حسن بهشتی‌پور، کارشناس و تحلیلگر مسایل آسیای میانه و قفقاز در گفت وگو با دیپلماسی ایرانی به بررسی موافقت روسیه با عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای پرداخته است.

دیپلماسی ایرانی: علی اکبر ولایتی مشاور امور بین الملل رهبر معظم انقلاب چهارشنبه گذشته به عنوان فرستاده ویژه رییس جمهوری اسلامی ایران به مسکو سفر کرد و در دیدار با ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه، پیام روحانی را تسلیم او کرد. حضور ولایتی در روسیه و دیدار با پوتین موجب گمانه زنی ها و اظهارنظرهای متفاوتی از سوی تحلیلگران و رسانه ها شد. برخی جایگاه ولایتی در نظام ایران را عامل اهمیت ویژه پیام می دانند. با این حال همه کارشناسان بر این عقیده اند مسایل مهمی میان ایران و روسیه به خصوص بعد از روی کار آمدن دولت روحانی به وجود آمده که هر سفری از سوی مقامات دو کشور حاوی پیام ویژه ای است. در این باره با حسن بهشتی پور، کارشناس و تحلیلگر مسایل آسیای میانه و قفقاز گفت وگو کردیم:
اهمیت سفر آقای ولایتی به روسیه و دیدار یک ساعت و نیمه با پوتین در چیست؟
آقای ولایتی هم مشاور بین الملل دفتر مقام معظم رهبری و رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام است. مجموعه این ویژگی ها موجب شد که او حامل پیام مهمی از سوی رییس جمهور ایران به پوتین باشد. به طور حتم محتوای پیام شامل موارد متعددی بوده که آقای ولایتی آن را منتقل کرده است.
می توان حدس زد احتمالا این پیام شامل محورهایی از جمله مساله سوریه، پرونده هسته ای ایران، توسعه مناسبات اقتصادی ایران و روسیه، موشک های اس 300 و همچنین عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای بوده است. البته تحلیل اینکه دقیقا این پیام چه تاثیری بر مناسبات آینده دو کشور دارد مستلزم اطلاع از جزئیات این پیام است که اطلاعی از آن در دست نیست.
علت موافقت ضمنی پوتین برای عضویت ایران در سازمان شانگهای چه بوده و چه عاملی موجب شد که روسیه موافق آن باشد؟
قرار است در اجلاس آینده سازمان همکاری های شانگهای عضویت چند کشور عضو ناظر ازجمله هند و پاکستان که درخواست عضویت کامل را درسازمان شانگهای داده بودند، مورد بررسی قرار گیرد. از این رو پوتین نظر شخصی خود را مبنی بر موافقت روسیه با عضویت ایران، اعلام و از آن استقبال کرد.
اما بر طبق اساسنامه سازمان همکاری های شانگهای عضویت یک کشور باید به تصویب همه اعضای آن برسد. ضمن اینکه موضوع عضویت ایران در این سازمان در سال های گذشته نیز مطرح بود و با مخالفت برخی کشورها مواجه شد. نکته قابل توجه این است که عضویت در این سازمان نظامی- امنیتی و اقتصادی تعهداتی را برای ایران به وجود می آورد. در واقع ایران باید تعهدات امنیتی و نظامی سازمان شانگهای را بپذیرد و در مقابل اعضای این سازمان نیز تعهداتی نسبت به ایران به عنوان عضو کامل را پذیرا باشند .
طبق قانون اساسی ایران ، عضویت ایران در سازمان های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد، چراکه عضویت ایران در یک سازمان نظامی- امنیتی ممکن است تبعاتی برای ایران داشته باشد. .
ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی سعی بر این داشت که از پیمان های نظامی فاصله بگیرد. از این رو عضویت در شانگهای با این رویکرد در تناقض است. این در حالی است که کشورهای جهان به سمت همکاری های منطقه ای پیش می روند و مجبور هستند وارد همکاری های منطقه ای شوند. ازنگاه بعضی از کارشناسان عضویت ایران درسازمان همکاری های شانگهای به نفع ماست زیرا در وهله اول پیوستگی سرزمینی وجود دارد و دیگر آنکه این سازمان منتقد سیاست های آمریکاست. بنابراین شاید از این منظر همکاری های جدیدی در سطح منطقه به ویژه از طریق سازمان شانگهای شکل بگیرد. ضمن انکه در دوران نظام چند قطبی عضویت در سازمان های منطقه ای میتواند وزن تاثیرگذاری ایران را بالا ببرد .
با این وجود تعهداتی که ایران باید نسبت به این سازمان داشته باشد محل بحث خواهد بود، چون در حالیکه دو قدرت چین و روسیه رهبری این سازمان را بر عهده دارند، ایران باید در سایه رهبری آنها قرار گیرد. بنابراین باید بررسی شود آیا از این زاویه عضویت ایران به نفع ماست؟ این مسایل باید در قالب فرصت ها و تهدیدهای عضویت ایران در شانگهای مورد بررسی قرار گیرد.
با توجه به سابقه روسیه و سیاست هایی که در مقابل ایران در پیش گرفته، از قبیل رای به قطعنامه تحریم ایران در شورای امنیت و خلف وعده برای تحویل موشک های اس300، آیا این کشور می تواند متحد قابل اعتمادی برای عضویت در سازمان همکاری های شانگهای باشد؟
اول آنکه کشورها در نهایت بر اساس منافع ملی خود عمل می کنند. همانطور که ایران در رابطه با سایر کشورها بر اساس منافع ملی خود عمل می کند. اگر همکاری با ایران در تضاد با منافع روسیه باشد، این کشور همکاری نمی کند. ضمن اینکه عضویت در شانگهای به معنای اتحاد راهبردی با روسیه نیست بلکه یک همکاری راهبردی با همه اعضای شانگهای ازجمله روسیه ، چین ، قزاقستان ، ازبکستان ، قرقیزستان و تاجیکستان است.
دوم اینکه در ایران حساسیت ویژه ای نسبت به روسیه وجود دارد. اساسا هیچ کشوری به اندازه روسیه در خصوص مسایل دفاعی به ایران کمک نکرده است. فروش موشک های دفاعی تور ام یک و هواپیماهای نظامی میگ 29 و سوخو 23 به ایران ازجمله نمونه های کمک های نظامی روسیه به ایران است. درست است که پول اانها را دریافت کرده است اما در شرایطی آنها به ما این سلاح ها را دادند که کشورها ی غربی ایران را تحریم کرده بودند .
خودداری روسیه از تحویل موشک های اس 300 به ایران به بهانه تصویب قطعنامه 1929 در شورای امنیت بود که طبق آن دیمیتری مدودف رییس جمهوری وقت این کشور اعلام کرد به دلیل تحریم ایران نمی تواند این موشک ها را تحویل دهد، در حالی این موشک ها کاربرد دفاعی داشته و پدافندی هستند. این اقدام تحت فشار آمریکا و با توافق موسوم به "شروع مجدد" در مناسبات روسیه آمریکا در سال 2010 انجام شد ه بود.
رای مثبت روسیه به قعطنامه های تحریمی علیه ایران در شورای امنیت نه به خاطر توقف برنامه هسته ای ایران، بلکه به خاطر محدود کردن توان غنی سازی بوده است. زیرا روسیه نمی خواست بزرگترین مشتری خود یعنی ایران را در خرید اورانیوم غنی شده از دست بدهد.
درتحلیل رفتار روسیه در قبال ایران باید هم به نقاط قوت توجه کرد و هم به نقاط منفی . باید واقع بین باشیم روسیه در خصوص تحریم نفتی و بانکی ایران به گونه ای با قطعنامه های تند پیشنهادی آمریکا مخالفت کرد که آمریکا مجبور شد برای تحریم بیشتر ایران بویژه فروش نفت و بانکداری ایران خارج از شورای امنیت عمل کند.
از طرفی دیگر پس از آنکه ایران با صدور قطعنامه 1737 دوم دی ماه 1385 ، ذیل بند 41 فصل هفتم منشور ملل متحد تحریم شد، قرار بود که پرونده ایران را نیز همانند عراق ذیل بند 43 بررسی کنند که در این صورت بهانه برای حمله نظامی مهیا می شد که روسیه با آن مخالفت کرد.
در مورد ساخت نیروگاه برق اتمی بوشهر برای ایران اگر روسیه دراین مورد با ایران همکاری نمی کرد ایران امروز به عنوان تنها کشور خاورمیانه که از برق اتمی استفاده می کند و تولید کننده بالقوه برق هسته ای هم بشمار می رود ، نبود. خلاصه آنکه بصورت مطلق نه می توان گفت روسیه به ایران خیانت کرده و نه می توان گفت تنها در حمایت از ایران عمل کرده است. بلکه نقاط مثبت و منفی در این مورد قابل بررسی و قضاوت تاریخی است.