سیده زهرا موسوی*

 طرح مسئله

یازده سپتامبر 2021 بیستمین سالگرد حمله انتحاری به برج های معروف نیویورک است  حمله ای که بهانه آمریکایی ها  برای جنگ با طالبان در خاک افغانستان شد و حدود  20 سال بطول انجامید . سال  ۲۰۲۰آمریکا با  طالبان بر سر خروج تدریجی نیرهایش و هموار کردن صلح بین طالبان و دولت کابل توافق کردند .و رسما اعلام شد که روند خروج نیروها ی آمریکایی از خاک افغانستان از اول مه آغاز وتا 11سپتامبر پایان یابد . در اواخر دوران ریاست جمهوری باراک اوباما دستگاههای امنیتی وفرماندهان ارتش امریکا گزارشی مبنی بر اینکه از نظر نظامی پیروزی در افغانستان دشوار به نظر میرسد ادامه این روند شاید تجربه شکست شوروی و بریتانیا در افغانستان را تکرار کند .اوباما استراتژی امریکا را نسبت به افغانستان تغییر داد .پایان کار اوباما و با روی کار آمدن دونالد ترامپ و ادامه  مذاکرات سیاسی با طالبان بر سر خروج نیروهای امریکا  به توافقی دست پیداکردند .  جو بایدن رییس جمهور فعلی آمریکا جدول زمانی خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را اعلام کرد . حال پرسش اینجاست علت این تصمیم پس از 2 دهه حضور فعال نیروهای نظامی آمریکا و ناتو در افغانستان چیست پرسش های مهمی مطرح است استراتژی آمریکا از خروج نیروهایش از افغانستان چیست ؟ این اقدام چه تاثیری در منطقه وهمچنین قدرت گرفتن طالبان دارد .فرضیه :ایالات متحده با توجه به منافع ملی خود و استرا تژیهای کلان کشور در جهت بسط قدرت هژمون خود بدنبال ادامه بی ثباتی در فضای افغانستان و در گیر شدن کشور های منطقه (ایران –پاکستان )و فرامنطفه ای روسیه و چین می باشد .

 اهداف آمریکا برای خروج از افغانستان

1) ایالات متحده درست زمانی  دست به اقدام خروج نیروهایش از خاک افغانستان  کرد که طالبان بیش از 80 درصد خاک افغانستان را تصرف کرده است ، گذر گاه مهم اسلام قلعه در مرز بین ایران و افغانستان به کنترل خود در آورده ، بر اساس گزارش سازمان ملل و دولت آمریکا ،طالبان هتوز روابطش را با القاعده  قطع نکرده و فرایند صلح افغانستان را جدی نگرفته بلکه خشونتش علیه نیروهای افغان کاهش نداده است واین موضوع بدنبال خروج آمریکا از افغانستان امکان ناامنی و بی ثباتی در این منطقه و  حتی در گیری کشور های همسایه را بدنبال خواهد داشت  قدرت مرکزی در افغانستان به دلیل هویت قومی و نژادی به شدت بی ثبات شده است و احتمال افزایش ناامنی و افراط گرایی در خاک افغانستان حتی به سمت مرزهای کشورهای  همجوار دور از ذهن نمی باشد .

 2) با خروج نیروها ی خارجی آینده ای مبهم در انتظار افغانستان خواهد یود. البته آمریکا به این نتیجه رسیده است که ادامه حضورش در افغانستان و همکاری با دولت فعلی هیچ توفیقی در مقایسه با گروه طالبان ندارد چه بسا همکاری با طالبان شاید اهداف آمریکا را در منطقه  بیشتر تامین کند . البته ظاهرا آمریکا قصد خروج کامل نیروهایش از خاک افغانستان را ندارد و به نظر بیشتر تغییر استراتژی است در واقع کاخ سفید برای حفاظت از سفارت خود در افغانستان نیروی وِیزه را تحت همین عنوان نگه می دارد. همچنین  آمریکا با کاهش هزینه های نظامی بودجه خود را صرف توسعه بخش تکنو لو ژی که روند افولی  به خود گرفته را به سرعت مدرن سازی کند و ارتش کشورش را در بخش زمینی ،هوایی ،دریایی ،فضایی وفضای سایبری تقویت کند و در راستای ثبات هژمون خود در نظم بین الملل آینده برنامه ریزی می کند .

3 )آمریکا بیش از این حضورش را در سوریه ،عراق ،لیبی، یمن و مدیترانه جنوبی هم کاهش داده بود  به نظر می رسد ایالات متحده قصد ندارد بیش از این هزینه‌های هنگفت انسانی و مالی  در منطقه و مخصوصا افغانستان  صرف کند . همچنان‌که به گزارش شبکه ان‌بی‌سی نیوز، آمریکا در این جنگ طولانی، ۲هزار و ۳۰۰ سرباز کشته و هزاران آمریکایی در این جنگ زخمی شده‌اند. همچنین براساس گزارش  ایالات ‌متحده آمریکا طی بیست سال گذشته ۲تریلیون و ۲۶۰میلیارد دلار در افغانستان هزینه  جنگ کرده است. گزارش وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۲۰ هم حاکی از آن است که این وزارتخانه به ‌طور کلی ۸۱۵میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار در افغانستان هزینه جنگ کرده است. بخشی از هدف آمریکا  جلو گیری از تلفات انسانی و مالی می باشد ، در داخل کاخ سفید و حتی مردم آمریکا نگرش ها متفاوت است و انتقاد های زیادی به دولت های مختلف آمریکا وارد که چرا باید آمریکا تا این حد هزینه کند مخصوصا در افغانستان که هیچ دستاوردی هم ندارد..

4) ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره راهبرد ایالات ‌متحده در ارتباط با جنوب غرب آسیا می‌گوید این راهبرد از سال ۲۰۱۶ با تغییراتی همراه شد. وی ادامه داد:« باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۱۶ طرح خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان را از وزارت دفاع ایالات‌متحده دریافت کرد. در این بین برخی از مجموعه‌های راهبردی آمریکا همانند مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل راهبردی که در آن افرادی همانند آنتونی کوردزمن فعالیت دارند به این موضوع اشاره داشتند که نقش منطقه‌ای آمریکا برای امنیت ملی آن کشور پرمخاطره بوده و ایالات ‌متحده باید از سازوکارهای گزینشی در حوزه امنیت منطقه‌ای استفاده کند. در سال ۲۰۱۸ نیز گراهام آلیسون نظریه (تله توسیدید) را ارائه کرد و به موجب آن به آمریکایی‌ها هشدار داد که چین در حال گسترش قدرت خود است و اگر قدرت این کشور مهار نشود در آن شرایط ایالات‌متحده با چالش‌های امنیتی جدید مواجه خواهد شد.

5)شاید بتوان گفت بخشی از سیاست امنیتی آمریکا در دوره بایدن  همزیستی با طالبان است که هزینه‌های امنیتی کمتری را برای ایالات‌متحده ایجاد خواهد کرد،  و فرصت مناسبی جهت رقابت با چین در آسیای شرقی ایفا کند. به‌ طور کلی شاید  بتوان گفت افغانستان نماد سیاست جدید ایالات‌متحده آمریکا است که کنش راهبردی در آسیای جنوب غربی را جایگزین سیاست‌های تاکتیکی و عملیاتی کرده است.

آمریکا می داند که این تاکتیک در چنین شرایطی که بی ثباتی در افغانستان ،آثار و پیامد های خاصی را در منطقه منعکس می کند که به ناچار کشورهای منطقه ایران و پاکستان و کشور های روسیه و چین را در گیر می کند بحران اقغانستان چالش های امنیت منطقه ای زیادی در پی خواهد داشت و خروج آمریکا ،زمینه ظهور چالش های سیاسی و اجتماعی جدید این کشور و در گیر شدن ایران ،هند،پاکستان ،روسیه و چین را امکان پذیر می سازد .

6)رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل نیز درباره اهداف واشنگتن از خارج کردن نیروهایش از افغانستان گفت: «آمریکا از این خروج یک هدف سلبی دارد که جو بایدن نیز در سخنرانی اخیر خود به آن اشاره کرد. درواقع آمریکایی‌ها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که کسب پیروزی نظامی در افغانستان غیرممکن و دست‌نیافتنی است یا به عبارت ساده‌تر دریافتند که مساله افغانستان راه‌حل نظامی ندارد.»  قهرمانپور با اشاره به اینکه آمریکا یک هدف ایجابی نیز دارد که آن را اعلام نکرده ولی این هدف کاملا مشخص است، ادامه داد: «این هدف ایجابی، تلاش برای مهار قدرت چین است. آمریکا این هدف را اعلام نکرده؛ زیرا بر این گمان است که اگر این موضوع را علنی کند ممکن است باعث نگرانی متحدان آمریکا شود یا چین را وادار کند که اقدامات بیشتری را در مقابله با واشنگتن در دستور کار قرار دهد.آمریکا با جمع کردن نیروهای خود از گوشه و کنار خاورمیانه و اعزام آنهابه شرق آسیا بدنبال مهار چین است . موضوعی که شاید باعث نگرانی روس ها شود .روسیه به دو دلیل از این اقدام نگران است اول اینکه این مناقشه به مرزهای روسیه نزدیک شود و دیگر اینکه آمریکا بخشی از نیروهایش را در حیات خلوت روسیه  کشور هایی چون ازبکستان و تاجیکستان مستقر کند .

7)در خصوص ایران و همکاری و مذاکرات ایران و طالبان وعلاقه مندی ایران برای قدرت گرفتن عبد الله عبد الله همان قدرت سایه و دوم افغانستان وبا پایان دوره دولت اشرف غنی همچون حامد کرزی ،ایالات متحده برای خنثی سازی این استراتژی و سرگرم کردن ایران در افغانستان که هیچ سودی برای ایران ندارد بدنبال قدرت گرفتن طالبان و بر هم زدن معادلات و اهداف ایران در افغانستان است چون ایران در انتخابات قبل بدنبال پیروزی عبد الله عبد الله بوده .هر چند ایران با طالبان هم بر سر میز مذاکره نشسته و توافقاتی هم صورت گرفته است.چه بسا ایران بدنبال کسب حمایت و رضایت طالبان برای دولت سازشی با عبد الله عبد الله است کاری که در سوریه برای بقای حکومت بشار اسد انجام داده است .و امریکا میداند که  ایران با توجه به تنگنا های اقتصادی  و ضعف جایگاه  فعلی در نظام بین الملل این استرا تژی  هیچ  دستاوردی  برای ایران نداشته و نخواهد داشت شاید باتلاقی یرای ایران و هم پیمانانش باشد .

شاید حضورنظامیان  آمریکا در افغانستان از حمایت جهانی بر خوردار بود اما  این حضورنتوانست  مقامات کاخ سفید و همچنین بخشی از نخبگان و حتی مردم عادی آمریکا را راضی نگه دارد .صرف هزینه های هنگفت مالی خسارتهای جانی و .....موجب نگرانی بود .همچنین حضور این چنینی ایالات متحده در سایر کشورها نظیر سوریه ،عراق،لیبی،یمن......در عصر فرا صنعتی و با روی کار آمدن فناوریهای نوین ،کاخ سفید به این نتیجه رسیده که بجای دخالت های سنتی و پر هزینه استراتژی خود را تغییر داده و به سمت قدرت هوشمند جهت تثبیت جایگاه خود در آینده نظم بین الملل باشد .در واقع آمریکا با حفظ پایگاه های نظامی  و فضای سایبری خود در اکثر کشور های دنیا وهمچنین ارتباط غیر مستقیم با گروه طالبان با کمرنگ   کردن حضور فیزیکی خود در منطقه از جمله افغانستان و کاهش قدرت مرکزی افغانستان وهمچنین  با درگیر و سرگرم کردن ایران و متحدانش در خاک افغانستان همچنان  بسط قدرت هژمون خود را تقویت و تثبیت کند .

*دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه آزاد شاهرود

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل