امید محمدیان پهلوان

 در این روزها که مباحث پیرامون نقش نماینده ویژه روسیه در مذاکرات  احیای برجام و گفتگو نمایندگان روسیه و آمریکا(که البته در دوران خود مذاکرات برجام هم سابقه داشته)به دوگانه سنتی و مفروض همیشگی غرب/شرق در جهت گیری سیاست خارجی ایران پیوند می خورد ، چند متغیر اساسی برای درک چند و چون نقش اخیر روسیه در این مذاکرات مغفول مانده است.

نخست آنکه احیای برجام تنها محدود به کیفیت روابط ایران با غرب منحصر نمی شود بویژه زمانی که قبل احیای برجام، ایران و روسیه تقریبا همزمان با سفر وزیر خارجه ایران  به چین برای گفتگو درخصوص قرارداد راهبردی ۲۵ ساله، درصدد تنظیم یک قرارداد راهبردی در طیفی از  حوزه های متنوع هستند.در اصل برجام خود یک وجهه اساسی از ساختار امنیتی در سطح منطقه هم می تواند باشد که پویایی های خاص خود را میتواند به بار بیاورد .

اول آنکه می تواند از تشدید یا خطر هسته ای شدن منطقه جلوگیری کند،اما در عین حال می تواند نفوذ یا دست کم تثبیت و گسترش نفوذ ایران در حوزه های پیشین (عراق و سوریه) را موجب شود.توان دیپلماتیک ایران توسعه می یابد، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای با نفس تازه در توان اقتصادی با فرصت های جدید مواجه می شود و می تواند جایگاه خود را در منطقه برای قدرت برتر اقتصادی جهان -چین-را وارد شرایط جدیدی از فرصت ها و جذابیت ها کند و این یعنی ایران هم می تواند به یکی از مراکز فن آوری و صنعت در خاورمیانه، این میدان جدید که عربستان و اسرائیل قصد دارند یکه تاز آن باشند، تبدیل کند.تا این جا، موارد ذکر شده در وهله نخست الزاماتی می‌نمایند که چندان نباید خوشایند روسیه یا دست کم جذاب باشد به طوریکه انگیزه ای برای پیگیری احیای برجام از طرف روسیه را به وجود بیاورد،اما همانطور که گفته شد احیای برجام وجهی از ساختار امنیتی منطقه می تواند باشد،  فلذا پویایی های قبل از احیای برجام در طی چند سال اخیر به اندازه بعد از آن اهمیت پیدا می کند.

به طور طبیعی با توجه به رویکرد ایران در توسعه روابط با همسایگان، اهمیت ویژه به شرق آسیا قبل آنکه به ضرورت توازن در روابط شرق و غرب برای ایران پرداخته شود به قدرکافی برای روسیه احساس ضرورت در نظر گرفتن ملاحظات ایران را موجب می سازد،ملاحظاتی از جمله احیای برجام که با توجه به شرایط اقتصادی بی سابقه در ایران قطعا از جمله اهداف خارجی کشور قلمداد می شود. از طرفی دیگر روسیه علاوه بر نگاه به ایران و جهت گیری های جدید آن، به دوست دیگر خود اسرائیل نیز توجه می کند،شکی نیست که پیدایش شرایطی از نزاع میان دو کشور مهم در روابط خارجی روسیه،  ناشی از تهدید سازی های هسته‌ای، برای روسیه  مطلوب نخواهد بود(این نکته، به مرحله جدید از پیشرفت روابط روسیه و اسرائیل طی چند سال اخیر  اشاره دارد). با احیای برجام روسیه اهرم فشار کافی یا دست کم اتمام حجت لازم را برای اسرائیل به منظور عدم اقدام نظامی علیه ایران که ارزیابی تبعات آن بر هیچ کس روشن نیست ، را در دست خواهد داشت.

در نهایت با توجه به موارد ذیل:

۱)جهت گیری جدید ایران نسبت به همسایگان برای کنترل تنش ها و نگاه همه جانبه به شرق به خصوص از آسیای میانه تا خاور دور، از عضویت در سازمان همکاری شانگهای تا تحکیم روابط با چین

۲)پویایی های از مبدایی غیر از ایران، از جمله تحرکات اخیر نظامی اسرائیل علیه ایران -بویژه تأسیسات هسته ای یا دانشمندان هسته ای- یا متحدان ایران در منطقه  و نتیجا ضرورت کاستن خطر جنگ میان دو کشور دوست با روسیه که هرکدام از جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی و اهداف روسیه در خاورمیانه برخوردارند.

۳)یک نوع اطمینان بخشی به روسیه از طرف ایران  در روابط پسا برجام با قراردادهای راهبردی و نگاه ویژه ایران به بازار تسلیحات روسیه

همگی حکایت از نیروهای انگیزه بخشی هستند که میتواند بخشی از چرایی رویکرد اخیر روسیه مبنی بر تلاش بر احیای برجام را در این دور از مذاکرات  روشن بسازد.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل