حامد حریرفروش دانشجوی دکتری روابط بین الملل

زمینه های داخلی و خارجی آل سعود برای برگزاری جشنواره فصل ریاض

جشنواره تفریحی و سرگرمی موسوم به فصل ریاض از 19 تا 23 مهرماه در پایتخت عربستان سعودی برگزار شد. در این جشنواره که با هزینه هنگفتی از سوی آل سعود و با تبلیغات بسیار گسترده برگزار گردید برنامه های مختلفی به نمایش درآمد. رونمایی از بیش از 100 اجرا، حضور خواننده ها و گروه های موسیقی معروف جهانی و سلبریتی های هالیوودی از ویژگی های این جشنواره بود. جشنواره فصل ریاض که با هدایت و مدیریت ترکی آل شیخ رئیس سازمان تفریحی عربستان، فرد نزدیک به بن سلمان برگزار شد، تلاش می کرد دو نسل جوان و مسن این کشور را راضی نگه دارد. برپایی نمایشگاه شاهین و شکار سعودی که به فروش پرنده ها و ادوات شکاری می پرداخت و اجرای کنسرت گروه معروف بی تی اس برای جلب نظر و رضایت این دو گروه سنی جامعه عربستان بود.

 درباره چند و چون این جشنواره در رسانه های مختلف نکاتی بیان شده اما سوال مهم این است که اهداف آل سعود و خصوصا بن سلمان از برگزاری چنین برنامه ای چیست؟ برنامه هایی که در این جشنواره اجرا شد با ارزش های اسلامی و سنتی جامعه عربستان به شدت در تعارض بود، به نحوی که مخالفان آن در فضای مجازی عربستان، آل سعود را برای برگزاری چنین برنامه های ضد دینی و ارزشی سرزنش کردند. این جشنواره از آن جهت مهم می باشد که این نخستین بار است که چنین هنجارشکنی های ضد دینی و خرق عادت های اجتماعی آن هم به صورت رسمی و با تبلیغات وسیع از پادشاهی آل سعود سر می زند. اتفاقی که می توان آن را نقطه عطفی برای تلاش حکومت در جهت مدرنیته کردن جامعه سعودی دانست.

بدون شک فصل ریاض در ادامه اصلاحات و مدرنیزاسیون فرهنگی بن سلمان است که تلاش می کند جامعه عربستان را در کمترین زمان ممکن به اصطلاح مترقی کرده و ره صد ساله را یک شبه طی کند. به نظر می رسد آل سعود و به طور مشخص بن سلمان تلاش دارند تا از این اتفاق در حوزه های داخلی و خارجی بهره برداری نمایند که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد.

حوزه داخلی

در حوزه داخلی آل سعود تحت فشار افکار عمومی برای خفقان سیاسی حاکم بر این کشور است. کوچکترین اعتراضی از سوی مردم عربستان حتی اگر به کوچکی یک توییت در توییتر باشد به شدیدترین شکل ممکن با آن برخورد می شود. فیصل بن سلطان بن جهجاه بن حمید رئیس قبیله عتیبه در توییتی نسبت به برگزاری جشنواره ریاض انتقاد کرد و خواستار اجرای برنامه هایی با رعایت موازین شرعی و اخلاقی شده بود، همین کافی بود تا او اکنون در زندان باشد.

زنان خواهان آزادی های مدنی و منتقدین آل سعود در زندان ها به سر می برند و تلاش ها برای شنیدن صدای آن ها بی نتیجه است. حتی امکان رانندگی زنان عربستانی و مجوز ورود آنان به ورزشگاه هم نتوانسته این فضا را بشکند.

از طرفی دیگر دولت رانتی سعودی نمی تواند پاسخگوی نیازهای جامعه این کشور باشد و تنوع اقتصادی برای عدم وابستگی به نفت هرچند که محور افق 2030 می باشد اما یک مطالبه عمومی است. همچنین گسترش ارتباطات و نفوذ ایننرنت به میزان 99 درصد نمیتواند این امکان گذشته را برای جامعه سعودی فراهم کند که مردم همانگونه که حاکمان میخواهند فکر کنند.

موضوع دیگر ریخت و پاش های شاهزاده های سعودی و خصوصا بن سلمان است که برای نمونه می توان به خرید قایق تفریحی لوکس و ویلای قصرگونه در پاریس اشاره کرد. هرچند که او برخی از شاهزاده های سعودی را به بهانه مبارزه با فساد دستگیر و زندانی کرد اما این حرکت ولیعهد بیشتر با انگیزه سرکوب مخالفین و هموار کردن مسیر رسیدن به قدرت صورت گرفت و سرنوشت پول های زیادی که از این شاهزاده ها گرفته شد هیچ وقت مشخص نگردید.

همه این ها باعث می شود که آل سعود به دنبال انحراف افکار عمومی عربستان از مسائل داخلی این کشور که می تواند زمینه را برای بروز بحران های اجتماعی و سیاسی فراهم کند، باشد. مسائلی جدی که می تواند مشروعیت و حاکمیت این کشور را نزد جامعه تحت حکوت خود که روز به روز در حال ترقی است، زیر سوال برده و با مشکلات جدی روبر کند.

 حوزه خارجی

در حوزه خارجی نیز آل سعود با برگزاری جشنواره فصل ریاض به دنبال کسب منافعی است.در افق 2030 عربستان سعودی، تنوع بخشیدن به اقتصاد در جهت عدم وابستگی به نفت از طریق جذب سرمایه های خارجی و تقویت بخش خصوصی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و محور اصلی این سند است. عربستان نیاز دارد که برای جذب سرمایه های خارجی سیمای این کشور را از چهره ای فرسوده و سنتی-تصور عموم از جامعه عربستان- به چهره ای پویا و مدرن تغییر دهد. سعودی ها ایجاد این خصوصیت در جامعه عربستان را در فراهم آوردن چنین فضایی برخاسته از برنامه هایی مانند فصل ریاض جستجو می کنند.

از طرفی دیگر ثبات و امنیت سیاسی و اقتصادی نیز از محورهایی است که برای جذب سرمایه گذار خارجی مهم است. دعوت از چهره های برتر و مشهور جهانی و تامین امنیت آنان و توانایی در مدیریت حمل و نقل، اسکان و امور تشریفاتی در شرایطی که مردم همراه با حکومت و در امنیت کامل در خیابان ها حضور پیدا می کنند، یکی از اهداف آل سعود در برگزاری جشنواره فصل ریاض و تصویری است که تلاش می کنند از این کشور به جهان مخابره شود.

انحراف افکار عمومی و مشغول سازی آنان به تفریحات سطحی می تواند ضمن مشروعیت بخشیدن به حاکمیت ضامن بقای آن نیز باشد تا نگرانی از بعد اعتراضات داخلی نداشته باشند. درست مانند هراس سعودی ها از رسیدن موج بهار عربی به خیابان های عربستان. لذا ایجاد ثبات سیاسی از این طریق می تواند به جذب اعتماد سرمایه گذاران خارجی کمک نماید.برگزاری این جشنواره درست چند هفته پیش از آغاز به کار همایش سالیانه «آینده سرمایه گذاری 2019» خود از برنامه ریزی و جدیت سعودی ها برای جذب سرمایه های خارجی و اجرای ابر پروزه های این کشور است.

در سال های اخیر و در پی انتشار سند 2030 گردشگری به عنوان یکی از راهکارهای تنوع بخشی به اقتصاد موضوعی بسیار مهم و حیاتی برای آل سعود است. طبق این سند عربستان باید به درآمدی یکصد میلیارد دلاری از گردشگری دست یابد. هرچند کارشناسان تحقق این افق برای سعودی ها را تا حدی غیرممکن و یا حداقل بعید دانسته اند اما جذب توریست نیز یکی از اهداف برگزاری جشنواره ریاض در حوزه خارجی است.

عربستان به دلیل قتل خاشقچی همچنان در مظان اتهام قرار دارد و حتی اعتراف بن سلمان به پذیرفتن مسئولیت قتل این روزنامه نگار که سابقا از نیروهای وفادار به آل سعود بوده از فضای ضد سعودی نکاسته است. جشنواره ریاض که گل سر سبد تحولات و اصلاحات فرهنگی در جامعه این کشور است وظیفه ای جهانی دارد و آن تغییر چهره عربستان در عرصه های جهانی است.بیش از چهار سال از جنگ یمن می گذرد و عربستان نه تنها دستاوردی نداشته بلکه با پذیرفتن شکستی مفتضحانه در حال مذاکره با یمنی ها و پیدا کردن راهی برای پایان این جنگ است. جنگی که بنا به گزارش های سازمان ملل آنچه که در یمن روی می دهد یک فاجعه بشری است. از دیگر وظایف این جشنواره تبدیل عربستان از کشوری شکست خورده در جنگ با کشور کوچکی به نام یمن به کشوری پیروز است تا نشان دهد شکست از حوثی های یمن جایگاه این کشور را در مسیر تحول و توسعه متزلزل نکرده است.

آل سعود تلاش می کند تا فضای اجتماعی و فرهنگی را در این کشور باز کرده و مردم را از جامعه سنتی به جامعه مدرن هدایت کند. اما این گذار برای حکومت آل سعود می تواند به پاشنه آشیلی تبدیل شود که موجودیت و مشروعیت آن را به خطر بیاندازد. چرا که ساختار پادشاهی آل سعود که امتیازات و مناصب در آن در هزارتوی شاهزاده ها به شکل پیچیده ای توزیع شده است توان پاسخگویی به مطالبات جامعه مدرن و مدنی را ندارد.

همانگونه که به تفصیل اشاره شد جشنواره فصل ریاض می تواند دستاوردهایی را در حوزه های داخلی و خارجی برای آل سعود داشته باشد. آن ها تلاش می کنند تا با برگزاری چنین برنامه هایی اولا ثبات سیاسی و بقای حکومت خود که اصلی ترین مسئله برای آل سعود است را حفظ کنند و از طرف دیگر زمینه را برای جذب سرمایه گذاری های خارجی فراهم نمایند. حتی اگر این موضوع به قیمت زیرپا گذاشتن ارزش های دینی باشد که پادشاهی سعودی از زمان تاسیس خود در سال1932 داعیه دار آن بوده و خود را رهبر کشورهای مسلمان می داند. فصل ریاض را باید ادامه سریال اصلاحات اجتماعی و فرهنگی که در سال های اخیر از سوی بن سلمان آغاز شده دانست و از آن به عنوان آغاز دورانی جدید در عصر آل سعود یاد کرد. عصری که تلاش می کند همچنان به حیات خود ادامه داده و همزمان با تغییرات جهانی خود را کارآمد و به روز جلوه دهد. جامعه سعودی برای رسیدن به آنچه که ولیعهد جوان و هم کیشان او رویا پردازی می کنند فاصله زیادی دارد. فاصله ای که مولفه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در بستر زمان آن را پر خواهند کرد و تا آن زمان باید شاهد واکنش های جامعه جوان و چند دسته عربستان به ریل گذاری حاکمان سعودی باشیم.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل