دکتر رامتین رضایی سردبیر بخش فارسی مجله ایرانی روابط بین الملل

به گفته طرفین درگیر در مذاکرات احیای برجام در هتل کوبورگ پایتخت موسیقی کلاسیک جهان؛ مذاکرات بازگشت به برجام 2015 به لحظات و بزنگاه حیاتی خود نزدیک شده و در ایام باقی تکلیف آن تعیین می گردد. به گفته کنشگران و ناظران امید و احتمال حصول به توافق بیش از هر زمان دیگری زنده گردیده و ظاهرا توافق هسته ای یا بازگشت دشمنانی که چهل و سومین سالگرد دشمنی خود را نیز سپری می کنند؛ به برجام چندان دور از ذهن نیست. هر چند که هنوز نمی توان حکم قطعی صادر نمود ؛ چرا که شکست مذاکرات طولانی مدت نیز چندان دور از ذهن نیست.

با فرض احیای برجام و بازگشت جمهوری اسلامی ایران و آمریکا به برجام ؛ در نهایت تکلیف معمایی به نام تحریم های گسترده چه خواهد بود؟

در پاسخ به این پرسش باید این پاسخ را مطرح نمود که احیای مجدد برجام به خودی خود متضمن لغو یا دستکم تعلیق تحریم های هسته ای برنامه هسته ای ج.ا.ایران خواهد بود. اما تکلیف بیش از 1500 تحریم مربوط به دوره چهار ساله حضور دونالد ترامپ که عمدتا ذیل قانون مبارزه با تروریسم و برنامه موشکی بر علیه ایران صادر گرید چه خواهد شد؟

بازگشت به شرایط استثنائی و منحصر به فرد سال 2015 میلادی به دلیل تحریم های بسیار گسترده یاد شده بسیار دور از ذهن است. از جمله تحریم شریان حیاتی اقتصاد ایران یعنی نفت و صادرات و فروش آن ؛ تحریم مبادلات بانکی ؛ تحریم مبادلات دلاری؛ ریالی و طلا و فلزات گرانبها عمدتا در رابطه یا برنامه موشکی و نفوذ منطقه ای ج.ا.ایران وضع گردیده و بنا بر تفسیر نظام جمهوری اسلامی ایران؛ موضوعاتی نامربوط به پرونده هسته ای و برجام و خطوط قرمز کشور به شمار می روند. اما برای پایبندی به برجام؛ واشنگتن را موظف به رفع کلیه تحریم ها در این حوزه ها و نیز حوزه حقوق بشر دانسته و راستی آزمايي را حق و تکلیف خود می داند.

واشنگتن از سال 2015 تفسيري کاملا متفاوت از برجام داشته و آن را سکوی پرتابی برای دستیابی به توافق در تمامی حوزه هایی که ج.ا.ایران آنها را خطوط قرمز خود می داند تعبیر نموده است. بنابراین رفع همه تحریم ها از جمله تحریم نفت و مبادلات بانکی و غیره از نگاه ساکنان کاخ سفید و حتی ساختمان کاپیتول؛ منوط به توافقی همه جانبه در همه موضوعات مورد مناقشه است و نه صرفا برنامه هسته ای ایران.

عصبانیت و نارضایتی وزیر خارجه دولت رئیس جمهور روحانی از آمریکا در زمان پرزیدنت اوباما و اعتراض به لغو نشدن تحریم های بانکی و نظایر آن ؛ نشان از این اختلاف جدی در تفسیر و تعبیر توافق و خصوصا لغو تحریم ها دارد.اکنون و در سال 2022 که بیش از 1500 تحریم علاوه بر تحریم های اولیه خصوصا تحریم نفت و گاز بر علیه ایران جاریست؛ آیا صرف بازگشت به توافق هسته ای و احیای برجام؛ گره ای را از مشکلات اقتصاد ایران و سایر موضوعات مورد اختلاف باز خواهد گشود؟

پاسخ به پرسش فوق طبیعتا منفی است و نه تنها توافق؛ بلکه مذاکره در مورد خطوط قرمز مد نظر جمهوری اسلامی ایران نیز ممنوع می باشد. اما در نظر گرفتن دو سناریو در این خصوص ضروری به نظر می رسد.

• واشنگتن به صورت یکجانبه همه تحریم های مد نظر ایران را ملغی یا معلق سازد.

در اینصورت آیا با توجه به مخالفت های شدید در آمریکا با احیای برجام و وضعیت به شدت متزلزل سالخورده ترین پرزیدنت تاریخ این کشور ؛ چنین امری ممکن خواهد بود؟در صورت وقوع چنین رویدادی ؛ عکس العمل ج.ا.ایران چه خواهد بود؟ چرا که قطع به یقین آمریکا و پنج بعلاوه یک از ایران مطالبه اقدام متقابل یعنی عدول از خطوط قرمز را خواهند داشت.

• برجام احیا گردیده و ایران آمریکا به این توافق باز می گردند؛ تحریم های هسته ای لغو اما تحریم های مرتبط با برنامه موشکی و نفوذ منطقه ای ایران از جمله تحریم نفت و مبادلات بانکی و غیره پابرجا خواهد بود. در اینصورت ج.ا . ایران نیز پس از مدتی تعهدات برجامي خود را مجددا کاهش داده و آمریکا نیز به قول وزیر خارجه شیک پوش آن ؛ پلان بی را به مرحله اجرا در خواهد آورد.

در اينصورت می توان محتمل دانست که دشمنان 43 ساله توافقی کوتاه و ماه عسلی خاطره انگیز اما نافرجام و بسيار گذرا خواهند داشت.معمای تحریم همچنان بر بالای سر برجام و توافق و رابطه میان ایران با آمریکا و غرب جولان می دهد و عرض اندام می کند. این معما چگونه قابل حل است؟ چه کسانی کلید حل این معمای غامض هستند؟

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل