دکتر امیر هوشنگ میرکوشش

انقلاب صنعتی چهارم، مفهومی است که نشان دهنده یک مرحله تحول در فن آوری، صنایع و الگوهای اجتماعی در قرن بیست و یکم است. این انقلاب با پیشرفت های سریع در اتصال و اتوماسیون هوشمند مشخص می شود که منجر به تغییرات قابل توجهی در سرمایه داری صنعتی و راه هایی می شود که انسان ها، جهان اطراف خود را تجربه می کنند و می شناسند. این انقلاب توسط ادغام فن آوری های مختلف، از جمله هوش مصنوعی، رباتیک پیشرفته، ویرایش ژن، تکنولوژی ابر، اینترنت اشیاء ، واقعیت مجازی و غیره هدایت می شود. این فن آوری ها خطوط بین دنیای فیزیکی، دیجیتال و بیولوژیکی را نامشخص می کنند و عصر جدیدی از ارتباط و اتوماسیون را فراهم می کنند.

انقلاب صنعتی چهارم از اواسط دهه 2010 عملیات کسب و کار جهانی و شیوه های تولید را تغییر داده است. این بر اساس اختراعات انقلاب صنعتی سوم است که کامپیوتر، الکترونیک و اینترنت را به ارمغان آورد. با این حال، انقلاب صنعتی چهارم فراتر از قلمرو قبلی  با چهار نوع اساسی از فن آوری های نو امکان پذیراست:

1- اتصال، داده ها و قدرت محاسباتی:  شامل تکنولوژی ابر، اینترنت، بلاک چین و سنسورها است که امکان تبادل داده های یکپارچه و ارتباط بین دستگاه ها و سیستم ها را فراهم می کند.

2- تجزیه و تحلیل و هوش: تجزیه و تحلیل پیشرفته، یادگیری ماشین و هوش مصنوعی نقش مهمی در تجزیه و تحلیل مقادیر زیادی از داده ها و تصمیم گیری های اگاهانه دارند.

3- تعامل انسان و ماشین: واقعیت مجازی ، واقعیت افزوده، رباتیک، اتوماسیون و وسایل نقلیه هدایت شده مستقل بخشی از این دسته هستند که همکاری بین انسان و ماشین را افزایش می دهد.

4- مهندسی پیشرفته: تولید افزودنی (چاپ سه بعدی)، انرژی های تجدید پذیر و نانوذرات به ایجاد محصولات و فرایندهای نوآورانه کمک می کند.

برای رشد در انقلاب صنعتی چهارم، شرکت ها نه تنها باید این فن آوری های پیشرفته را اتخاذ کنند، بلکه باید بر ارتقاء مهارت و مهارت مجدد نیروی کار خود برای انطباق با نیازهای شغلی در حال تغییر تمرکز کنند. مهارت بالا تضمین می کند که کارکنان مهارت های جدیدی را برای بهبود موقعیت های فعلی خود یاد بگیرند، در حالی که مهارت های مجدد شامل آموزش مجدد کارگران با مهارت های جدید برای پر کردن موقعیت های مختلف در سازمان است. این تحول نیروی کار ضروری است زیرا فن آوری های نو صنایع را تغییر می دهند و فرصت های جدیدی را ایجاد می کنند.

انقلاب صنعتی چهارم یک موضوع کلیدی در بحث های مختلف اقتصادی، سیاسی و علمی بوده است، از جمله در راه حل برای بازسازی پایدار اقتصاد پس از پاندمی  کووید 19. این نشان دهنده تغییر به سمت عصر اتصال پیشرفته و تکنولوژی هوشمند است که در آن مرزهای بین دنیای فیزیکی و دیجیتال به طور فزاینده ای نامشخص می شود.

دامنه انقلاب صنعتی چهارم  بسیار گسترده تر است.  و به طور همزمان امواج آن به انرژی های تجدید پذیر، محاسبات کوانتومی  و فناوری نانو در حال گسترش است.  و تمامی حوزه های فیزیکی، دیجیتال و بیولوژیکی را پوشش می دهد.انقلاب صنعتی چهارم مفهومی از توسعه به طور کلی و توسعه انسانی به طور خاص است که کیفیت زندگی میلیارد ها انسان را به طور شگفت انگیزی بهبود خواهد بخشید .فناوری های انقلاب صنعتی چهارم  بر دانش و انقلاب های صنعتی پیشین به ویژه  بر انقلاب صنعتی سوم یعنی فناوری های دیجیتال استوارند. برخی از  این فناوری ها شامل هوش مصنوعی و رباتیک،عصب فناوری ها،زیست فناوری ها،واقعیت مجازی می باشند.

دور ه های انقلاب های صنعتی

انقلاب صنعتی اول (1850-1750)

انقلاب صنعتی اول مبتنی بر مکانیزاسیون دوک ریسی و بافندگی و ماشین بخار در اواسط قرن 18 در بریتانیا آغاز گردید. این انقلاب تمام صنایع موجود را تحت تاثیر قرار داد و به ظهور صنایع جدیدی منجر شد. موتورهای بخار در قرن هجدهم  موجب شد که کارهایی که بیش از این با صرف انرژی انسانی یا حیوانی انجام  می‌شد با جهشی فوق‌العاده جایگزین و تحولات بزرگی در زمینه‌های کشاورزی، معدن، تولید،‌ حمل‌و‌نقل و فناوری و در نتیجه در شرايط اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي ایجاد شود. طی دو قرن پس از انقلاب صنعتی، درآمد سرانه سالیانه کشورهای جهان به شش برابر افزایش یافت.

انقلاب صنعتی دوم – انقلاب فناوری(پایان قرن نوزدهم-آغاز قرن بیستم)

در این دوره، توسعه علم به وسیله‌ی دانشمندان مدرنی مانند نیلز بور، توماس آلفا ادیسون، نیکولا تسلا و آلبرت انیشتین موجب ظهور نیروگاه‌های برق و موتورهای احتراق گردید. این کشف سبب ظهور تلفن، اتومبیل، هواپیما و ... شد که به طور چشمگیری جهان را تغییر داد. در این دوره امکانپذیری توسعه مدیریت از طریق بهبود اثربخشی و کارایی یا به معنای اعم بهره‌وری به اثبات رسید. برای مثال تقسیم کار به این معنا که هر کارگر بخشی از کل کار را انجام می‌دهد و یا تولید انبوه با استفاده از خطوط مونتاژ که مرسوم گردیده بود توانستند بهره ‌وری را افزایش دهد.

انقلاب صنعتی سوم – انقلاب دیجیتال:  1970

ظهور تکنولوژی‌های دیجیتال و اینترنت در پایان قرن بیستم، موجب آغاز انقلاب دیجیتال گردید. روند این انقلاب صنعتی بر اساس دیدگاه جامعه شناس بریتانیایی دیوید هاروی به عنوان فرآیند فزاینده فشردگی زمان و مکان به گونه‌ای که دیگر دور از دسترس نیست مورد بررسی قرار گرفت. انقلاب صنعتی دوم با حضور اتومبیل‌ها زمان و فاصله را نزدیک‌تر نمود و انقلاب صنعتی سوم این دو را به مدد کامپیوتر و اینترنت کوتاهتر و نزدیکتر نمود. بنابراین دوران دیجیتال یک زمان واقعی را ایجاد نمود. انقلاب صنعتی سوم علاوه بر تحقق این جنبه، الگو روابط و ارتباطات جامعه معاصر را نیز تغییر داد. روش‌های کسب و کار نیز به گونه‌ای تغییر نمود که دیگر تحت‌الشعاع زمان قرار نگیرد.

انقلاب صنعتی چهارم- اینترنت اشیاء( دوران کنونی)

انقلاب صنعتی چهارم مسیری برای ادغام مرزهای بین دنیای فیزیکی، دنیای دیجیتال و فناوری‌های بیولوژیکی است. این انقلاب، عمدتا ترکیبی از پیشرفت های مبتنی بر هوش مصنوعی (AI)، رباتیک، اینترنت اشیا (IoT)، مهندسی ژنتیک، محاسبات کوانتومی و سایر فناوری ‌ها است. مجموعه فناوری‌های انقلاب چهارم صنعتی و تحول دیجیتال ما را برای بقا در دنیای امروزی مجهز می‌کند.اینترنت اشیاء، داده‌های بزرگ، هوش مصنوعی، رابط‌های ماشین- انسان، فن‌آوری رباتیک و سنسور، تکنولوژی چاپ سه‌بعدی و سیستم های سایبری-فیزیکی که با ترکیب فناوری‌های واقعی و مجازی امکان خودمختاری و ارتباط میان ماشین‌آلات مستقل از انسانها را فراهم می‌آورند، بلاک‌چین و ... مهمترین ویژگی‌های آخرین انقلاب صنعتی است. در انقلاب صنعتی چهارم، انسانها الگوهای جدیدی را کشف کرده‌اند، زمانی که تکنولوژی های تهاجمی به سرعت وارد عمل شدند، حیات بازیگران قدیمی را مورد تهدید قرار دادند. انقلاب صنعتی با مرگ شرکت‌های غول پیکر، جان گرفته است. در این نسل اندازه شرکت تضمین‌کننده بقا نیست بلکه چابکی آن در واکنش به تغییرات است که کلید موفقیت است.

قطر به عنوان الگویی در بهره گیری از فناوری های نسل چهارم

قطر به طور فعال از فن آوری های نسل چهارم در صنایع نفت و گاز خود  به عنوان بخشی از تلاش های خود برای افزایش بهره وری، پایداری و تنوع اقتصادی بهره می گیرد. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قطر (MCIT)، با همکاری مایکروسافت و  شرکت Elev8، مرکز عالی دیجیتال DCE را تحت چشم انداز قطر 2030 آغاز کرده است. این ابتکار با هدف ارتقاء حدود 50،000 کارگر قطری با مهارت های دیجیتال حیاتی مانند محاسبات ابری، هوش مصنوعی و امنیت سایبری است. این حرکت آینده نگر نشان دهنده تعهد قطر به آماده سازی نیروی کار خود برای خواسته های انقلاب صنعتی چهارم است. قطر با سرمایه گذاری بر مزیت جمعیتی جوان منطقه، با بیش از 40 درصد از نیروی کار زیر 30 سال، به طور استراتژیک خود را برای پرورش نسلی از متخصصان ماهر تکنولوژیکی قرار داده است. این کشور تشخیص می دهد که مهارت های خاص، به ویژه در حوزه های دیجیتال، به ارز جدید عصر دیجیتال تبدیل شده است.

بخش های نفت و گاز قطر که از لحاظ تاریخی برای اقتصاد این کشور مرکزی بوده اند، در حال تحول هستند. قطر با بهره گیری از فناوری های نسل چهارم مبادرت به استخراج و صدور نفت و گاز نموده و به همین دلیل 5 برابر ایران تا کنون از  منابع مشترک پارس جنوبی گاز استخراج و صادر نموده است. بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی قطر، درآمد صادرات و درآمد دولت به طور سنتی از این بخش ها می آید. با این حال، همانطور که روند جهانی به سمت منابع انرژی های پاک و کربن زدایی تغییر می کند، قطر فعالانه در حال سازگاری است. چشم انداز ملی قطر 2030 و تغییر از قطر سوخت های فسیلی به قطر انرژی  های پاک، تعهد این کشور را برای تنوع بخشیدن به اقتصاد و کاهش وابستگی به صنایع کربن فشرده برجسته می کند.

در نتیجه، پیگیری قطر از فن آوری های نسل چهارم در صنایع نفت و گاز خود، همراه با تاکید بر ارتقاء نیروی کار خود برای عصر دیجیتال، تعهد کشور را برای حفظ رقابت در چشم انداز جهانی به سرعت در حال تحول نشان می دهد و همچنین به چالش ها و فرصت های انتقال انرژی می پردازد.

به طور خلاصه، انقلاب صنعتی چهارم ، یک مرحله تحول است که با همگرایی فن آوری های پیشرفته که صنایع، اقتصادها و جوامع را در مقیاس جهانی تغییر می دهند، مشخص می شود. این انقلاب با اتصال متقابل، اتوماسیون و ادغام سخت افزار، نرم افزار و اجزای بیولوژیکی مشخص می شود که منجر به تغییرات عمیق در نحوه کار، تولید و تجربه جهان اطراف ما می شود.اگر به مرحله انقلاب نگاه کنیم، به طور حتم به عنوان یک نتیجه به  انسانهایی که به دنبال یافتن ساده‌ترین راه برای انجام فعالیت‌ها هستند، می‌رسیم. هر مرحله در پی تسریع به نسبت مراحل قبل به‌وجود می‌آید. تغییر ، ضرورت زندگی انسان است.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل