مجید نوری کارشناس ارشد روابط بین الملل

روابط روسيه با منطقه خاورميانه تاریخچه بسی طولانی دارد چرا که روسـيه و دولت ملتهای منطقه از گذشته های دور بـا یکدیگر پيونـدهاي مختلـف اقتـصادي، سیاسی، نظامی، فرهنگـي و معنـوي داشته اند، وجود چنین پیوندهایی روسـيه را بـه عنـوان يكـي از بازيگران اصلی خاورمیانه در زمینه های مختلف مطرح نمود که کشورهای منطقه از آن در جهت همکاری های نظامی و خرید تسلیحات نظامی برای مقابله با دشمنان بالفعل و بالقوه استفاده نمودند. كشورهاي خاورميانه همـواره به دلیل موقعیت خود روابط دوستانه ای با روسیه داشته اند. روسیه پس از آمریکا دومین صادرکننده سلاح در سطح جهانی به خاورمیانه به شمار می‌رود طوریکه بیش از ۵۰ درصد فروش  تسلیحات خاورمیانه را به خود اختصاص داده است. روسیه از سال 2015 هم‌ زمان با جنگ سوریه و داعش سعی کرده حضور خود را در خاورمیانه پر رنگ تر کند.

موقعیت سوق‌الجیشی خاورمیانه

بر اساس موقعیت سوق‌الجیشی خاورمیانه ساختار منطقه بر اساس توازن قوا شکل گرفته است به همین دلیل کشورهای منطقه برای امنیت تجاری خود در دایره بازی تسلیحاتی کشورهای طراز اول قدرتمندی همچون آمریکا روسیه و چین قرار گرفته اند. خاورمیانه محل تلاقی سه قاره بزرگ آسیا، اروپا و آفریقا و مشتمل بر قلمروها و آبراه‌هایی است که در زمره پراهمیت‌ترین مناطق ژئواستراتژیک جهان به شمار می‌رود.

فروش تسلیحات یکی از مؤلفه‌های اصلی کشورهای قدرتمند در خاورمیانه به شمار می‌رود، خاورمیانه از  عمده‌ترین مناطق نفت‌خیز جهان با بیش از 66 درصد از ذخایر جهانی نفت و عمده‌ترین منابع گازی جهان پس از روسیه به شمار می‌رود.

روسیه و خاورمیانه

علت گرایش روسیه به خاورمیانه اشتراک بیش از 61 درصدی ذخایر تأییدشدۀ نفت و گاز دنیا بین روسیه و خاورمیانه است که با اتحاد با یکدیگر و در کنار هم می توانند سرنوشت بازار انرژی دنیا را تغییر دهند .روسیه پس از آمریکا دومین صادرکننده سلاح در سطح جهانی به خاورمیانه محسوب می‌شود طوریکه بیش از ۵۰ درصد از فروش تسلیحات خاورمیانه را به خود اختصاص داده است. روسیه از سال 2015 هم ‌زمان با جنگ سوریه و داعش سعی کرده حضور خود را در خاورمیانه پررنگ تر کند

روسیه در سالهای اخیر مبادلات و دخالت های خود در خاورمیانه را در قالب تجارت و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف به خصوص انرژی، همکاری های نظامی و فعالیت‌های دیپلماتیک به طور فزاینده‌ای افزایش داد. روسیه با سیاست منطقه‌ای خود و پیاده کردن نیروهای نظامی در سوریه برای جلوگیری از سقوط دولت بشار اسد حضور دوباره خود را در منطقه و امنیت آن را در قالب کمک‌های و همکاری های نظامی به نمایش گذاشت.

همکاری روسیه با خاورمیانه شامل موارد زیر می‌شود

• فروش تسلیحات و تأمین قطعات تجهیزات نظامی.

• همکاری های فنی، تعمیر و نوسازی تجهیزات ساخت روسیه و تهیه مهمات برای آنها.

• تأمین مستشاران نظامی کشورهای خاورمیانه و آموزش افسران آنها در مدارس و آکادمی‌های نظامی روسیه.

• تربیت متخصصان برای استفاده و به کارگیری از تجهیزات روسی.

• انجام پروژه‌های مشترک برای نوسازی تجهیزات روسی جهت فروش به کشور ثالث.

• ارتقای سیستم تسلیحاتی روسیه از طریق شرکت در نمایشگاه‌های نظامی خاورمیانه و رفت‌وآمد سطوح بالای نظامی و سیاسی.

• انتظار نوسازی تجهیزات روسی برای صدور به کشور ثالث

• و ..

فروش تسلیحات و همکاری های نظامی روسیه در خاورمیانه

فروش تسلیحات یکی از مؤلفه‌های اصلی مداخله روسیه در خاورمیانه به شمار می‌رود. در حال حاضر بیش از پنجاه‌درصد از فروش تسلیحات روسیه به خاورمیانه اختصاص دارد که در این بین ناگفته نماند که کشورهای خاورمیانه روسیه را به مثابه یک منبع جایگزین بسیار با دوام برای تهیه تسلیحات خود می‌دانند.

روسیه و سوریه

همکاری های نظامی روسیه و سوریه پس از ورود داعش به این کشور ابعاد گسترده‌تری به خود  گرفت چرا که روسیه برای حفظ دولت اسد در قدرت با ایران دست دوست داد و تسلیحات نظامی خود را به این کشور گسیل داشت، مداخله نظامی روسیه در سوریه نه تنها مسکو را قادر ساخت که طیف وسیعی از تسلیحات و سیستم‌های نظامی را به صورت میدانی آزمایش کند، بلکه زمینه تبلیغات بسیار روشنی را هم برای تجهیزات روسی فراهم ساخت و کشورهای خاورمیانه را ترغیب به خرید سلاح‌های روسی نمود که از آن جمله می‌توان به برخی کشورهای عربی و ترکیه اشاره نمود.

روسیه و ایران

روابط ایران و روسیه پیشینه بسیار طولانی و پیچیده‌ای دارد و همواره این دو کشور در تقابل و همکاری با یکدیگر بوده‌اند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی روابط دو کشور در زمینه های مختلف بهبود پیدا کرد طوریکه روسیه هم اکنون یکی از کشورهای دوست و هم‌پیمان ایران به خصوص در زمینه های سیاسی و نظامی به شمار می‌رود که نمود این همکاری را می‌توان در جنگ سوریه و فروش تسلیحات به ایران مشاهده نمود. . ایران پس از چین و هند، سومین بازار عمده تسلیحات روسی به حساب می‌آید،

همکاری‌های ایران و روسیه در میان سایر مشتریان خاورمیانه‌ای مسکو، بیشتر شامل همکاری‌های فنی و فروش طیفی از سیستم‌های اسلحه، زیردریایی، دستگاه تانک تی، سوخو، میگ و ... می‌شود. علاوه بر این  ایران توانست مجوز تولید تانکهای تی 72 سی و خودروهای زرهی بی‌.‌ام.پی  2 را از روسیه بگیرد.

روسیه و اسرائیل

روسیه با اسرائیل نیز روابط نزدیکی دارد که از آن جمله می‌توان به موافقت روسیه با حملات هوایی اسرائیل به مواضع حزب‌الله در بیش از یک مورد اشاره کرد. شیمون پرز نخست‌وزیر اسراییل و پاول گراچف وزیر دفاع روسیه در دسامبر 1995 موافقت‌نامه دو جانبه پنج ساله همکاری های نظامی را امضا کردند و پس از آن دو کشور به تعقیب توسعه همکاری‌های نظامی خود پرداخته‌اند. برخلاف سایر کشورهای خاورمیانه روسیه و اسراییل به طور مشترک به توسعه تجهیزات روسی برای صدور به کشور ثالث پرداخته‌اند. با همکاری روسیه و اسراییل هواپیمای پیشرفته روسی به چین، هند، اروپای مرکزی و آفریقا فروخته شده‌اند.

روسیه و امارات متحده عربی

روابط نظامی روسیه و امارات متحده عربی در دهه 1990 به سرعت افزایش پیدا کرده است. امارات متحده عربی در سال 1998 پس از چین، هند و ایران چهارمین مشتری بزرگ تسلیحات نظامی روسیه بود، امارات از سال 1992 تا سال 2000، 591 دستگاه خودرو زرهی بی‌ام‌پی خریداری نمود. روابط  روسیه با امارات در سالهای آینده گسترش چشمگیری پیدا نمود طوریکه امارات همچنان یکی از خریداران عمده تسلیحات روسی به شمار می‌رود.

روسیه و کویت

روسیه یک قرارداد گسترده نظامی با کویت در سال 96 – 1995 امضا کرد که بر اساس آن 27 سیستم پرتاب موشک چندمنظوره و ... به این کشور فروخت که ارزش این قرارداد بالغ بر 48 میلیون دلار برآورد شده است پس از آن روابط دو کشور بهبود پیدا کرد و هم اکنون این کشور یکی از شرکای روسیه محسوب می‌شود.

روسیه و یمن

یمن از اقمار همیشگی شوروی محسوب می‌شود به همین دلیل روسیه همکاری‌های نظامی خود را با این کشور گسترش داد طوریکه یمن تسلیحات نظامی خود را از این کشور خریداری می‌کند، در زمینه ائتلاف کشورهای عربی علیه یمن روسیه به فروشی تسلیحات خود به یمن ادامه دارد.

روسیه و اردن

روسیه به اردن به عنوان یک بازار جذاب نگاه می‌کند که از سویی نیازمند روسیه و کشورهای اروپای شرقی برای ایجاد موازنه‌ای به منظور حفظ استقلالش از کمک‌های نظامی آمریکاست، به همین دلیل این کشورهای همکاری های نظامی خود با روسیه را بهبود بخشید.

روسیه و مصر

روسیه و مصر از گذشته های دور با هم روابط سیاسی و نظامی نزدیکی داشتند. پس از فروپاشی شوروی، روسیه تلاش زیادی برای نوسازی تجهیزات نظامی مصر انجام داده است.

روسیه و الجزایر

یک مثال خوب درباره روابط گسترده نظامی روسیه با کشورهای عربی الجزایر است، الجزایر در سال 1996 کوشید که با همکاری‌های راهبردی روسیه را به نوسازی تسلیحات خود تشویق کند از آن زمان به بعد روسیه و الجزایر موافقت‌نامه‌هایی برای توسعه تعدادی از سیستم‌های جاسوسی الکترونیک و رادیو الکترونیکی منعقد کرده‌اند که پس از آن الجزایر علاقه‌مندی خود را به خرید تسلیحات روسی نشان داد.

روسیه و ترکیه

همکاری های نظامی ترکیه با روسیه علی‌رغم چالش‌های که در آن وجود دارد همچنان ادامه دارد. آمریکا از همکاری نظامی ترکیه با روسیه انتقاد کرده و در واکنش به آن سیاست تحریمی در پیش گرفته است. مایک پمپئو، وزیر خارجه پیشین آمریکا همکاری دو کشور را تنها به نفع روسیه ارزیابی کرده است. ترکیه، عضو پیمان نظامی ناتو، در سال ۲۰۱۷ سیستم پدافند موشکی مدرن اس ۴۰۰ را از روسیه خریداری کرد که با انتقاد ناتو روبرو شد.

سخن پایانی

روسیه از گذشته های دور در خاورمیانه حضور فعالی در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی داشته است، روسیه در بخش نظامی و فروش تسلیحات پس از آمریکا دومین صادر کننده سلاح به خاورمیانه محسوب می‌شود، پس از ظهور داعش روسیه فرصتی به دست آورد تا به طور مستقیم وارد خاورمیانه و حمایت از بشار اسد شود و از این طریق سلاح‌های خود را تبلیغ و آنها را آزمایش و در نهایت به فروش برساند که در این بین بسیاری از کشورهای منطقه خواستار خرید تسلیحات از روسیه شدند و این دقیقاً همان سیاستی بود که پوتین به دنبال نفوذ در خاورمیانه از طریق همکاری های نظامی و فروش تسلیحات بود هر چند روسیه از گذشته های دور با خاورمیانه ارتباط داشت. 

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل