دکتر علی اصغر نعیمی

از چهار سده پیش یعنی 1648 و امضای پیمان صلح وستفالی تاکنون بارها شاهد ظهور و سقوط نظم های حاکم بر روابط بین الملل بوده و هستیم، چرا که قدرت های تأثیر گذار بر ایجاد این گونه نظام ها، همچون سایر پدیده های اجتماعی دارای ظهور، رشد، افول و نهایتا سقوط بوده و هستند و برخی اتفاقات و حوادث جهانی نیز در تسریع آن نقش دارند. بروز جنگ های جهانی اول و دوم، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، حادثه یازده سپتامبر و... در زمره این عوامل می باشند.

 پیدایش بحران کرونا در پایان دومین دهه از قرن بیست و یک میلادی که رقابت راهبردی و روز افزون میان قدرت های جهانی در حوزه های نظامی و اقتصادی، تشکیل پیمان های منطقه ای، شناور شدن هویت های ملی،کم رنگ شدن مرزهای جغرافیایی و جنگ های اطلاعاتی به دلیل حرکت به سوی جهانی شدن از مشخصه های اصلی آن می باشد که هر کدام به تنهایی می تواند در تغییر نظم جهانی نقش بسزایی داشته باشند، از جمله مفروضاتی است که قابلیت طرح و بررسی داشته و دارد. 

علیرغم اینکه کرونا در نگاه اول یک بحران بهداشتی به نظر می رسد اما نمی توان بر تأثیرات شگرف آن بر دو حوزه اقتصاد و امنیت به عنوان حیاتی ترین و زیر بنایی ترین عامل ایجاد، حفظ و صیانت از منافع و امنیت ملی کشورها در عرصه بین المللی چشم پوشید، چرا که کرونا به طرز شگفت انگیزی موانع و دست اندازهایی را بر سر راه رشد و توسعه اقتصادی کشورها و حتی اصلی ترین بازیگران عرصه بین الملل از جمله آمریکا و چین فراهم ساخته که سیر نزولی آن کاملا مشهود و قابل درک و فهم می باشد، به نحوی که اندیشکده مطالعات امنیت ملی رژیم  اسرائیل، چهار سناریو را برای نظام بین المللی پسا کرونایی مطرح و مورد بحث و بررسی قرار داده و اظهار می دارد اولین سناریو، سناریوی تداوم، یعنی ایجاد یک وقفه موقتی و بازگشت به روندهای سابق، دومین سناریو، سناریوی انقلاب، یعنی ایجاد یک نظم جهانی جدید غیرلیبرال به رهبری چین، سومین سناریو، سناریوی فروپاشی و نابودی نظم موجود، آشوب، و درگیری‌های خونین و چهارمین سناریو را سناریوی بازسازی و تلاش بین‌المللی به رهبری آمریکا برای حفظ نظم جهانی لیبرال معرفی می کند و این در حالی است که در راستای پیگیری سیاست های منطقه ای خود بر این موضوع تاکید می نماید که در خاورمیانه، ویروس کرونا سبب وخیم‌تر شدن مشکلات بنیادی (شکاف‌هایی در حکمرانی و کارایی، بیکاری، فساد، نابرابری، و وابستگی به نفت و کمک خارجی) می شود، اعتراضات عمومی‌ که در سال ۲۰۱۹ گسترش یافت از سر گرفته می شود و مسلماً تشدید تنش‌ها طی سال آتی (در سوریه، لبنان، و نوار غزه) بر سر مقابله اسرائیل با تهدیدهای فعلی و نوظهور، یا فعالیت گروه‌های شورشی، وجود دارد. ایران روند جسورانه قبلی‌اش برای سلطه منطقه‌ای و قدرت هسته‌ای را از سر خواهد گرفت و ...

با این وجود اگرچه شیوع ویروس کرونا آنچنان که لری بیکر استاد دانشگاه پنسیلوانیا بیان می دارد که باعث شده تا بسیاری از ساختار‌های کنونی در عرصه بین الملل عملا ناکارآمدی خود را نشان دهند و رویکرد رئالیستی و اصل خودیاری بیشتر مورد توجه کشورها قرار گیرد و از سوی دیگر ناکارآمدی رویکرد رئالیسم به امنیت که مبتنی بر امنیت دولتی و اولویت دادن به امنیت نخبگان حاکم می باشد و آن را صرفاً نظامی می بیند، مشخص شود ولیکن نباید اسیر تحلیل های اغراق آمیز شد و منتظر وقوع پدیده های خارق العاده در نظام بین الملل بود.

چرا که جهان موجود در گذشته بحران های بهداشتی بسیار جدی، گسترده و خطرناک تر از کرونا مانند طاعون و وبا را با مرگ و میر هفتاد و پنج تا دویست میلیون نفر، تجربه و با امکانات و دانش پزشکی بسیار پایین تر از حال حاضر، از آن عبور نموده، لذا باید گفت ویروس کرونا یا کووید نوزده که ابتدا از ووهان چین شروع و با سرعت پر شتابی سایر دنیا را مغلوب خود ساخت و مصائب و مشکلات قابل توجهی را برای جامعه جهانی به بار آورد، نسبت به بحران های مشابه خود در گذشته سهمگین تر نبوده که بتوان از پیامدهای تخریبی آن، انتظار تغییر یا استقرار یک نظام بین المللی جدید داشت و یا اینکه به گفته آقای سنایی حداقل سخن گفتن از آن زود هنگام است و دولت ها با همه سختی ها از این بحران عبور خواهند کرد و به زودی رقابت میان کمپانی های تولید کننده واکسن "کووید ۱۹" و برند داروهای درمانگر این بیماری آغاز خواهد شد. روندهای کنونی تداوم خواهد یافت و رقابت میان آمریکا و چین تشدید خواهد شد.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل