سید قائم موسوی دکتری علوم سیاسی

 بعد از محکِ پاسخ های احتمالی غرب به یورش پوتین به اوکراین(انفعال غرب و پاسخ های تحریمی آن)؛ روسیه در سناریویی آشنا، ابتدا استقلالِ مناطقی از اوکراین را به رسمت شناخت و سپس به این کشور تجاوز نمود.این سناریو برای ایرانیان یادآور خاطرات تلخی در تاریخ معاصر از فتحعلی شاه تا محمدرضاشاه است. جایی که با همین حربه، ایالت های آذربایجان و کردستان تا آستانۀ جدایی از ایران پیش رفته بودند. با این تفاوت که آنجا رفیق استالین بود و اینجا تزار پوتین.امروز دومین روز حملۀ روسیه به اوکراین است و گسترۀ آن برای طرفین خیلی روشن نیست.

در طوفانِ اتهامات تبادلی؛ غرب و متحدانش تجاوز روسیه به اوکراین را بی دلیل، نقض آشکار حقوق بین الملل و توسعه طلبی برای احیاء شوروی سابق ذکر می کنند. در مقابل روسیه و یکی دو کشور دیگر از جمله چین و جمهوری اسلامی با عادی جلوه دادن تهاجم به اوکراین آنرا در بستر تقابل با گسترش «ناتو» می نامند.

در این بین چین و جمهوری اسلامی از زوایای دیگری به بحران نظر می کنند. علیرغم اشتراک نظر در عادی جلوه دادن پاسخ به توسعۀ ناتو؛ هر دو کشور بنا به ملاحظاتی سعی می کنند ضمن حمایت های ضمنی و محتاطانه از روسیه، خود را در تیررس هم بلوکی با آن نشان ندهند به گونه ای که حامی پروپا قرص تجاوز محسوب بشوند.

چین به خوبی می داند که غائله ای مشابه اوکراین در ارتباط با تایوان برایش رقم خواهد خورد. بعلاوه اینکه روسیه در کنار چین(محاسبه شده و عقلانیت محور) و جمهوری اسلامی جزو کشورهای تجدیدنظر طلب در نظم پسا جنگ سردی هستند. چین مترصد است که رویارویی روسیه و غرب در مناقشۀ بحران را به خوبی ببیند تا از آن درسِ مناسبی برای تایوان بگیرد.

در این بین قریب به اتفاق جناح حاکم در ایران، ممکن است مانند ادوار تاریخی دچار نوعی برداشت غیرواقعی از رخدادهای بین المللی بشوند(صدا و سیما از تجاوز به اوکراین تحت عنوان «عملیات ویژه» نام برد. اقدامی که با واکنش برخی روبرو شد و از آن به مثابۀ نوعی رفتار شبه مستعمره ای نام بردند).

اول اینکه تهاجم روسیه به اوکراین را مشخصاً مربوط بدانند به خلع سلاح هسته ای و تضمین امنیتی آمریکا و انگلیس به اوکراین. چیزی که از آن به کشیدن دندان های هسته ای اوکراین یاد می کنند و اشتباه فاحش اعتماد به غرب! طعنۀ ناشی از این مسئله به کسانی است که خواهان تعامل با غرب و رهایی کشور از گردابِ تحریم های ویرانگر هستند. بر این اساس ممکن است باعث نوعی سخت گیری در مذاکرات وین برای دست یافتن به امتیازات بیشتر و در نتیجه به بن بست رسیدن مذاکرات بشود.

دیگری اینکه تصور کنند تقابل جمهوری اسلامی با غرب محتوم به سناریویی مشابه اوکراین-روسیه است و در نتیجه گریزی از دست یافتن به سلاح هسته ای برای دفاع از موجودیت خود وجود ندارد.هر دو برداشت نمی تواند تامین کننده منافع ملی ایران در شرایط کنونی باشد.

جمهوری اسلامی بایستی از فرصت پیش آمده نهایت بهره را ببرد. شاید منطقی باشد تا به فرجام رسیدن مذاکرات برجامی با روسیه مماشات کند اما بعد از آن ضرورت ایجاب می کند که از رابطۀ متشنج روسیه با غرب، استفاده کرده و با یک تیر دو نشان بزند.

یکی خود را از زیر ضربِ ابزاری بودن در دستان روسیه در تقابل با غرب رها کند و دیگری همه عرصه هایی را که در حوزه های انرژی به روسیه واگذار کرده بود، پس بگیرد.هنوز ابعاد مناقشه شفاف نیست و سمت و سوی آن می تواند از تغییر رژیم در اوکراین تا اشغال همه جانبه تصور شود. بعلاوه اینکه بحران، استعداد تعمیم یابی و در نتیجه جنگ بزرگ را نیز دارد.

در هر صورت بحران جدی و ادامه دار است و مجالی برای تجدیدنظر در سیاست های خارجی است نه باد در غبغب انداختن که پوتین پوزۀ غرب را به خاک مالیده است و چه چه چه

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل