سپتامبر 2001 وجود دارد؟ با توجه به افزایش بی ­ثباتی داخلی/خروج گسترده پناهندگان و افزایش بحران انسانی، واکنش همسایگان افغانستان به این مسایل چگونه خواهد بود؟ از آنجا که بایدن اظهار داشت که ایالات متحده بیش از یک دهه است که به اهداف اصلی خود رسیده و آنها را برچیدن القاعده و یافتن اسامه بن لادن عنوان کرده است، حال این پرسش مطرح می ­شود که آیا مبارزه با تروریسم در این اهداف خلاصه می ­شد؟آیا جامعه بین­ المللی طالبان را به رسمیت خواهد شناخت؟ آیا به رسمیت شناخته شدن آن از سوی دولت چین قریب الوقوع است؟آیا می ­توان درس­های شکست 20 ساله ایالات متحده در افغانستان را با جنگ ویتنام مقایسه کرد؟ و بزرگ­ترین درسی که می ­توان با توجه به تجارب شکست­های انگلیس، شوروی و.. در افغانستان گرفت چیست؟ تسلط طالبان چگونه منافع ایالات متحده را در ایندوپاسفیک تحت تأثیر قرار خواهد داد؟ و پرسش آخر که شاکله محوری نوشتار پیش­رو را تشکیل خواهد داد، عبارت است از اینکه با توجه به وضعیت فعلی افغانستان و قدرت­ گیری طالبان، حقوق بشر و حمایت از آن چگونه تحقق می­یابد و ایالات متحده در این زمینه چگونه عمل خواهد نمود؟

باتوجه به اهمیت حقوق بشر در شرایط کنونی افغانستان، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در 24 آگوست در سی و یکمین نشست ویژه حقوق بشر، به وضعیت جدی حقوق بشر در افغانستان پرداخت که به تصویب قطعنامه  «تقویت ارتقاء و حمایت از حقوق بشر در افغانستان^[1] » بدون رأی گیری انجامید.

پرواضح است که وضعیت بشردوستانه افغانستان، از زمان تصرف طالبان شکننده شده است به گونه­ ای که و انتظار می­رود که نیازهای بشردوستانه به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کند. در شرایط کنونی طالبان می ­تواند تلاش­های بشردوستانه را محدودتر کند، مانع تحویل کمک ها شود و ایمنی پرسنل بشردوستانه را به خطر بیندازد. سازمان ملل متحد تعهد خود را برای ماندن، ارائه کمک ­ها و حمایت از پاسخ های بشردوستانه را در افغانستان تأیید کرده است و اظهار داشت که «جامعه بشردوستانه - چه سازمان ملل متحد و چه سازمان­های غیردولتی - همچنان متعهد به کمک به مردم در افغانستان هستند».^[2] همچنین خواستار کاهش شدید خشونت و آتش بس دائمی شده و نگرانی­های خود را در مورد تلفات غیرنظامیان و نیاز به دسترسی بشردوستانه به افراد نیازمند برجسته کرده است.

سخنگوی برنامه جهانی غذا، تامسون فری، در 14 سپتامبر 2021 اشاره داشت که  بیش از 90% از خانواده­ها در افغانستان در جستجوی غذای کافی هستند و با نزدیک شدن زمستان، آژانس­های امدادی قبل از آنکه دیر شود باید بیشتر تلاش کنند. ریک برنان نیز در 27 آگوست 2021 بیان داشت: با کاهش ذخایر پزشکی در افغانستان و وقایع روی داده در کابل در اثر حمله تروریستی، سازمان بهداشت جهانی به بررسی راه­های تحویل لوازم مورد نیاز به کشور ادامه می­ دهد.

ینس لارک سخنگوی دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد در31 آگوست 2021 در حالی­که اکثر دولت­های غربی خروج خود از افغانستان را کامل کرده­ اند، دفتر امور بشردوستانه سازمان ملل متحد تأکید می­ کند که آنها به طور کامل قصد ماندن و تحویل کمک­ های لازم به نیازمندان را دارند. عملیات همچنان ادامه دارد و سازمان ملل متحد در این سال به هشت میلیون نفر کمک کرده است.

کمیته بین­ المللی صلیب سرخ که از سال 1987 در افغانستان بوده و در سراسر کشور (از جمله در مناطق تحت کنترل طالبان) به کمک­رسانی مشغول بوده است، قصد دارد به همراه جمعیت هلال احمر افغانستان به تلاش­های خود ادامه دهد. قبل از تسلط طالبان نیز افغانستان با بحران انسانی شدید روبرو بود. تخمین زده می­ شود که 18.4 میلیون نفر (از جمعیت تخمین زده شده بین 35 تا 40 میلیون نفر) به کمک­ های بشردوستانه و حفاظتی ، نیاز داشتند از این تعداد بیش از 3.4 میلیون نفر آواره شده ­اند. در سال 2021 ، تخمین زده می­شود که یک سوم جمعیت با سطح اضطراری و بحرانی ناامنی غذایی روبرو بوده­اند، در 27 مورد از 34 استان ، سطح اضطراری سوءتغذیه حاد وجود دارد.^[3]

درگیری­ها و بلایای طبیعی(اخیراً شرایط خشکسالی) نیازهای مداوم بشردوستانه را برانگیخته و در نتیجه باعث آسیب پذیری مزمن در بین عموم مردم شده است. نقض سیستماتیک قوانین بین­المللی بشردوستانه و حقوق بین­ الملل حقوق بشر توسط طالبان و سایر گروه­های مسلح از حملات عمدی به مراکز بهداشتی و آموزشی گرفته تا قتل ­های هدفمند و به­ کارگیری اجباری کودکان به عنوان سرباز کودک متغیر است. تشدید درگیری­ ها در ماه­ های اخیر منجر به افزایش تعداد مجروحین در میان افغان­ها شده است. علاوه بر این ، ویروس کرونا وضعیت بشردوستانه را تشدید کرده است. حال این پرسش مطرح می­ شود که ایالات متحده جهت فشار بر طالبان جهت پایبندی به موازین حقوق بشر چگونه می تواند عمل نماید؟

در پاسخ باید عنوان نمود که گزینه­ های سیاستی مختلفی در ایالات متحده وجود دارد که ممکن است به ایالات متحده اجازه دهد تا طالبان را برای حمایت از حقوق بشر در افغانستان تحت فشار قرار دهد، اگرچه توانایی ایالات متحده برای القای واقعی، تعهدات یا اقدامات قوی یا مداوم حقوق بشر قابل بحث است. ایالات متحده ممکن است به رسمیت شناختن طالبان به عنوان دولت رسمی افغانستان از سوی ایالات متحده - یا روابط دیپلماتیک با دولت پس از به رسمیت شناختن رسمی - بر اساس معیارهایی که شامل احترام به حقوق بشر است، مشروط نماید. ایالات متحده همچنین ممکن است بسته به اقداماتی که طالبان در رابطه با حقوق بشر  انجام می ­دهد، به حفظ، افزایش یا کاهش تحریم­ های آمریکا بپردازد. مقامات دولت بایدن اعلام کرده­اند که اگر طالبان «از حقوق اولیه مردم افغانستان حمایت نکنند» ^[4]تحریم ها لغو نمی ­شوند و همچنین اظهار داشته­ اند که دولت ممکن است به رسمیت شناختن طالبان را به حقوق بشر مشروط کند.گفته می­ شود ایالات متحده در حال همکاری با متحدان و شرکای خود در مورد مسأله شناسایی است که در این زمینه اقدامات و تعهدات طالبان نقش پررنگی ایفا می ­نماید. در بیانیه سران گروه 7 در 24 آگوست 2021 آمده است که طالبان «در قبال اقدامات خود» در زمینه حقوق بشر، «به ویژه در مورد زنان، دختران و اقلیت­ها» پاسخگو خواهند بود و «مشروعیت هر دولت آینده» در افغانستان با رعایت تعهدات و تعهدات بین ­المللی توسط طالبان مرتبط خواهد بود.^[5]

گزارش نقض حقوق بشر در افغانستانِ تحت کنترل طالبان ممکن است چشم انداز تحریم ­های هدفمند آمریکا علیه ناقضان حقوق بشر را افزایش دهد. کنگره  می ­تواند از طریق مقامات جهانی، اشخاص خارجی را مورد تحریم­های مبتنی بر حقوق بشر قرار دهد، از طریق «نام بردن و رسوایی» افراد ناقض حقوق بشر و جلوگیری از چنین اقداماتی در آینده، و ارتقاء پاسخگویی در بین افراد. قانون حسابرسی جهانی حقوق بشر مگنیتسکی^[6] برای قوه مجریه فرصت  اعمال تحریم های اقتصادی و روادید بر افراد یا نهادهای مبتنی بر حقوق بشر را فراهم می­آورد.

فرمان اجرایی 13818، که این قانون را اجرا و بر اساس آن عمل می­ کند ، دامنه وسیعی  برای تحریم شبکه­ های مرتبط افراد و اشخاص فراهم می ­کند. علاوه برآن، یک ماده مکرر در SFOPS ، بخش 703 (c) ، مجازات روادید عمومی علیه مقامات خارجی و همچنین خانواده نزدیک آنها را به دلیل نقض فاحش حقوق بشر پیش­بینی کرده است.^[7]

قوه مجریه همچنین می ­تواند به طور بالقوه از قدرت اضطراری ریاست جمهوری برای ایجاد رژیم تحریم ­های ویژه افغانستان استفاده کند که نقض حقوق بشر را مورد هدف قرار دهد. کمک­های خارجی یکی دیگر از ابزارهای ممکن برای ارتقاء حقوق بشر در افغانستان تحت کنترل طالبان است که می­تواند به کار گرفته شود. حقوق بشر و سایر شرایط ممکن است ایالات متحده را وادار به کاهش یا حذف کمک به افغانستان در پی سقوط دولت افغانستان کند.

براساس مقررات حقوقی، ایالات متحده می­تواند ارائه کمک به کشورها را براساس حقوق بشر محدود نماید. از جمله براساس قانون کمک­های خارجی 1961، کمک­های امنیتی و توسعه ­ای را برای «هر کشوری که دولت آن در نقض فاحش حقوق بشر به رسمیت شناخته شده بین­ المللی دست داشته باشد» محدود می­ کند.

همچنین کنگره می تواند از قوه مجریه سوالاتی نظیر موارد زیر را مطالبه نماید:

• چه اقدامات یا تعهدات حقوق بشری خاصی از طالبان درخواست می­ شود و ایالات متحده چگونه اعتبار هرگونه تعهد را ارزیابی می­کند؟ ایالات متحده در واکنش به آن چه اقدامی انجام خواهد داد؟

-تلاش­های ایالات متحده برای اعمال نفوذ بر طالبان تا چه میزان از سوی اقدامات دیگر بازیگران مانند چین و روسیه خدشه دار می ­گردد؟

- اگر ایالات متحده تحریم ­ها را به دلیل نگرانی از حقوق بشر حفظ یا افزایش دهد، عواقب غیرقابل پیش­بینی بشردوستانه یا سایر عواقب آن چه خواهد بود، و چگونه می ­توان این پیامدها را کاهش داد؟

- چه برنامه هایی برای دموکراسی­ سازی و کمک­های خارجی حقوق بشر در زمینه افغانستان تحت کنترل طالبان وجود دارد؟

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

^[1] A/HRC/S-31/L.1

^[2] U.N. Assistance Mission in Afghanistan, “Statement by Dr. Ramiz Alakbarov, U.N. [Deputy Special Representative of the Secretary-General] DSRSG and Resident and Humanitarian Coordinator on UN staying to support aid response in Afghanistan, August 17, 2021. UNOCHA, “Daily Noon Briefing Highlights: Afghanistan,” August 17, 2021.

Specific U.N. entities have issued similar statements.

^[3] U.N. Office for the Coordination of Humanitarian Assistance (UNOCHA), “Humanitarians seek $1.3 billion to help millions in war-weary Afghanistan,” January 12, 2021 and “Afghanistan: Weekly Humanitarian Update (2—8 August

2021): Field Report,” August 8, 2021; U.N. High Commissioner for Refugees (UNHCR), “UNHCR warns

Afghanistan’s conflict taking the heaviest toll on displaced women and children,” August 13, 2021.

206

 U.N. World Food Program (WFP), “WFP Afghanistan: Situation Report,” August 16 2021. See also, Integrated

Food Security Phase Classification, “Afghanistan: IPC Acute Food Insecurity Analysis: March - November 2021,”

April 2021. High food insecurity is due to a complex mix of factors, such as food prices, reduced income and poverty, conflict, COVID-19 impacts, and natural disasters.

^[4] U.S. Department of State, “Secretary Antony J. Blinken With Jake Tapper of State of the Union on CNN,” interview, August 15, 2021; Ryan Heath, “Western nations coordinating to block Taliban recognition,” Politico, August 20, 2021.

^[5] United Kingdom Prime Minister’s Office, “G7 Leaders Statement on Afghanistan,” August 24, 2021. See also

August 16, 2021 statement by the U.N. Security Council.

^[6] Global Magnitsky Human Rights Accountability Act (Title XII, Subtitle F of P.L. 114-328)

^[7] For additional background see CRS In Focus IF10905, FY2020 Foreign Operations Appropriations: Targeting Foreign Corruption and Human Rights Violations, by Liana W. Rosen and Michael A. Weber