دکتر سیامک کاکایی عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل در مصاحبه با ایلنا

بررسی صحنه تحولات سیاسی ترکیه کمتر از ۲ ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری/ کنار زدن اردوغان از صحنه سیاسی ترکیه بسیار دشوار است/ احزاب مخالف، نتوانسته‌اند برنامه مشخصی برای خروج از بحران ارائه کنند

یک کارشناس مسائل ترکیه صحنه تحولات سیاسی ترکیه در کمتر از دو ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری را بررسی کرد.

سیامک کاکایی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در تحلیل تحولات ترکیه در کمتر از دو ماه تا برگزاری انتخابات ریاستجمهوری در این کشور، در پاسخ به این پرسش که موقعیت حزب حاکم و رجب طیب اردوغان برای رأی‌آوری مجدد را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: ترکیه در آغاز یک دوره و قرن جدید قرار دارد و انتخابات بهار ۲۰۲۳ را به عنوان انتخابات قرن نام برده‌اند چرا که برابر است با یکصدمین سال تاسیس جمهوری ترکیه و این خود یک المان مهم در تبلیغات انتخاباتی به خصوص از سوی رجب طیب اردوغان تا امروز بوده است.

وی ادامه داد:  اگر نگاهی به روند تحولات سیاسی ترکیه در ماه‌های پیش از برگزاری انتخابات پارلمان و ریاست جمهوری که هردو باهم برگزار خواهد شد، بیاندازیم؛ از چند بعد این موضوع قابل بررسی است. اول نگاه حزب حاکم یا ائتلاف حزب حاکم به نام ائتلاف جمهور متشکل از دو حزب «عدالت و توسعه» و حزب «حرکت ملی» به رهبری دولت باغچلی است. این ائتلاف تلاشش آن است که بتواند همچنان آرایش پارلمان را به نفع خودش حفظ کند و رجب طیب اردوغان کاندیدای این ائتلاف را به پیروزی برساند و این هدف راهبردی آنهاست.

وی افزود: در این بین، برای اردوغان که اعلام کرده آخرین دوره‌ای است که در انتخابات کاندیدا می‌شود، پیروزی در این انتخابات بسیار مهم است. جدای از خواسته خودش برای پیروزی در انتخابات و پیروزی برای دومین دوره ریاست‌جمهوری (البته این سومین بار هست که ایشان رئیس‌جمهوری می شود چرا که در سال ۲۰۱۷ قانون اساسی ترکیه تغییر کرد و دوره ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ را به عنوان دوره اول محسوب نکردند و از ۲۰۱۸ تا کنون را به عنوان دور اول و اکنون به عنوان دوره دوم در انتخابات شرکت می‌کند) این پیروزی برای آینده سیاسی حزب عدالت و توسعه و ائتلاف آن‌ها نیز بسیار مهم و تاثیرگذار است. در واقع نوع رهبری که اردوغان بر حزب عدالت و توسعه داشته و دو دهه زمامداری در ترکیه، نوعی اقتدارگرایی و کاریزمایی را ایجاد کرده که در حزب به عنوان فرد تعیین‌کننده سیاست‌های درونی و بیرونی محسوب می‌شود. بنابراین شخص اردوغان نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت و آینده سیاسی اردوغان، پیروزی یا شکست او در انتخابات، بر فرایند کلی حزب عدالت و توسعه تأثیرگذار خواهد بود.

این تحلیلگر مسائل ترکیه گفت: بخش دوم را باید به جناح و گروه‌های مخالف اردوغان اختصاص داده و مورد بحث قرار داد. ائتلافی شش‌گانه از احزابی با تفکر و گرایش‌های سیاسی متفاوت تشکیل شده به نام ائتلاف شش‌گانه که از آن به عنوان میز شش‌نفره هم نام برده می‌شود. کسانی مثل «کمال قلیچداراوغلو» از حزب «جمهوری خلق»، «مرال آکشنر» از حزب «خوب»، «احمد داوود اوغلو» از حزب «آینده»، «احمد باباجان» از حزب اتحاد و پیشرفت، حزب «سعادت» و حزب «دموکرات» اینها شش حزب را تشکیل می‌دهند که به آنها ائتلاف شش‌گانه گفته می‌شود.

وی ادامه داد: در ارتباط با این ائتلاف هم دو نکته مهم وجود دارد؛ اول اینکه از هر دوره‌ای که بخواهیم تاریخ سیاسی ترکیه را بررسی کنیم، این شاید مهم‌ترین ائتلافی باشد که گروه‌های مخالف در صحنه انتخابات و سیاسی تشکیل داده‌اند، بنابراین یک گروه شش‌گانه‌ای که هدف‌شان کنار زدن اردوغان از قدرت است اما گرایش‌های متفاوتی که این احزاب دارند، از اسلام‌گرای سنتی گرفته تا لائیک تا چپ‌ها تا راست ملی گرا، همه در درون این ائتلاف حضور دارند.

وی افزود: هنگامی که این ائتلاف تصمیم گرفته تا قلیچدار اوغلو را به عنوان نامزد ائتلاف شش‌گانه معرفی کند، به یکباره اختلافی درون ائتلاف ایجاد شد و آکشنر از این ائتلاف خارج شد و اعلام کرد که از این گروه خارج می‌شود و موافق نیست که قلیچدار اوغلو مهم‌ترین فرد ائتلاف که حزب جمهوری خلق را اداره می‌کند، نامزد ائتلاف باشد. چند روز طول کشید، رایزنی‌هایی انجام گرفت و آکشنر برگشت. توافق‌هایی کردند که شهردار آنکارا و استانبول در دولت بعدی پست‌هایی را تصدی کنند ولی ناظران سیاسی معتقدند این یک ترک برداشتن برای این ائتلاف شش‌گانه بود.

کاکایی گفت: به هر حال امروز کمال قلیچداراوغلو نامزد ائتلاف است و نزدیک به دو ماه مانده به انتخابات، تبلیغات خود را شروع کردند. غیر از ائتلاف شش‌گانه، یک حزب قدرتمند دیگر به نام حزب دموراتیک خلق‌ها به عنوان حزب مخالف اردوغان هست که به کردهای ترکیه نزدیک هستند و حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد آرا را در اختیار دارند و این حزب یا گروه یا به عبارتی خود کردها، در چرخش سیاسی و در پیروزی نامزدهای ریاست جمهوری، نقش موثری می‌توانند داشته باشند.

وی ادامه داد: پرسش مهم این است که آیا قلیچداراغلو می‌تواند کردها را با خودش همراه کند؟ در درون ائتلاف هم کسانی مثل آکشنر موافق نیستند که با حزب دموکراتیک خلق‌ها متحد باشند ولی تلاش‌هایی که قلیچداراوغلو در حال انجام است تا کردها به ائتلاف بپیوندند یا اینکه لااقل حمایت آنها از نامزدی ائتلاف را جلب کند، مساله مهمی است. در عین حال عدالت و توسعه یا ائتلاف جمهور هم در تلاش است تا بتواند آرای کردها را بشکند. در واقع تلاش می‌کند تا رای آنها در سبد ائتلاف شش‌گانه قرار نگیرد و این در صحنه سیاسی ترکیه یک هماوردی است.

وی افزود: مساله سومی که در مجموع در ارتباط با صحنه سیاسی ترکیه وجود دارد این است که در هفته‌های مانده به انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه، چه اقداماتی ممکن است از سوی احزاب مخالف یا شخص اردوغان برای چرخشی در آرا انجام بگیرد؟ خیلی‌ها معتقدند کنار زدن اردوغان از صحنه سیاسی ترکیه بسیار دشوار است. با اینکه ائتلاف شش‌گانه قدرتمند هستند اما دو دهه زمامداری اردوغان، سیاست‌ورزی او را خیلی مهم و موثر کرده است. بنابراین اینکه چگونه احزاب مخالف بتوانند اردوغان را کنار بزنند و اینکه اردوغان چگونه بتواند در اقدامی سیاسی احزاب مخالف را در رسیدن به اهداف‌شان ناکام بگذارد، مساله مهمی است که به شیوه تبلیغات و روش سیاسی که در هفته‌های منتهی به انتخابات انجام می‌دهندو بستگی دارد.

این پژوهشگر حوزه ترکیه گفت: در این بین شخص اردوغان بر دو عنصر تاکید دارد؛ یکی ایجاد نوعی ترس در بین افکار عمومی که اگر ائتلاف شش‌گانه پیروز شود، ترکیه وارد یک دوره بحرانی خواهد شد و مصداقی هم که به آن اشاره می‌کند، بر می‌گردد به دوران دهه ۱۹۹۰ میلادی که دولت‌های ائتلافی روی کار بودند و منجر به بحران اقتصادی و تنش سیاسی در ترکیه شد که همان تنش و بحران، شرایط را برای پیروزی حزب نوپای عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۲ فراهم کرد. مساله دوم اینکه اردوغان تلاش می‌کند که بتواند از عنصر ملی‌گرایی برای ایجاد بسیج بیشتر در صحنه سیاسی ترکیه استفاده کند و خیلی‌ها معتقدند که پیش از وقوع زلزله، تلاش اردوغان این بود که سیاست خارجی را وارد یک فضای امنیتی کند.

وی ادامه داد: در واقع تحرکات در سوریه و عراق و تبلیغات روی آن یا تنش‌هایی که با یونان وجود دارد، این‌ها را به سمتی سوق بدهد که منجر به تقویت ملی‌گرایی در صحنه داخلی و در واقع توجه افکار عمومی و جلب آرای عمومی به سمت عدالت و توسعه و اردوغان باشد. این سیاست در هفته‌های منتهی به انتخابات در قالب نوع شگردی که اردوغان در رقابت‌های انتخاباتی و تبلیغاتی در ۲۰ سال اخیر داشته، باز تلاش خواهد کرد از این اهرم‌ها استفاده کند. به رغم آنکه در سال‌های اخیر، ترکیه خود دستخوش بحران اقتصادی بوده، به نوعی تبلیغات انجام می‌گیرد که باز آرا به سمت اردوغان جلب شود و این رویکردی است که ائتلاف جمهور دارد. 

وی افزود: در مقابل احزاب مخالف هم بر دو موضوع تمرکز کرده‌اند؛ یک اینکه از فضا و بحران اقتصادی که دستکم از سال ۲۰۲۰ تاکنون ترکیه را در شرایط دشواری قرار داده یعنی افزایش هزینه‌های زندگی و کاهش ارزش پول ملی و همینطور مشکلات اقتصادی که تورم و غیره در ترکیه وجود داشته، بخشی از آرای عمومی و رأی‌دهندگان را مردد کرده که به سمت اردوغان سوق پیدا کنند و مخالفان هم تلاش می‌کنند که از این فضا استفاده کنند و وعده‌هایی برای عبور از بحران می‌دهند اما منتقدان معتقدند که احزاب مخالف، نتوانسته‌اند برنامه مشخصی درباره خروج از بحران ارائه کنند که مردم بتوانند به آن دلخوش باشند و اردوغان هم حتما روی آن تمرکز خواهد کرد.

کاکایی گفت: به هر صورت اما مخالفان در بهترین وضعیت خود هستند، یعنی اینکه ائتلاف شش‌گانه به اضافه حزب دموکراتیک خلق با هفت گروه قدرتمندی که در جبهه مخالف هستند و موضوع مهم اینکه آیا قلیچداراغلو خواهد توانست نظر کردها را به خود جلب کند و آن حدود ۱۰ درصد آرا را به خود اختصاص دهد؟ اگر این آرا به سمت ائتلاف شش‌گانه جلب شود و در درون ائتلاف با نارضایتی مواجه نشود، این برد بزرگی برای قلیچداراغلو خواهد بود و می‌تواند شرایط را برای اردوغان دشوار کند.

وی ادامه داد: با این حال اگر این تفاوت آرا و بی‌میلی سیاسی در درون ائتلاف شش‌گانه وجود داشته باشد و نتوانند آن را مهار کنند، ممکن است باز نگاه ها به سمت اردوغان جلب شود و افکار عمومی یا آرا عمومی در شرایطی قرار بگیرند که تصور کنند باز هم ناگزیرند که برای حفظ همان وضع ناپایدار هم به سمت اردوغان سوق پیدا کنند. اما در این میان نباید زلزله را نادیده گرفت. در واقع وقوع زلزله یک ماه گذشته در ترکیه ضربه‌ای بود به وضعیت سیاسی اردوغان و ائتلافش و انتقادهای زیادی متوجه رویکرد و عملکرد حزب عدالت و توسعه و دولت اردوغان در ۲۰ سال گذشته نسبت به ساخت و سازهای ساختمان‌ها شد و خیلی‌ها معتقدند که همین مساله هم ممکن است در آرای اردوغان تاثیر بگذارد. اینکه تا چه انداره ائتلاف شش‌گانه و گروه نزدیک به کردها خود را در انتخابات ریاست جمهوری منسجم نشان دهند، به همان میزان می‌توان نسبت به نتیجه انتخابات ارزیابی و تحلیل کرد.

وی افزود: نظرسنجی‌هایی که در یک سال اخیر تاکنون منتشر شده، بیشتر جبهه مخالفان را با درصدی اندک جلوتر نشان می‌دهد، اما صحنه سیاسی ترکیه به گونه‌ای است که هفته‌ها و روزهای پایانی منتهی به انتخابات و حتی گفت‌وگوهایی که انجام می‌شود، رأی‌دهندگان را در شرایطی قرار می‌دهد که باید تصمیم بگیرند بین دو وضعیت، به کدام رای بدهند. معمولا در انتخابات دوگانه‌سازی صورت می‌گیرد. به این معنا که اگر اردوغان سیاست دو وضعیت‌سازی یا دوگانه سازی در صحنه سیاسی ایجاد کند و رای‌دهندگان را بین دو ضعیت قرار دهد، ممکن است آرای خاکستری به رغم میل‌شان بازهم به او گرایش پیدا کنند و این شرایطی است که می‌تواند مخالفان را هم در تنگنا بگذارد.

این تحلیلگر سیاسی در پایان گفت: الان نسبت به دوره های گذشته انتقادها از رجب طیب اردوغان خیلی بیشتر از ۲۰۱۸ و سال‌های پیش از آن هست. در نهایت، معتقدم باید منتظر ورود ترکیه به یک دوره جدید از سیاست و حکومت بود؛ حتی اگر اردوغان پیروز شود یا اینکه احزاب و ائتلاف مخالف بتوانند بعد از ۲۰ سال صحنه سیاست را از رجب طیب اردغان خالی کنند و ترکیه به دوره‌ای که به عنوان قرن دوم جمهوری شهرت پیدا کرده، ورود کند.

لینک مضاحبه در ایلنا:

https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-1342235

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل