مجید نوری کارشناس و تحلیلگر امور بین‌الملل

عملیات نظامی 7 اکتبر 2023(15 مهر 1402) اولین و بی‌سابقه­ترین حمله ترکیبی زمینی، هوایی و دریایی مقاومت فلسطین با شلیک بیش از سه هزار راکت علیه سالها اشغالگری رژیم صهیونیستی به شمار می رود. این عملیات با اسم رمز طوفان الاقصی علاوه بر شکست هژمونی رژیم صهیونیستی توافقات موسوم به پیمان ابراهیم را به چالش کشید و افکار عمومی جهان را علیه اسرائیل به خاطر جنایات جنگی و نسل‌کشی بسیج نمود. پس از عملیات طوفان الاقصی کشورهای عربی به جزء کشورهای عضو محور مقاومت و چند کشور عربی بقیه کشورهای عربی نه تنها در کنار فلسطین قرار نگرفتند بلکه به نکوهش حمله نظامی 7 اکتبر نیز پرداختند.

نقش کشورهای عربی در قبال فلسطین پس از عملیات طوفان الاقصی

کشورهای عربی به طور سنتی تلاش دارند تا مسئله فلسطین را به عنوان امری مربوط به کشورهای عرب مطرح کنند، به ویژه اینکه یکی از اهداف شکل‌گیری اتحادیه عرب هم پرداختن به همین امر بوده است (خبر آنلاین، کد خبر 1869589: 16/11/1402). ولی با این وجود هر کدام از کشورهای عربی از دید منافع ملی خود به مسئله فلسطین نگاه می‌کنند که این مورد را می‌توان پس از عملیات طوفان الاقصی به وضوح مشاهده نمود. هر کدام از کشورها بنا به منافع ملی خود مسیرهای متفاوتی را در قبال فلسطین پیمودند و سعی نمودند خود را به عنوان یکی از بازیگران مهم مطرح این رویداد معرفی کنند.

عربستان سعودی

پس از عملیات 7 اکتبر 2023 عربستان سعودی به عنوان یکی از بازیگران قدرتمند منطقه تلاش کرد تا با تحرکات سیاسی و دیپلماتیک نقش اول جهان عرب را برای متوقف کردن جنگ از آن خود کند(خبر آنلاین، کد خبر 1869589 : 16/11/1402). عربستان سعودی به عنوان میزبان نشست وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی درباره غزه و به عنوان یکی از اعضای اتحادیه عرب به صورت منفعلانه در ارتباط با غزه رفتار نمود و از نقش‌آفرینی جدی خودداری نمود. این کشور پیش از عملیات طوفان الاقصی قصد داشت با رژیم اشغالگر روابط دوستانه‌ای را برقرار کند که وقوع جنگ این خواسته را به تعویق انداخت.

مصر

مصر کشوری هم مرز با فلسطین و از جمله کشورهایی است که با اسرائیل پیمان صلح بسته است. تحولات غزه بیش از هر کشوری دیگری برای مصر حائز اهمیت است. مصر نگران جنگ غزه و اسرائیل و گسترش آن به مصر است. مصر به مانند بیشتر کشورهای عربی اقدامات اسرائیل را محکوم ولی کار جدی برای بازگشایی گذرگاه رفح و ایجاد صلح انجام نمی‌دهد.

رئیس‌جمهور مصر اذعان نموده که قاهره به حذف حماس کمک نمی‌کند؛ چرا که برای تأمین نیازهای گذرگاه رفح، به حماس نیاز دارد. حضور این گروه در غزه، ابزار مفیدی را برای فشار بر اسرائیل در اختیار مصر می‌گذارد و قاهره نمی‌خواهد تا زمان حل و فصل منازعه اسرائیلی و فلسطینی این برگ را از دست بدهد.(لیندا خطیب، دیپلماسی ایرانی، کد خبر 2023494، 18/9/1402). توجه داشته باشید که حماس شاخه‌ای از اخوان المسلمین مصر به شمار می رود به همین دلیل این کشور مایل به نابودی این گروه نیست. همچنین این کشور برای مقابله با اسرائیل نیاز به حماس دارد.

قطر

حماس با کشور قطر روابط نزدیکی دارد به گونه‌ای که برخی از رهبران این جنبش در دوحه قطر حضور دارند. قطر بر خلاف برخی دیگر از کشورهای عربی، حماس را یک گروه تروریستی نمی‌داند بلکه روابط نزدیکی با این جنبش فلسطینی و رهبران آن دارد( خبرگزاری مهر، کد خبر 5926143،  9/8/1402).  

قطر در مورد غزه معتقد است اسراییل تنها مسئول تنش‌های جاری در فلسطین است. به گونه‌ای که حتی تمیم بن حمد آل الثانی در جریان نشست ریاض خواستار عدم اکتفا کشورهای عربی به انتقاد و مخالفت زبانی با اسرائیل شده و از لزوم اقدامات بازدارنده برای توقف جنایات جنگی اسرائیل در فلسطین اشغالی سخن گفت.

از نخستین روزهای جنگ، دستگاه دیپلماسی قطر در ارتباط مستمر با تمام بازیگران موثر در بحران فلسطین همچون ایران، آمریکا، اسرائیل، اردن و مصر خواستار توقف درگیری‌ها، ارسال کمک‌های بشردوستانه و تبادل اسرا میان طرفین منازعه بوده است. علاوه بر این شبکه الجزیره نیز از نخستین روزهای نبرد با اسرائیل ضمن پوشش لحظه‌ای تحولات جاری در غزه، عملاً بدل به انعکاس دهنده صدای مردم فلسطین و جنایات ارتش اسرائیل به نقاط مختلف جهان شد. نقش رسانه‌ای الجزیره در طول عملیات طوفان الاقصی به قدری برجسته بود که کابینه رژیم صهیونیستی با استناد به قانون وضعیت اضطراری حکم به بسته شدن دفاتر الجزیره در سرزمین‌های اشغالی داد. (محمد بیات، وب‌سایت تحلیلی طنین، 24/8/1402). قطر به دلیل نقش‌آفرینی در مذاکرات مربوط به تبادل اسرا حتی بالاتر از عربستان سعودی در کانون توجه بین‌المللی قرار گرفت(خبر آنلاین، کد خبر 1869589 : 16/11/1402).

امارات عربی متحده

با شروع عملیات طوفان الاقصی امارات عربی متحده از جمله کشورهایی بود که به دلیل روابط با رژیم صهیونیستی به نکوهش عملیات 7 اکتبر 2023 پرداخت. به گونه‌ای که وزارت خارجه این کشور در پیامی مدعی شد که حملات نیروهای حماس به شهرها و شهرک‌های نزدیک مرز غزه موجب ایجاد تنش جدی شده و ابوظبی نارضایتی عمیق خود را نسبت به گزارش‌هایی مبنی بر ربوده شدن غیرنظامیان اسراییلی از خانه‌هایشان به عنوان گروگان، ابراز می‌کند( خبرگزاری مهر، کد خبر 5926143: 9/8/1402)

در ادامه جنگ به دلیل جنایت جنگی و نسل‌کشی و حمله رژیم اشغالگر به بیمارستان معمدانی امارات عربی متحده این حمله را محکوم کرد و خواستار تلاش‌ها برای دستیابی به آتش‌بس فوری برای جلوگیری از تلفات بیشتر جانی شد(خبرگزاری مهر،  کد خبر5921407، 3/8/1402). امارات متحده عربی از جمله کشورهایی است که به اسرائیل کمک نیز می‌کند و با این کشور روابط دوستانه دارد.

اردن

اردن کشوری مهم برای اسرائیل به شمار می رود، به همین دلیل با این کشور توافق صلح امضاء نموده است. اردن موضعی منفعلانه در موضوع فلسطین دارد. اردن از این نگران است که جنگ اسرائیل و حماس، چه پیامدی برای امنیت و ثبات خودشان دارد. اردن از این موضوع واهمه دارد که با گسترش جنگ هزاران فلسطینی از جمله اعضای حماس و دیگر پیکارجویان فلسطینی به قلمروهای آنان سرازیر شوند. اردن همچنین نگران ناآرامی احتمالی در میان جمعیت خودش است که اکثریت آن اصالتاً فلسطینی هستند.(لیندا خطیب، دیپلماسی ایرانی، کد خبر 2023494، 18/9/1402).

بحرین

بحرین همچون کشور امارات نه تنها از غزه حمایت نمی‌کند بلکه حمله 7 اکتبر را نیز محکوم می‌کند. به گونه‌ای که وزارت امور خارجه بحرین در واکنش به عملیات طوفان الاقصی، حماس را مسئول تشدید درگیری‌های خطرناک در سرزمین‌های اشغالی اعلام نمود و با محکوم کردن اسارت صهیونیست‌ها، از جامعه جهانی خواست تا برای جلوگیری از خشونت‌های منطقه‌ای به تحولات فلسطین وارد میدان شود.

الجزایر

الجزایر برخلاف سایر کشورها عربی از جمله کشورهایی است که تمام قد به دفاع از آرمان قدس پرداخته است. از نخستین روزهای درگیری میان حماس و رژیم صهیونیستی مقامات الجزایری از فرصت‌های مختلف برای اعلام حمایت سیاسی و ارسال کمک‌های بشردوستانه به باریکه غزه استقبال کردند. همچنین مجلس این کشور عربی در اقدامی نمادین قانون «اجازه جنگ با اسرائیل» برای دولت این کشور تصویب کرد(محمد بیات، وب‌سایت تحلیلی طنین، 24/8/1402)

کشورهای عضو محور مقاومت(عراق، سوریه، لبنان، یمن)

کشورهای عضو محور مقامت عراق، سوریه، یمن و لبنان از جمله کشورهای پیشرو در دفاع از آرمان فلسطین و عملیات طوفان الاقصی به شمار می روند. با گسترش  دامنه جنگ در غزه مقاومت در این کشورها فعال و ضربات سهمگینی را به  رژیم صهیونیستی وارد نمود(محمد بیات، وب‌سایت تحلیلی طنین، 24/8/1402).

لبنان

حزب‌الله لبنان نقشی کلیدی در تجهیز و خودکفایی گردان‌های نظامی حماس در باریکه غزه ایفا می‌کند. پس از اعلام بسیج عمومی ارتش اسرائیل برای حمله همه‌جانبه به باریکه غزه، حزب‌الله به عنوان نماینده مردم لبنان عملیات هوشمندانه علیه مرزهای شمالی فلسطین اشغالی را دستور کار قرار داد. به دنبال این عملیات نیمی از توان ارتش رژیم صهیونیستی راهی مرزهای شمالی شده و هر لحظه آماده جنگ گسترده مجاهدان لبنانی در«جبهه شمالی» است(محمد بیات، وب‌سایت تحلیلی طنین، 24/8/1402).

یمن

انصارالله یمن دیگر بازیگر محوری مقاومت با حملات موشکی و پهپادی جنوب سرزمین‌های اشغالی، به ویژه شهر بندری ایلات را هدف قرار می‌دهد. مقاومت یمن اعلام کرده است که کشتی‌های نظامی و تجاری اسرائیل در دریای سرخ اهداف مشروعی برای صنعا محسوب می‌شود(محمد بیات، وب‌سایت تحلیلی طنین، 24/8/1402).

عراق و سوریه

گروه‌های مقاومت در عراق و سوریه پایگاه‌های آمریکایی را در عمق خاک عراق و شمال شرق سوریه هدف قرار می‌دهند مقاومت عراق در حمایت از غزه بارها حملات پهبادی علیه رژیم صهیونیستی را انجام داده است (محمد بیات، وب‌سایت تحلیلی طنین، 24/8/1402).

موضع کشورها عربی در قبال فلسطین

پس از عملیات طوفان الاقصی و سپس حمله همه جانبه رژیم صهیونیستی به غزه کشورهای عربی مواضع مختلفی را در قبال این جنگ در پیش گرفتند که به طور خلاصه می‌توان این موضع گیری‌ها را در موارد زیر تعریف نمود:

• محکومیت حملات اسرائیل به غزه
• محکومیت عملیات 7 اکتبر 2023 علیه رژیم صهیونیستی
• ایستادگی در کنار ملت فلسطین(همچون کشورهای عضو محور مقاومت)
• درخواست توقف فوری تنش‌ها
• ضرورت حفظ جان غیرنظامیان
• درخواست از جامعه جهانی برای اجرای مسئولیت خود در توقف درگیری‌ها
• درخواست از مجامع بین‌المللی برای پیگیری روند صلح
• محکومیت حمله زمینی اسرائیل به غزه
• درخواست فوری توقف جنگ
• تاکید بر محوریت قضیه فلسطین و پایان اشغالگری اسرائیل
• حمایت از حاکمیت ملت فلسطین بر تمامی اراضی اشغالی

سخن پایانی

در جریان جنگ اخیر میان فلسطین(غزه) و رژیم صهیونیستی با وجود یکپارچگی ملت‌های مسلمان در حمایت از آرمان فلسطین و باریکه غزه، اما متأسفانه در عمل هر کدام از دولت‌های عربی مواضع متفاوتی در «حمایت» یا «عدم حمایت» از گروه حماس و غزه اتخاذ کردند.

با وقوع عملیات طوفان الاقصی و تحولات سیاسی و بین‌المللی، کشورهای عرب منطقه همراه با سایر دولت‌ها مواضع خود را هم در چارچوب کشوری، شورای همکاری خلیج‌فارس، اتحادیه عرب، سازمان همکاری‌های اسلامی و کمیته منبعث از اجلاس سران عرب و اسلامی ، در قالب‌های مختلف(صدور بیانیه، مصاحبه، اعلام مواضع رسمی، بیانیه‌های پایانی اجلاس سران)  اعلام کردند. نقش‌آفرینی هر یک از بازیگران عربی در راستای هم‌افزایی نبوده بلکه نشان‌دهنده نوعی رقابت میان بازیگران منطقه‌ای در بحران غزه بوده است.

 

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

منابع

وب‌سایت تحلیلی طنین

وب‌سایت دیپلماسی ایرانی

خبر آنلاین

خبرگزاری مهر