سیدقائم موسوی دکتری علوم سیاسی 

بدون تردید تغییرات شگرف در مایۀ مذاکرات ایران با شش قدرت بزرگ دنیا می تواند متوجه منافع بازیگران منطقه ای و جهانی شود. کیفیت این مذاکره و خروجی های ملموس آن حتی قادر به تحت تأثیر قرار دادن نظم منطقه ای در کوتاه، میان مدت و ژئوپلیتیک آن در درازمدت گردد.

بر همین اساس برخی از کشورها اساساً میلی به مذاکرات ندارند و تمایل دارند مسئله همچنان بحران زا بماند تا آنها سوار بر این بحران مطامع خودشان را پیگیر باشند. هر چند میان این طیف از کشورها در شدت و حدت بحران اختلاف نظر است. اسرائیل بانی تنازع حداکثری و رقبای منطقه ای طالب منازعۀ مستمر اما کنترل شده هستند. بر همین مبنا مادامیکه امکان برگشت کشورها به مدار مذاکرات فراهم می شود، بلافاصه تحرکات ایضایی برای منتفی کردن یا حداقل تحت تأثیر قرار دادن آن نیز، آغاز می شود. این حرکتها می تواند متأثر از منافع و رقابت های نیروهای داخلی تا منافع منطقه ای-جهانی سایر کشورها باشد.

برای نمونه انتشار نامه ای مبادله ای میان رئیس جمهور سابق و رئیس سازمان برنامه و بودجه در مورد خالی کردن خزانه، آن هم دقیقاً در بحبوحۀ مذاکرات معاون وزارت امور خارجه با طرف اروپایی از جملۀ این سیگنال ها برای خدشه بر نتیجه گیری مذاکرات بوده است. یعنی خالی نشان دادن عقبۀ مذاکراتی طرف ایرانی برای ناتوانی از به کار گیری مهارت های چانه زنی و در نتیجه امکان نرسیدن به توافق! یا حملۀ سایبری به سیستم سوخت کشور.

در جهت دیگر ماجرا جار و جنجال های طرف آمریکایی در مورد وقت کُشی ایران برای بازگشت به میز مذاکراتی برجسته سازی می شود و فشارهای همه جانبه ای در این مورد وارد می شود اما دقیقاً زمانی که ایران بعد از ماهها استفاده از حربۀ ابهام و سیاست صبر و انتظار، زمان تقریباً مشخصی برای از سر گیری مذاکرات اعلام می کند، خبر از تحریم مجدد افراد و شرکت های ایرانی به گوش می رسد.

بازی موش و گربه! این رویه قبل از این توسط ایران نیز اِعمال شده بود. یعنی دقیقاً زمانی که راهیابی مجدد ترامپ به کاخ سفید منتفی شده بود و با ریاست جمهوری جدید امکان مصالحه و توافق در افق ها نمایان شده بود، ایران شروع به از سر گیری فعالیت هایی در برنامۀ هسته ای خود تحت عنوان اقدامات جبرانی کرده بود. اقداماتی برای جبران خروج ترامپ از برجام البته با ماهها تأخیر!

اکنون نیز بعد از اینکه آمریکا انواع حربه را جهت تحت فشار قرار دادن ایران برای بازگشت به مذاکرات برجام دست و پا کرده، در حاشیۀ اجلاس گروه 20 با کشورهای اروپایی بیانیۀ رجزخوانی صادر می کند و از سوی دیگر اقدام به اِعمال تحریم های جدید می کند.

آنها به شدت از زمان گذار و انتقالیِ قدرت اجرایی در ایران هراس داشته اند و تحرکات اتمی کشور را نیز در راستای زمان گریز هسته ای و بیشتر تلاش ایران برای پُر دست بودن ارزیابی می کنند. از همین روست که طرفین متوسل به حرکت زیگزاگی شده اند و آنها نیز تحریم های جدیدی صادر نموده اند.

امری که بر پیچیدگی مناقشه می افزاید. چرا که جوهر اختلاف به برنامۀ هسته ای و کوه تحریم ها بر می گردد. با این تفاوت که طرف های غربی در تلاش اند تا آن را به مجموعۀ اختلافات با ایران گره بزنند یا حداقل پروژه ای جلو بروند اما ایران جزیره ای می اندیشد و به شدت از مذاکرات پکیجی پرهیز می کند. چرا که تصور می کند غرب بنا دارد با راهبرد مذاکره پکِ قدرت او را یکجا مصادره کند. در راهبرد جزیره ای اگر ملاحظاتی او را وادار به کوتاه آمدن[از جمله اقتصادی یا فشار کشورهای ظاهرا همسوی با خود] یا واگذاری امتیازی کند، دست بالا را در سایر حوزه های مناقشاتی حفظ کرده باشد.

اینگونه است که برنامۀ هسته ای فراتر از ماهیت خود هزینه زا شده و تبدیل به خاکریز اول شده است. به عبارتی مبدل به سنگر اول شده که اگر توسط دشمن فتح شود، قهراً به سقوط سایر سنگرها هم منجر خواهد شد. آنها سنگرهای بعدی را نقش منطقه ای، ظرفیت های جنگ افزاری، حقوق بشر و حتی موجودیت سیستمی بنام جمهوری اسلامی می دانند.

سلول های بنیادین تفکرات طرفین، مذاکرات و به تبع آن توافق را سخت جانفرسا کرده است، سلول هایی که خواسته یا ناخواسته، به موقع یا نابجا متکثر می شوند و روند بهبودی روابط سرطانی را اگر نه قطع که حداقل به تعویق می اندازند.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل