مجید نوری عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

بریکس گروهی از کشورهای نوظهور اقتصادی را شامل شود که پس از سالها فعالیت با گسترش اعضای خود به دنبال تأثیرگذاری بر تحولات جهانی از طریق ایجاد بلوک اقتصادی جدید هستند که این هشداری به غرب و آمریکا به شمار می رود.

بریکس در واقع مخفف پنج اقتصاد بزرگ و نو ظهور جهان همچون برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است که اولین اجلاسیه آن در سال 2009 میلادی با حضور نمایندگان 4 کشور برزیل، هند، چین و روسیه برگزار شد و سپس یکسال پس از اولین اجلاسیه در سال 2010 میلادی آفریقای جنوبی به عضویت این گروه درآمد.

فضای گروه بریکس تا همین چندی پیش تا حدودی بسته بود به گونه‌ای که طی سالیان گذشته هیچ کشوری به عضویت این گروه در نیامده بود، ولی با تغییر رویکرد گروه مبنی بر افزایش اعضا و درخواست کشورهای مختلف برای عضویت در این گروه اقتصادی، اعضای گروه بریکس برای گسترش جبهه خود در برابر غرب با افزایش اعضا موافقت نمودند؛ به گونه‌ای که در آخرین اجلاسیه این گروه در 24 اوت 2023 مقرر شد که از 1 ژانویه 2024 شش کشور دیگر شامل ایران، آرژانتین، امارات عربی متحده، عربستان، اتیوپی و مصر به این گروه اضافه شوند و این پایان توسعه این گروه نیست و اولین مرحله از گسترش اعضا با هدف افزایش قدرت کشورهای در حال توسعه در حاکمیت جهانی است؛ در همین حال علاوه بر عضویت شش کشور تا کنون بیش از 10 کشور همچون الجزایر، بحرین، کویت، بنگلادش، تایلند و ... نیز درخواست خود را برای عضویت در این گروه ثبت کرده‌اند.

تشکیل بریکس در اصل به دنبال رویگردانی آمریکا از ایفای نقش اقتصادی خود در جهان رخ داد و کشورها مختلف جهان برای انجام مبادلات تجاری خواستار عضویت در این گروه شدند تا از این طریق بتوانند در جهت منافع ملی کشور خود حرکت کنند.

در حال حاضر پنج­کشور عضو بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بیش از ۴۰ درصد جمعیت دنیا و یک ‌چهارم تولید ناخالص داخلی جهانی و در حدود 28 درصد قدرت اقتصادی را دارند که با افزایش اعضا فرصت‌های زیادی در اختیار اعضا بریکس قرار می‌گیرد تا بتوانند علاوه بر افزایش تولید ناخالص داخلی گام‌های مهمی در پیشبرد اقتصاد جهانی بردارند و به اهداف مد نظر خود دست پیدا کنند.

درست است که بریکس گروهی از کشورهای نوظهور اقتصادی است و در صورت اجرای سیاست‌های درست می‌تواند به موفقیت‌های اقتصادی زیادی در عرصه جهانی دست پیدا کند، ولی باید عرض کنیم متأسفانه این گروه به دلیل تفاوت‌های شدید فرهنگی و اقتصادی و همچنین برخی مواضع سیاسی تا کنون نتوانسته آن طور که باید و شاید از فرصت‌ها پیش روی گروه استفاده و در مسیر خاصی حرکت و به اهداف مد نظر خود دست پیدا کند که البته اعضا گروه امیدوارند با افزایش اعضا بتوانند نقش فعالی در عرصه اقتصادی و حتی سیاسی بر دارند.

گروه بریکس­با گسترش اعضای خود به دنبال آن است که توافقات جدید را در خارج از حوزه فعالیت سازمان جهانی تجارت گسترش دهد به گونه‌ای که برخی اعضا از حذف دلار در معاملات اقتصادی و ایجاد ارز جدید صحبت می‌کنند تا از این طریق بتوانند در برابر سلطه دلار مقاومت کنند. ولی با این حال، حتی تلاش‌های آن‌ها برای راه‌اندازی ارز مشترک بریکس با موانع بزرگی مواجه شده است؛ زیرا حدود ۸۸ درصد از معاملات بین‌المللی همچنان با دلار انجام می‌شود و هنوز ۵۸ درصد ذخایر ارزی جهانی به دلار آمریکا است. در نتیجه، روسیه، چین و برزیل برای معاملات برون‌مرزی به ارزهای غیر دلاری روی آورده و سعی کرده‌اند ذخایر ارزی را از دلار به طلا تبدیل کنند. البته با عضویت کشورهای جدید همچون ایران، عربستان سعودی و امارات، بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی در خاورمیانه ممکن است نفوذ اقتصادی ارتقاء یافته این بلوک شانس زیادی برای استقرار ارزهای جایگزین داشته باشد ولی با تمام این تفاصیل بیشتر کشورهای عضو و کشورهایی که به تازگی قرار است به عضویت این گروه در بیایند با آمریکا و کشورهای غربی دارای مناسبات سیاسی و اقتصادی قوی ای هستند به همین دلیل بعید به نظر می‌رسد بتوانند گامی بر خلاف منافع ملی آمریکا و غرب بردارند.

کشورهای اقتصادی نوظهور موسوم به بریکس حق دارند که به دنبال جایگزینی برای نظم جهانی با گسترش اعضا باشند که در این زمینه­که آیا گسترش بریکس می‌تواند برای آمریکا هشدار دهنده باشد، خبرگزاری الجزیره در یادداشتی درباره گسترش بلوک بریکس نوشت: این اتفاق اگر چه می‌تواند برای ایالات متحده آمریکا هشدار دهنده باشد، اما به هیچ وجه نمی‌توان آن را به معنای آغاز یک جنگ سرد جدید ارزیابی کرد. گسترش بریکس به عنوان رقیب سیستماتیک گروه جی7 را می‌توان هشداری جدی برای این گروه ارزیابی نمود.

بریکس دقیقاً به این دلیل که کشورهایی را که اشتیاق پیوستن به این بلوک را دارند، ملزم به دادن تعهد و اتحاد نمی‌کند، برای اعضای جدید خود می‌تواند جذاب و وسوسه برانگیز باشد که در تلاش برای ساختن جهانی عادلانه، با اقتصاد کشورها نو ظهور است. کشورهای اصلی عضو بریکس با اعضای جدید خود توافق دارند که مقررات و نهادهای جهانی به اندازه کافی در خدمت منافع آنها نیستند.

گسترش بریکس در واقع بهترین فرصت را برای بریکس در عرصه جهانی فراهم می‌کند تا بتواند نقش فعالی را ایفا کند. چین به عنوان معمار اصلی و حامی بلندمدت گسترش بریکس به دنبال اجرای نقش رهبری خود در مسائل اقتصادی و ژئوپلیتیکی است. روسیه نیز با شروع جنگ اوکراین و تحریم غرب علاقه‌مند به یافتن شرکای اقتصادی جدید و کاهش هزینه‌های جنگ اوکراین است و از این رو به گسترش بریکس علاقه‌مند است. بریکس با گسترش اعضا از پنج به یازده کشور، باید بتواند از منافع جنوب بهتر دفاع کند. اما امیدهای چین و حتی روسیه برای تشکیل یک جبهه ضد آمریکایی در ورای آن چندان واقع بینانه به نظر نمی‌رسد.

بریکس یک سازمان بین‌المللی نیست، ساختارهای دائمی ندارد و تا کنون فقط یک نهاد مشترک یعنی بانک توسعه را ایجاد کرده است. ناهمگونی اعضای آن که دارای نظام‌های سیاسی متفاوتی هستند و بازار واحد و تولید استانداردهای مشترکی ندارند نمی‌توانند در جهت منافع گروه حرکت کنند ولی با تمام این تفاصیل و اختلاف نظرهای احتمالی که میان اعضای گروه وجود دارد گسترش بریکس چشم اندازهای بزرگی را برای توسعه اقتصادی پیش روی کشورهای عضو قرار می‌دهد.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل