رامین مجنون پیله رود (دانشجوی دکتری علوم سیاسی)

مقدمه

       گفتمان مقاومت مبتنی بر فرهنگ معنویت و عقلانیت و کارآمدی، مردمداری و مردم یاری و حمایت از مظلومان و مستضعفان جهان است. این گفتمان، عصر جدیدی را نه تنها برای ملت بزرگ ایران بلکه برای ملت های زیر ستم در غرب آسیا مثل ملت مظلوم فلسطین پایه گذاری کرد. آموزه ها و تجارب دو رخداد بزرگ پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به دیگر ملت های لبنان، فلسطین، سوریه، عراق، یمن و افغانستان منتقل شد. جبهه مقاومت از شرق مدیترانه تا غرب آسیا تحت تأثیر انقلاب اسلامی و آموزه های شهدای ایران قدرت گرفت یعنی فلسفه شهادت و آرمان شهدای دفاع مقدس، جبهه مقاومت را تشکیل داد و محصول و کارکرد جبهه مقاومت شد.
      شکست رژیم صهیونیستی در جنگ های ٣٣ روزه و ٥٥ روزه و هم اکنون شکست در عملیات طوفان الاقصی محصول جبهه مقاومت است، پیروزی انصارالله یمن و بیرون کردن متجاوزین به سرزمین یمن نیز محصول جبهه مقاومت شد. مقاومت ملت و دولت های عراق و سوریه باعث شکست داعش، این مزدوران آمریکایی و صهیونیستی شد، مقاومت ملت افغانستان باعث شکست امریکا در افغانستان و فرار ذلت بار آنها شد. باعث شکست آمریکا در طرح های سرنگونی دولت سوریه شد. آنچه باعث کاهش نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه شده، همین گروههای مقاومت مردمی در عراق و سوریه هستند و به فضل الهی سرنوشت فرار از افغانستان، سرنوشت آینده آمریکایی ها یعنی فرار از سوریه و عراق خواهد شد. گفتمان مقاومت در جهان اسلام کلید رمز وحدت مسلمین برای آزادی قدس شریف است. اولین و مهمترین شاخصه پیشرفت ملت‌ها در ابعاد مختلف مادی و معنوی، وجود رهبرانی خردمند، حکیم، شجاع و عادل است که با در دست گرفتن قدرت یک نظام متعالی برای افزایش سعادت و ثروت و عدالت، ملت ها را رهبری کنند. تعلیم و تربیت و آموزش مدیرانی کارآمد، لایق، با شخصیت و مدبر که ساختار مدیریتی و برنامه ریزی و آمایش سرزمینی و عدالت اجتماعی را در یک کشور ساماندهی کنند شاخصه دوم پیشرفت است. شاخصه سوم وجود جوانان مؤمن و شجاع، همراه با روحیه جهادی و خلاق است که پیشران حرکت یک ملت باشند و اگر تهدیداتی مثل جنگ، آن ملت و حکومت را تهدید کرد آن جوانان شجاع، مؤمن و خردمند بتوانند دشمن را شکست بدهند. انسجام و وحدت ملی همه اقوام یک کشور برای استفاده از فرصت ها و مقابله با انواع تهدیدات از جمله جنگ های ترکیبی و شناختی، بزرگترین سرمایه یک کشور و یک ملت برای رسیدن به عزت و عظمت و منزلت بین المللی است. همکاری و هم افزایی همه ملت و کارگزاران حکومت و نیروهای نظامی با یکدیگر برای پیشرفت همه جانبه ملت و دسترسی به اهداف و آرمان های بزرگ آن ملت و حکومت یک شاخص محسوب می شود. فرهنگ جهاد و مقاومت فرهنگ آزادیخواهی و استقلال طلبی و عدالت خواهی است. باید درک درستی از تحولاتی که در منطقه و عرصه های بین المللی از آنچه در فلسطین اتفاق می افتد در فضای بین المللی و جهانی به درستی شکل گیرد. انقلاب اسلامی به علت قدرت مادي، نهادي و عقیدتی خود پایه ها و مبانی قدرت »مقاومت اسلامی« را مستحکم کرده است. مهمترین ساز و کاری که در تحقق این مهم نقش بسزایی داشته است، راهبرد جمهوری اسلامی در مبارزه با نظام نو محافظه کاری بوده است (مجنون پیله رود، 102: 25).

       در حقیقت مکمل بودن اندیشه عاشورائی در ایجاد مقاومت و ایستادگی و گسترش مقاومت در توسعه اندیشه شیعی مکملی سازگار و ماندگار است که می تواند با اتکا به قدرت الهی و در بستر عوامل قدرت ملی ایران به سهولت تقویت شده و حرکت رو به پیش را ادامه دهد و عملا گسترش مقاومت موجب تقویت ایران و اندیشه شیعی و برعکس می شود که این شاخص علاوه بر اینکه در نیاز فطری بشر ریشه دارد ، به نوعی به قدرت الهی متصل می شود و امید عملی شدن وعده های الهی را در حق مؤمنین و مستضعفان محقق می سازد که اگر این مقاومت که اراده الهی در آن متجلی است. نبود نظام سلطه یکه تاز و لجام گسیخته ممکن بود ، موجودیت بشر را به یغما ببرد که امید است ، این جرقه امید ملت های مظلوم و به ویژه امت مسلمان را به تحرک عظیم وا دارد ، تا رهبران کشورهای اسلامی را که خود را به خواب زده اند وادار به بیداری کند (اکبری، 1388: 45).

    گفتمان انقلاب اسلامی مبتنی بر اندیشه سیاسی رهبران انقلاب اسلامی برمبنای توحید محوری و بر اساس جهان بینی الهی استوار است که سبب تکلیف محوری شده و نه نتیجه گرایی آنچه در این گزاره آمد، صدور انقلاب اسلامی و دستیابی به آمانهای ،انقلاب موجب تأثیر گذاری و توسعه و تقویت مقاومت شده که با شکل گیری محور مقاومت با هسته مرکزی جمهوری اسلامی ایران به موفقیتهایی در عرصه نظر و عمل دست یافته است. همچنین یافته ها حاکی از آن است که تأثیرگذاری انقلاب اسلامی منجر به شکل گیری گفتمان مقاومت و توسعه و تقویت آن در مقابل گفتمان کشورهای محافظه کار عرب با رهبری آمریکا شده است، با تقویت محور مقاومت از سقوط نظام سوریه جلوگیری شد و با حفظ حاکمیت کشورهای محور مقاومت بازوی نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه حفظ و سبب تقویت امنیت جمهوری اسلامی شد، با دفع داعش در سوریه و عراق که نزدیک مرزهای ایران بود، تهدیدات امنیتی رفع شد. همچنین به تقویت شیعیان و تأثیرات ژئوپلتیکی شیعیان در محور مقاومت منجر شد و به تضعیف نفوذ آمریکا در منطقه انجامید. محور مقاومت منطقه راهبردی جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود و تأثیر گفتمان انقلاب اسلامی در محور مقاومت سبب تقویت امنیت ملی خواهد شد. لذا تأثیر در این منطقه راهبردی، باعث ثبات و امنیت در منطقه شده و تهدیدات علیه انقلاب اسلامی و محور مقاومت خنثی خواهد شد که این دستاوردها و تحولات از مهمترین تأثیرات گفتمان انقلاب اسلامی در عرصه نظر و عمل در ابعاد امنیتی ، نظامی ، سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی اجتماعی و اقتصادی بوده است (قاسمی، 1397: 18).

       نظریه مقاومت به عنوان یک نظریه رهایی بخش در قالب پارادایم برخورد با سلطه و مبتنی بر قدرت روایت انقلاب اسلامی از متن اسلام ناب محمدی (ص) و با هدف غربزدگی زدایی از نظام بین الملل نظریه پردازی شده است. این مقاله که بیانگر روایت دیگری از متن سیاست و روابط بین الملل مبتنی بر تزویر و معیارهای دوگانه است، برای اولین بار ابتکار جایزه  سالانه صلح «مقاومت در قالب اولین نظریه کاملاً بومی با رویکرد ایرانی اسلامی را براساس اصول ، عزت حکمت و مصلحت نظام اسلامی و دکترین تعامل گرایی ضدنظام سلطه مورد تایید و تاکید رهبر معظم انقلاب، اعلام می کند (قادری کنگاوری، 1392: 23).

اين تحولات يک‌ شبه حادث نشده و محصول و نتيجه سالها انتظار و کنش توأمان است و در ميان عوامل و علل گوناگون مؤثر در آن می توان عنصر مقاومت را به‌ طور برجسته مشاهده کرده ، آن را از دريچه گفتمان و با تأکيد بر مؤلفه های فرهنگی تحليل كرد. گفتمان مقاومت اسلامی را می توان گفتمانی دانست که خود را در برابر گفتمان غرب که بر زندگی مسلمانان چیره شده بود ، مطرح نمود. سه مفهوم کليدی مورد بحث در اين کتاب يعنی »اسلام سياسی« ، »اعتقاد دينی«  و »هويت ملی« به ‌عنوان عناصر اصلی سازنده گفتمان فرهنگی مقاومت اسلامی در خاورميانه در تحولات اخير به‌ طور آشکاری ديده می شوند (دبیری مهر، 1400: 18). در این اثر همچنین، مرزهای اعتقادی و فرهنگی مؤلفه‌ های فرهنگی مقاومت اسلامی با بنیاد گرایی سلفی در خاورمیانه شفاف سازی شده است (دبیری مهر، 1400: 19).

      بنابراین تقویت گفتمان مقاومت اسلامی در خاورمیانه در واقع تقویت نظام جمهوری اسلامی و مرزهای تاثیرگذار فرهنگی انقلاب اسلامی و مکتب اهل بیت است. مهم ترین شاخصه دشمن شناسی ایشان بازنمایی تأثیر بحران هویت مستمر جریان های تکفیری در جهان اسلام است که تحمل نظام اسلامی را ندارند. مهمترین راهبرد دشمن ستیزی در دیدگاه فراگیر او توجه به منافع ملی منطقه ای در پرتو عامل وحدت آفرین مذهب است. در واقع رهیافت مکتب سلیمانی بر رابطه معنی دار بین انتظار و مقاومت تأ کید می کند (سنجر سلاجقه و همکاران، 1401: 25). زمانی یک گفتمان فراگیر می شود که عام و جهان شمول به نظر آید. انتقال از حوزه واقعى و جزئى به حوزه كلى و استعارى تنها به دليل دوگانگى فضاى بازنمايى شونده و فضاى اسطوره‏ اى امكان‏ پذير شده است (حقیقت و حسینی زاده، ۱۴۰۰: ۱۸).

تعریف مفاهیم و مبانی گفتاری
 -  گفتمان مقاومت :  "مقاومت" در لغت و اصطلاح به معنای به پا خاستن و برخاستن و نیز پایدار ماندن است. این واژه بر وزن مفاعله و به معنای با کسی با هم برخاستن یا با هم از جا بلند شدن و با کسی ضدیت کردن و نیز ایستادگی و پایداری کردن است. از معنای لغوی مقاومت چنین بر می‌ آید که به رویارویی در میدان جنگ محدود نیست و هر نوع مقاومت و پایداری در برابر عوامل برهم زننده تعادل و توازن را شامل می‌ شود. از سوی دیگر ، برخلاف تصور رایج، مقاومت به معنای انفعال و انزوا و بی تحرکی نیست، بلکه مقاومت در ذات خود به پویایی، تحرک و اقدام رو به جلو مشهود است؛ بنابراین مقاومت به مثابه تعریفی گفتمانی، مجموعه‌ای از نشانه هاست که در یک فرآیند، نظام معنایی خاصی را شکل می‌ دهد.
- استعاره :  استعاره ، نامیدن چیزی است به نامی جز نام اصلی‌ اش، هنگامی که جای آن چیز را گرفته باشد. سکاکی استعاره را مجازی می‌داند که مناسبت و پیوستگی میان معنای اصلی و غیر اصلی در آن از جهت مشابهت است؛ لذا استعاره نوعی مجاز لغوی بر مبنای تشبیه است که در آن یکی از دو طرف تشبیه (مشبه با مشبهٌ‌ به) ، ادات تشبیه و وجه شبه حذف شده‌است (مرادی، 1398: 50).
-  استکبار ستیزی :  استکبار ستیزی یکی از مهم ترین اصول راهبردی است که نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری در تحقق دفاع دارد. استکبار ستیزی و مبارزه با ظلم یکی از مهمترین و اساسی ترین آرمانهای انقلاب اسلامی است. استکبار ستیزی همواره مورد توجه نصوص دینی و امامین انقلاب اسلامی بوده است. در فرهنگ قرآن، کفر و استکبار هم راستا هستند و حاکمان و خواص جریان کفر در جامعه، خود را برتر از عامه مردم تصور می‌ کنند و دچار روحیه استکباری می شوند. استکبار ستیزی یعنی یک ملّتی زیر بار مداخله‌ جویی و تحمیل قدرت استکبار گر یا انسان مستکبر یا دولت مستکبر نرود؛ این معنای استکبار ستیزی است (سلاجقه و فاضلی مقدم، 1401: 18).
-   انقلاب اسلامی:  »انقلاب اسلامی عبارت است از حرکت امّت مسلمان ایران اسلامی در جهت تغییر نظام غیر اسلامی موجود و جایگزین نمودن یک نظام جامع و کامل اسلامی به‌ جای آن؛ همچنین تلاش برای اجرای مقررات، قوانین و برنامه‌ های اسلامی در کلیه شؤون زندگی خویش ؛ یعنی امت. « انقلاب اسلامی ایران، به معنی قیام و اراده مردم مسلمان و با ایمان ما برای سرنگونی حکومت ستم شاهی و برقراری حق و عدالت براساس مکتب انسان ساز اسلام است. انقلاب اسلامی ایران ، ریشه در اعتقاد مردم به اسلام و پیروی آن ها از پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) دارد.
    - انتقام سخت:  انتقام یک رفتار احساسی یا حس منجر به آن رفتار است که توسط انگیزه ای خلقی ، شبیه حس قربانی پنداری - در شخص ایجاد می‌ شود، خصوصاً وقتی امیدی به بهبود از طریق قانونی یا حقوقی و نظام قضاوت نباشد. مفهوم »انتقام سخت «که اولین بار در پیام رهبر معظم انقلاب و در پی شهادت سردار سلیمانی در دستور کار مسئولان نظام قرار گرفت و به‌ عنوان یکی از مهمترین و محوری‌ ترین سیاست‌ های جمهوری اسلامی ایران در عرصه سیاست خارجی مطرح شد.

مقاومت
      مقاومت در لغت و اصطلاح به معنای به پاخاستن و برخاستن و نیز پایدار ماندن است. این واژه بر وزن مفاعله و به معنای با کسی با هم برخاستن یا با هم از جا بلند شدن و باکسی ضدیت کردن و نیز ایستادگی و پایداری کردن است. از معنای لغوی مقاومت چنین بر می‌آید که به رویارویی در میدان جنگ محدود نیست و هر نوع مقاومت و پایداری در برابر عوامل برهم زننده تعادل و توازن را شامل می‌شود. از دیگر سو، برخلاف تصور رایج، مقاومت به معنای انفعال و انزوا و بی تحرکی نیست، بلکه مقاومت در ذات خود به پویایی، تحرک و اقدام رو به جلو مشهود است؛ بنابراین مقاومت به مثابه تعریفی گفتمانی، مجموعه‌ای از نشانه هاست که در یک فرآیند، نظام معنایی خاصی را شکل می‌دهد.

مفهوم مقاومت

      انقلاب اسلامی و نظام دینی برخاسته از آن، با غلبه بر فتنه ها، توطئه‌ها و نقشه‌های شیطانی جبهه استکبار و عوامل داخلی آن، پا به چهل سالگی گذاشت. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و استقرار نظام جمهوری اسلامی با مختصاتی متفاوت از تمامی نظام‌های سیاسی موجود در جهان، تمامی قدرت‌های استکباری و شیطانی علیه انقلاب و جمهوری اسلامی آرایش گرفته، براندازی نظام اسلامی را در دستور کارخود قرار دادند. در چهل سال گذشته استکبار جهانی با محوریت آمریکا جبهه گسترده‌ای علیه جمهوری اسلامی و ملت ایران با هدف نابودسازی انقلاب اسلامی به وجود آورد. تلاش‌های جبهه استکبار مبتنی بر طرح ریزی ها، برنامه ریزی‌ها و اقدامات راهبردی در این چهل سال علیه انقلاب اسلامی و ملت ایران، نه تنها جمهوری اسلامی را ساقط یا ضعیف نکرد، بلکه امروز جمهوری اسلامی در چهل سالگی خود، در اوج بالندگی، پویایی و اقتدار قرار دارد.

مفهوم مقاومت در قرآن کریم
      مقاومت در قرآن فراتر از یک واژه یا اصطلاح است. مقاومت در قرآن یک فرهنگ است. قرآن وقتی می‌خواهد فرهنگ مقاومت را تبیین کند و توضیح دهد، درمباحث گوناگون و در تجربه‌های عینی و زنده، از واژه‌های استقامت، صبر و ثابت قدمی استفاده می‌کند. در مفهوم استقامت مدنظر قرآن، دوام، ثبات و انجام درست فعل مدنظر است. فَاستَقِم کَما امرت؛ یعنی در باب آنچه به تو امرشده باید مقاومت کنی و این مقاومت باید مبتنی بر انجام درست فعل باشد؛ یعنی انسان کار را طوری انجام دهدکه هیچ گونه خللی در فعل او راه پیدا نکند؛ یعنی حق توحید را به درستی ادا کردن.
     در برخی دیگر از آیات قرآن، مقاومت با واژه صبرآمده است. در دوآیه از قرآن آمده است: «استعینوا بالصبر و الصلاه» یعنی از شکیبایی و نماز یاری جویید. صبر به معنای نگهداری و تحمل نفس در برابر امور سخت و بی تاب کننده، یکی از مفاهیم مقاومت در فرهنگ قرآنی است.
     واژه «ثبات قدم» نیز در قرآن مفهوم مقاومت را در بر دارد. این اصطلاح به مفهوم نیرومندی و پایداری در برابر دشمن در قرآن مطرح شده است. اول آن که به عنوان یک اصل استوار در میان گروه مومن به خدا در طول روزگاران در سوره آل عمران از زبان قرآن این گونه بیان شده که: «و ثبت اقدامنا، و انصرنا علی القوم الکافرین» در جای دیگری خداوند خطاب به مومنان فرموده است: «یا ایهاالذین آمنوا اذا لقیتم فئهً فاثبتوا... » (ای اهل ایمان! هنگامی که در میدان نبرد با گروهی از مشرکان و کافران برخورد کردید، ایستادگی نمایید - سوره انفال آیه ۴۵).

مقاومت در گفتمان امام و رهبری
      مقاومت در اندیشه‌های سیاسی امام (ره) و رهبری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. برای شناختن مفهوم مقاومت در گفتمان نظام جمهوری اسلامی ایران بدون توجه به منظومه فکری بنیانگذار انقلاب اسلامی و رهبری انقلاب نمی‌توان به یک تعریف واقعی و مدل کاربردی نایل آمد. امام خمینی (ره) در کتاب «تحریر الوسیله» با تمسک به قاعده قرآنی نفی سبیل تحقق آن را در شرایط مقاومت محقق شدنی می‌دانند: «اگر روابط تجاری با کفار موجب ترس بر حوزه اسلام شود، ترک این روابط بر تمام مسلمانان واجب می‌شود. در اینجا فرق میان استیلای سیاسی یا فرهنگی دشمن وجود ندارد. اگر روابط سیاسی که بین دولت‌های اسلامی و دول بیگانه بسته می‌شود و برقرار می‌گردد، موجب تسلط کفار بر نفوس و بلاد و اموال مسلمانان شود، یا باعث اسارت سیاسی این‌ها گردد، برقراری روابط، حرام است و پیمان‌هایی که بسته می‌شود، باطل است ... .»
       در تبیین و گفتمان امام و رهبری در حوزه مقاومت و کشف و استخراج نظام معنایی آن می‌توان به نتایج و برون داد این راهبرد گفتمانی دست یافت. برون داد گفتمان امام و رهبری در مدیریت سیاسی داخلی و خارجی را در سه مفهوم انقلابی، انتقادی و تهاجمی بودن آن مقوله بندی می‌کنند که بیان کننده رویکردی ترکیبی از عمل گرایی مبتنی بر واقع بینی، نوگرایی و مصلحت گرایی مدبرانه در رفتار سیاسی است.

شاخص های گفتمان مقاومت :
     1-  گفتمان مقاومت ۲ -  مبارزه با اسرائیل ۳ -  نفی نظام سلطه  ۴ -  عدم تعهد منتقدانه  ۵ -  تلاش برای برقراری حکومت اسلامی ۶ -  مقاومت فرهنگی

ابعاد مختلف گفتمان مقاومت
الف-  بعد سلبی:  بعد سلبی گفتمان مقاومت خود دارای مولفه های مختلف زیر است :
۱-  نفی سلطه و استکبار ۲-  نفی توسعه طلبی و تجاوزگری ۳-  نفی تفرقه و اختلاف 4-  نفی سکولاریسم

ب -  بعد ایجابی:  بعد ایجابی گفتمان مقاومت نیز دارای مولفه های مختلفی است که در زیر شرح داده می شود.
1-  حمایت از مستضعفان و مظلومان ۲- استقلال، عزت و شرافت طلبی ۳-  عدالت خواهی ۴-  صلح جویی             ۵-  آزادی خواهی و کرامت انسانی 6-  آرمان گرایی و واقع گرایی

در این دو قسمت اخیر، به طور اختصار به عناوین آنها اشاره شده است و در یادداشت های بعدی کامل توضیح داده خواهد شد.

مولفه های فرهنگی گفتمان مقاومت اسلامی در جهان اسلام
      خاورميانه به تعبير بسياري از صاحب نظران ژئوپليتيك، هارتلند جهان است. در نظريه های كلاسيك، اهميت منطقه خاورميانه به دليل منابع فراوان زير زميني و موقعيت برتر جغرافيایی آن بود، ولی آنچه در سه دهه اخير به يكی از زيرساختهای اساسي و تعيين كننده تحولات خاورميانه تبديل شده، ايدئولوژيهای مقاومت اسلامی، هويت بخش و مبارزه طلبانه بوده است كه در پی انقلاب اسلامي از پراكندگی و در حاشيه بودن خارج و ابعادی فراگير و حضور جدی در متن تحولات خاورميانه ايفا كرد. با توجه به مبانی نظری و ريشه های كسب قدرت در اسلام، می توان از فرهنگ مقاومت و روحيه شهادت طلبی به مثابه يك مؤلفه قدرت نرم كشورهای مسلمان ياد كرد.

شکل 1- عناصر اصلی گفتمان مقاومت

 مقاومت و شهادت در انديشه سياسی شيعه، عامل نجات بخش و يك هدف راهبردی تلقی می شود كه خاستگاه آن اعتقادات و باورهای دينی مردم مسلمان است. حضور اين دو عنصر در حيات سياسی و اجتماعی مسلمانان، نقش برجسته ای در به وجود آوردن هويت دينی، فرهنگی و بومی مسلمانان داشته و در هر دوره ای كه از آن غفلت شده، بيچارگی و ذلت را به دنبال داشته است. از سوی ديگر، دشمنان با دسيسه های مختلف به دنبال به چالش كشاندن مقاومت اسلامی در خاورميانه هستند. در شرايط كنونی با پررنگ شدن بنيادگرایی سلفي در منطقه و يكسان انگاشته شدن بنيادگرایی با مقاومت اسلامی بيم آن می رود كه توان و تجهيز قدرتهای بزرگ و صاحب نفوذ در خاورميانه و اتباع منطقه ای آنها زير پرچم بنيادگرایی ستيزی و مبارزه با تروريسم، عليه مقاومت اسلامي به كار گرفته شود. چنانكه اين پروژه چند سالی است در كنار »اسلام هراسی« و» شيعه هراسی« آغاز شده است. از اين رو شناسایی مؤلفه هاي فرهنگي مقاومت اسلامی كه در واقع، »گفتمان مقاومت اسلامی «است ، هم ، مرزهای اصولي آن با بنيادگرایی را تعيين مي كند و هم موجب تقويت گفتمان مقاومت اسلامي می شود كه اين گفتمان بنيادی ترين نقش را در عمل سياسی و اعتقادی مقاومت اسلامی در منطقه خواهد داشت. به عبارت ديگر، بدون شناسایی مؤلفه های فرهنگی گفتمان مقاومت اسلامی در خاورميانه ميزان آسيب پذيری آن به دليل التقاط و آميزش ناخواسته با جريان بنيادگرایی افزايش خواهد يافت؛ بنابراين، شناخت مؤلفه های فرهنگی كه گفتمان مقاومت اسلامی بر پايه آنها شكل گرفته است و حضور خود را به عنوان يك گفتمان از گفتمان های رقيب متمايز می سازد، از مهمترین آثار گفتمان مقاومت است.
       يكي از مهمترين مفاهيم بيان شده نظريه لاكلاو و موفه، دال ها هستند كه در تركيب با يكديگر و به واسطه جهت گيری در برابر گفتمان های رقيب، شاكله گفتمان را پايه ريزی می كنند. در ميان دال های مختلف تشكيل دهنده هر گفتمان، برخي از دال ها در مركز قرار می گيرند و هسته اصلي گفتمان ها ، حول محور آن شكل می گيرد. دال های مركزی، داراي اين خاصيت هستند كه عمل مفصل بندی حول آنان صورت می گيرد. به همين سبب است كه در تحليل گفتمان، بررسی اينگونه از دال ها اهميت وافری دارد. ايدئولوژی اسلام سياسی، اعتقاد دينی و هويت ملی ، دال هاي مركزی گفتمان مقاومت اسلامی هستند كه گفتمان مقاومت اسلامی بر پايه آنها خود را تعريف می كند و خويشتن را از گفتمان های امپرياليسم غرب و بنيادگرایی سلفی متمايز می سازد. بررسي اين سه دال در فضای نظريه گفتمانی لاكلاو و موفه، بی توجه به نقش آنها در مفصل بندی گفتمان مقاومت اسلامی در برابر گفتمان های غير، ممكن نخواهد بود؛ بنابراين، كوشش شده است تا علاوه بر واكاوی اين سه دال مركزی، نقش تمييز دهنده آنان پررنگ تر شود. البته با توجه با اينكه ايران در گفتمان مقاومت نقشی اساسی دارد كه به سبب تحولات تاريخی، سياسی و اجتماعی، آن را در مركز گفتمان مقاومت و به ويژه دال مركزی اسلام سياسی قرار داده و همچون بستری بوده است كه دال اسلام سياسی از خلال آن تغييرهای مهمی را از سر گذرانده و قابليت های مختلف خود را در شرايط زمانی به محک تجربه گذارده است؛ بنابراين، طبيعی است كه در بحث بررسی گفتمانی دال اسلام سياسی تأكيد بيشتری بر روی ايران صورت گيرد.

گفتمان مقاومت و تاثیر آن بر آسیا
     شهید قاسم سلیمانی قدرتمندترین فرمانده نظامی غرب آسیا بود. بسیاری از تحلیلگران جهانی او را دومین فرد قدرتمند جمهوری اسلامی پس از رهبر انقلاب می دانستند. استراتژی های نظامی او در خدمت سیاست خارجی بود. الگوی گفتمان مقاومت شهید سلیمانی در عرصه های استراتژیک به اندازهای اهمیت داشت که بسیاری از سران کشورها در دیدار از ایران خواهان مذاکره با او بودند. بنابراین طرح ها، ایده ها و عملکردهای شهید سلیمانی که می توان آنها را بال اجرایی چارچوب های سیاست خارجی در بعد ملی، منطقه ای و جهانی دانست، میراث و الگویی را در عرصۀ داخلی و نظام بین الملل پیش روی سیاستگذاران جمهوری اسلامی قرار می دهد. اتکا به این اندیشه، راهگشای بن بست های سیاست خارجی خواهد بود.

          نشانه های سیاسی و هنجاری شیعه در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی پیامدهای هنجاری و سیاسی گسترده تری در حوزه روابط بین الملل و محیط منطقه ای خاورمیانه داشته است. آنچه در سال ۲۰۰۶ به عنوان «هلال شیعی» نام برده شد، انعکاس گسترش هنجارهای سیاسی شیعه از جمله مقاومت در حوزه روابط بین الملل بوده است. چنین فرایند و نشانه هایی در جنبش بیداری اسلامی خاورمیانه در سال ۲۰۱۲ نیز دیده می شود (پوستینچی، 1391: 15). وابستگی متقابل امنیتی میان ایران و محور مقاومت الگوی دوستی و دشمنی در منطقه نسبت به ایران مجاورت و همچنین عوامل فرهنگی مذهبی در سیاست خارجی امنیتی ایران بسیار حایز اهمیت است و امنیت ایران را به ثبات امنیتی در محور مقاومت گره زده است. از همین روست که سرنگونی دولت بشار اسد و دولت شیعی عراق موجب تضعیف محور مقاومت و گفتمان شیعه، انزوای جمهوری اسلامی، ایران از دست رفتن جبهه  سوریه و عدم دسترسی ایران به حزب الله ، حماس برتری یافتن عربستان و دولت های معاند جمهوری اسلامی ایران در منطقه و نهایتا کاهش ضریب امنیتی ایران می شود و البته روی کار آمدن یک دولت شیعی در بحرین و یمن موجب افزایش عمق استراتژیک ایران در منطقه تقویت گفتمان شیعی در منطقه و افزایش قدرت مجموعه امنیتی محور مقاومت شده و ضریب امنیتی ایران را بشدت افزایش می دهد (آدمی، 1394: 15). مقاومت به عنوان نظریه‌ های رهایی‌ بخش در قالب پارادایم برخورد با سلطه‌ جویی بر قدرت فرا روایت انقلاب اسلامی از متن اسلام ناب با هدف غربزدگی‌ زدایی از نظام بین الملل قابل نظریه‌ پردازی است. گفتمان مقاومت که در تقابل با دو گفتمان غالب لیبرالیسم و ​​کمونیسم حادث شد، اینک در تقابل نزدیک با پاد گفتمان خود یعنی گفتمان لیبرالیسم قرار دارد (اکبری، 1398: 75). بر این اساس، شهید سلیمانی طی حضور طولانی در نیروی قدس، الگوهایی را برای جمهوری اسلامی به ارمغان آورد که می توان آنها را میراث های او نامید. این میراثها در سه سطح ملی، منطقه ای و بین المللی درخور بررسی است که به دلیل اهمیت موضوع به اختصار به تشریح نوع سوم آن می پردازیم.
     جمهوری اسلامی ایران در میان کشورهای جنوب‌ غرب آسیا، تنها کشوری است که از دوران انقلاب اسلامی و در زمان جنگ هشت‌ سالۀ تحمیلی و جنگ‌ های دوم و سوم در غرب آسیا با روحیۀ مقاومت و همبستگی، در برابر قدرت‌ های جهانی ایستادگی کرد. نقش سربازان و فرماندهانی چون سردار سلیمانی که در برابر دشمنان منطقه­ ای و فرامنطقه‌ای ایستادگی کردند و معادلات منطقه‌ای و جهانی را تغییر دادند، بسیار برجسته است.

گفتمان مقاومت و تاثیر آن بر آمریکا

     اندیشه‌ مقاومت، یکه‌ تازی بی‌ ترمز آمریکای خود برتر پندار پسا شوروی را به نقطه عطف افول ابرقدرتها تبدیل کرد و نه‌ تنها این نیروی پُر طمطراق مغرور را زمین‌ گیر کرد بلکه روحیه‌ ای را به کالبد منطقه دمید که دیگر نه سازش‌ پذیر بود و نه سرکوب‌ پذیر.  مقاومت در اندیشه سیاسی اسلامی، عامل نجات بخش و یک هدف راهبردی تلقی می شود که خاستگاه آن اعتقادات و باورهای دینی مردم مسلمان است. حضور این عنصر در حیات سیاسی و اجتماعی مسلمانان، نقش برجسته ای در به وجود آوردن هویت دینی، فرهنگی و بومی مسلمانان داشته و در هر دوره ای که از آن غفلت شده، بیچارگی و ذلت را به دنبال داشته است (ناظمی اردکانی و خالدیان، ۱۳۹۷).

     از سوی دیگر، دشمنان با دسیسه های مختلف به دنبال به چالش کشاندن مقاومت اسلامی در خاورمیانه هستند. در شرایط کنونی با پررنگ شدن بنیادگرایی سلفی و تکفیری در منطقه و یکسان انگاشته شدن بنیادگرایی با مقاومت اسلامی بیم آن می رود که توان و تجهیز قدرتهای بزرگ و صاحب نفوذ در خاورمیانه و اتباع منطقه ای آنها زیر پرچم بنیادگرایی ستیزی و مبارزه با تروریسم علیه مقاومت اسلامی تقویت شده و به نحوی تخریبی علیه جبهه مقاومت به کار گرفته شود که تا حدودی نیز این اتفاق رخ داده است (ناظمی اردکانی و خالدیان، ۱۳۹۷).
     بلا شک نقطه آغاز جریان مقاومت را باید انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) دانست. با این وجود برخی از صاحبنظران، ریشه های این جریان را به عقب تر برده و به تلاشهای سید جمال الدین اسدآبادی به عنوان بنیانگذار حرکت بیداری اسلامی در جهان اسلام باز میگردانند (ناظمی اردکانی و خالدیان، ۱۳۹۷).

     با توجه به جایگاهی که غرب آسیا در نظام جدید بین‌ الملل دارد، گفتمان مقاومت می‌ تواند در شکل‌ دهی نظام آینده‌ جهان جایگاه خوبی داشته باشد. برای مثال سیاستی که جمهوری اسلامی ایران خواهان یک عراق باثبات، امن، شکوفا، مستقل، برخوردار از یک حاکمیت ملیِ مستقل و عزتمند است و جمهوری اسلامی از چنین عراقی با این ویژگی‌ها سود خواهد برد. مردم عراق هم سود می‌برند و ثبات و امنیت منطقه در گرو وجود چنین عراقی است.

گفتمان مقاومت و تاثیر آن بر اروپا و جهان
     گفتمان مقاومت به یک راهبرد در میان مردم مظلوم دنیا تبدیل شده است. باید اذعان کرد راهبرد سیاسی و نظامی رژیم صهیونیستی با بن بست مواجه خواهد شد و تفکر مقاومت در آینده ای نزدیک همانند گذشته از این سد سیاسی- نظامی عبور خواهد کرد. الحاق کرانه باختری به اسرائیل به شدت امنیت این رژیم را در عرصه های مختلف سیاسی و نظامی به ویژه در جامعه بین الملل و در مقابل گروه های مقاومت به خطر می اندازد. با وجود سیاست‌های حمایتی مقامات اروپا از رژیم صهیونیستی امروز گفتمان مقاومت در غرب گسترش یافته است. اگر ما این تلاش را در چهارچوب یک نقشه‌ راه، یک سازمان و یک فرماندهی ادامه دهیم با توجه به جایگاهی که غرب آسیا در نظام جدید بین‌الملل دارد، گفتمان مقاومت می‌تواند در شکل‌دهی نظام آینده‌ جهان جایگاه خوبی داشته باشد. خاستگاه گفتمان غربی چپاول، سلطه‌گری و گرفتن عزت از ملل مسلمان و گفتمان مقابل آن را گفتمان مقاومت اسلامی است. غرب تلاش می‌ کند با استفاده از مؤلفه‌ های مختلف سلبی، در پیشرفت گفتمان مقاومت اسلامی، مانع ایجاد کند؛ از جمله اینکه این گفتمان مترقی را به عنوان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تقلیل می‌ دهد، به جنگ بین قومیت‌ ها می‌ کشاند، و تلاش می‌ کند تصویر دیگر گونه‌ای از اسلام را در قالب داعش و گروه‌ های تکفیری ایجاد کند.
      مؤلفه‌ های ایجابی گفتمان مقاومت ناظر بر این است که ملل مسلمان به دنبال استقلال‌ خواهی، پیاده‌ سازی اصول و قواعد اسلامی و احیای عزت مسلمین هستند تا همه مسلمین بتوانند خارج از سیطره استکبار و سلطه غربی‌ ها متناسب با شرایط جامعه خود زندگی شرافتمندانه‌ ای داشته باشند و علاقمند هستند که تحت ولایت‌ پذیری دین اسلام قرار گیرند.
      در نقطه مقابل، گفتمان غربی تلاش می‌ کند تا شاخص‌ های سلبی را ترویج دهد، به گونه‌ ای که اسلام‌ هراسی در صدر این رویکرد گفتمان غربی قرار بگیرد. نظام سلطه غرب تلاش می‌ کند با استفاده از ابزارهای مختلف، گفتمان مقاومت را به چالش بکشد. این در حالی است که امروز همه دنیا می‌ داند که گفتمان مقاومت همچون صدفی آب دیده است و مروارید در درون صدف در حال نمایان شدن می‌ باشد و به عنوان پارادایم غالب به زودی زود به سیطره پارادایم غربی خاتمه خواهد داد.

گفتمان مقاومت و تاثیر آن بر دیپلماسی و روابط بین الملل
      گفتمان مقاومت یا عمومی ، به عنوان یکی از ابزارهای دیپلماسی و سیاست، از اصول، اهداف و مبانی رفتار سیاسی و سیاست خارجی متأثر است. از سوی دیگر، به دلیل آنکه سیاست خارجی یکی از حوزه های روابط بین المللی است، تحت تأثیر نگرش و ماهیت یک مکتب نسبت به ماهیت روابط خارجی و بین المللی قرار دارد (دبیری، ۱۳۷۴: ۶۳). در رویکرد شهید سلیمانی جهت گیری سیاست خارجی دولت اسلامی تحت تأثیر ماهیت درونی و روابط خارجی و بین الملل قرار دارد و این جهت گیری، به نوبه خود ماهیت دیپلماسی را تعیین می کند. ماهیت روابط خارجی از یکسو و اصول و مبانی سیاست خارجی، چهرۀ واقعی دیپلماسی اسلامی را بیان می کند. بدین ترتیب، درک ماهیت دیپلماسی مستلزم تبیین دیدگاه های مطرح در نظام بین الملل است و مقایسۀ ایدۀ این دیدگاه ها با دیدگاه شهید سلیمانی در زمینه دیپلماسی و رفتار سیاسی در سه سطح ملی، منطقه ای و جهانی است (امیری، 1398:32). از دیر باز دو نگرش عام و فراگیر به عنوان گفتمان غالب نظریات سیاست خارجی در نظریه پردازی در حوزۀ سیاست خارجی و نحوه رفتار سیاسی کشورها مؤثر بوده است. گفتمان رئالیسم و ایدئالیسم که هر یک از نظر فلسفی و انسان شناسی متفاوتی به تحلیل و مطالعۀ مسائل بین المللی و سیاست خارجی پرداخته و در نهایت هر یک از آنها برداشتی خاص را از ماهیت نظام بین الملل و روابط خارجی عرضه کرده اند. دولت اسلامی در مطالعه سیاست خارجی ناگزیر است تا پیش از همه، ماهیت روابط خارجی و نظام بین المللی را روشن سازد؛ زیرا تبیین ماهیت روابط خارجی و نظام بین الملل و نحوۀ نگرش مکاتب و نظریات در این زمینه به صورت تبعی دیگر مسائل حوزه سیاست خارجی تأثیر خواهد داشت (مورگنتا، 1374: 105). از دیدگاه رئالیسم، سازوکار صلح در چارچوب نظریه موازنه قوا و بازدارندگی مطرح می شود که بیشتر خصلتی اجبارگونه و غیر ارادی دارد. مکتب ایده آلیسم به دور از تعارضها تحلیل می کند. در این برداشت ماهیت روابط اجتماعی بر محور اخلاق استوار است. جنگ زاییده نادیده انگاشتن اخلاق و اصول انسانی است.

گفتمان مقاومت و نظم نوین جهانی
     نظریه نظم نوین انقلابی در برابر نظم نوین جهانی در چارچوب آرمان اصلی انقلاب اسلامی یعنی برپایی حکومت عدل جهانی که تداوم راه انبیاء الهی است، معنا و مفهوم پیدا می کند. این نظریه از وصیت نامه مولای متقیان، امام علی علیه السلام » أُوصِیکُمَا بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُمْ وَ صَلاحِ ذَاتِ بَیْنِکُم« که همه را به تقوای الهی ، نظم امر و اصلاح ذات البین دعوت می کند، الهام گرفته است؛ چرا که با منطق حکمرانی، همسویی و هماهنگی حقیقی میان نظم در امور داخلی، امور منطقه ای و امور بین المللی بدون اصلاح مناسبات ذاتی  و درونی میان ملت ها علیه رژیم های یاغی و باغی و طاغی به پشتوانه تقوای الهی امکان ناپذیر است. در این خصوص زمینه سازی برای کاربست عملی نظریه نظم نوین انقلابی با رویکرد تمدنی جز با نگاه وسیع فرامرزی و فرا منطقه ای به جغرافیای مقاومت در عرصه سیاست داخلی و خارجی مبتنی بر عقلانیت راهبردی انقلابی به سامان نخواهد شد و یکی از مصادیق راهبردی عقلانیت انقلابی، دیپلماسی نهضتی است که ظرفیت متحد نمودن و یکپارچه کردن ملل ستمدیده و دول مستقل را بر محور و مدار مقاومت بارها به اثبات رسانیده است؛ و این ، بدین علت است که دیپلماسی نهضتی با »سلطه«  و »اشغال«  از یک طرف و »الحاد « و »تکفیر « از طرف دیگر به یک میزان مبارزه و مقابله می نماید؛ یعنی مبارزه با استکبار جهانی و صهیونیسم بین الملل و همچنین مقابله با اسلام هراسی و افراط گرایی؛ کمااینکه پرچم استقلال طلبی، آزادی خواهی و عدالت طلبی را در میان ملتها ، همین دیپلماسی نهضتی به اهتزاز درآورده است. در این خصوص، معتقدیم که سیاست راهبردی انقلاب اسلامی در منطقه باید به سمت به صفر رساندن نفوذ آمریکا در منطقه مدیریت و هدایت گردد که بدون توجه و اهتمام جدی به این موضوع، نظم سیاسی مطلوب انقلاب یعنی نظم نوین انقلابی در منطقه و در جهان شکل نخواهد گرفت و این مهم نکته ای است که رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران با هوشمندی و هوشیاری تمام، صریح و صادقانه در بیانیه مهم گام دوم انقلاب به مثابه »مانیفیست انقلابی گری« مورخ ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ با عنوان »برچیدن بساط نفوذ نامشروع آمریکا از منطقه غرب آسیا«  بر روی آن تأکید ویژه نموده است.

قدرت و مقاومت
      مقاومت یکی از مفاهیم متداول در علوم انسانی است که امروزه از جایگاه ویژه ای در جامعه شناسی سیاسی برخوردار شده است. جان فوران^[1] مولف کتاب تاریخ تحولات اجتماعی: ایران مقاومت شکننده، از تنش به عنوان هسته مرکزی مقاومت یاد کرده و اذعان می‌دارد: تنش‌ها به صورت یک رشته اعتراض‌ ها ، شورش‌ ها ، انقلاب‌ ها ، جنبش‌ های جدایی‌ خواهانه و کودتا رخ نموده و سرچشمه آنها در مقاومتی است که بخش‌ های گوناگون جامعه در برابر واقعیت‌ های سلطه خارجی و خودکامه دولتی نشان داده اند (فوران، ۱۳۸۵: ۱۹).
      کاستلز^[2] در تبیین مفهوم مقاومت از ظهور پدیده به نام هویت‌های مقاوم^[3] پرده برداشته و از بنیادگرایی اسلامی به عنوان یکی از مصادیق مقاومت یاد می‌ کند. مقاومت در ارتباط تنگاتنگ با مفهوم قدرت است ؛ این ارتباط را می‌ توان در سنتی‌ ترین تا مدرن‌ ترین وجوه قدرت مشاهده کرد. در چهره پسامدرنیستی قدرت که در افکار اندیشمندانی چون میشل فوکو^[4] مشهود است ، تاکید بر همزیستی قدرت و مقاومت است و قدرت به تنهایی مفهومی ندارد و شرط وجود قدرت داشتن رابطه مستمر با مبارزه ، مقاومت و آزادی است ؛ هر جا نافرمانی و مقاومت پایان یابد رابطه قدرت هم پایان می‌ پذیرد.

تولد و تداوم گفتمان اسلامی
     ریشه گفتمان مقاومت اسلامی در غیریت با مدرنیته نابسامان و وارداتی از غرب شکل گرفت. لازم به ذکر است که برخی از حکام خاورمیانه به شیوه ای خاص و ناقص داعیه را در استقبال از مدرنیته بودند که با اصول و مبانی مدرنیته فاصله بسیاری داشتند در نتیجه گفتمان های حکام بر این نوع حکومتها گفتمان های سکولار و سرکوب گر بوده است همانند "حکومتهای محمد رضا شاه پهلوی ، صدام حسین ، علی و حسنی مبارک" که علاوه بر این به واسطه ضدیت با نهادها و شعار مذهبی از گفتمان سنتی دینی نیز متمایز می‌ شد (دبیری مهر، ۱۳۹۲: ۲۲۵). سکولاریسم در این نوع گفتمان نه جدایی دین و دولت بلکه به ضدیت با دین معنا شد. در این گفتمان ، مقاومت اسلامی با بهره گیری فراوان از دال اسلام سیاسی ، توانست آرمانی در اذهان سوژه‌ ها پدید بیاورند‌. به گونه ای که مردم وضع نواقص و بحرانها را در گرو استیلا و هژمونی این گفتمان این گفتمان و استواری نظام اسلامی دیدند. پیروزی انقلاب اسلامی سبب شد تا حوزه نفوذ گفتمان مقاومت و به دنبال آن اسلام سیاسی گسترش چشمگیری یابد (دبیری مهر، ۱۳۹۲: ۲۳۰).

گفتمان مقاومت و فروپاشی نظام سلطه
      ایالات متحده آمریکا از سالهای بعد از ۱۸۷۰ ، بسیاری از شاخص های برتری سیاسی، اقتصادی و نظامی را دارا بود. ورود این کشور به جنگ جهانی اول و پیروزی قدرتهای متفق، اصول چهارده گانه ویلسون و شکل گیری جامعه ملل ، وضعیت را برای حضور ایالات متحده در عرصه بین الملل فراهم کرد. این کشور در سال ۱۹۴۱ وارد جنگ جهانی دوم شد و پس از خروج موفق از جنگ تا دوره حکومت ریگان به هژمونی غارتگر مبدل شد (کرمی، ۱۳۸۵: ۱۸). با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، موقعیتی برای آمریکا ایجاد شد که در عرصه بین المللی دست برتر را پیدا کرده و در بحران های بین المللی مختلفی نظیر عراق، یوگسلاوی، سومالی، هائیتی و افغانستان مداخله کند. در این دوره رهبران هر دو حزب جمهوری خواه و دموکرات آمریکا به دنبال رهبری آمریکا در جهان بودند. چنان که جرج بــوش رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا در پیامی به کنگره این کشور می گوید:  »ما رهبر غرب هستیم که به رهبر جهان تبدیل شده است«  (صفاتاج، ۱۳۷۸: ۱۲۲).
     در حلقه گفتمان نظام سلطه علاوه بر آمریکا دولتهای عضو اتحادیه اروپا به ویژه قدرتهای صاحب حق وتو حضور دارند (محمدی، ۱۳۸۸: ۵۷). این نظام سلطه، حق را با زور می داند و بر این اعتقاد است که هر کس قدرت داشته باشد محق است. مهمترین عملکرد این گفتمان تلاش برای حفظ نظام ظالمانه و غیر عادلانه وستفالیا و قواعد بازی آن است. برخی معتقد هستند هر قدرتی با مقاومتی قرین است. به عبارتی هر قدرتی اپوزیسیون ساز است و وجود همین مقاومت است که از انسداد کامل قدرت جلوگیری می کند (تاجیک، ۱۳۷۷: ۷۷). از جمله بازیگران نوظهور قدرتمند ضد نظام که پاد گفتمان نظام سلطه و هژمونیک به شمار می رود، گفتمان مقاومت است. این گفتمان ، در برابر گفتمان نظام سلطه شکل گرفته و درصدد به چالش کشیدن نظام سلطه و استقرار نظمی نوین و عادلانه در عرصه روابط بین الملل است. این گفتمان از حیث شرایط بازیگران ، متفاوت از گفتمان نظام سلطه است. بستر حرکت در این جبهه ، خیزش و جنبش توده های مردم است. از مهمترین ویژگیهای گفتمان مقاومت ، می توان به مخالفت مستقیم با نظام سلطه، صراحت در مواضع، عزت امت اسلامی، انتقاد از ساختارهای نظام و نهادهای بین المللی، پشتیبانی از جنبشهای اسلامی، دیگر سازی با غرب به ویژه آمریکا، استکبار ستیزی و نفی سبیل نام برد (دهقانی، ۱۳۸۹: ۲۳۷). برجسته ترین رسالت گفتمان مقاومت، تلاش در راستای برپایی یک ساختار نوین جهانی ، بر پایه عدالت و احترام متقابل است. باید گفت تسلط یک گفتمان، مبتنی بر انسجام معنایی دال های دیگر ، حول دال مرکزی است. اگر گفتمانی موفق شود ، با تکیه بر دال مرکزی خود مدلولهای مورد نظرش را به دالهای گفتمانی اش نزدیک کند ، آن گفتمان هژمونیک می شود (حقیقت، ۱۳۹۱: ۶۰۰). تلاش آمریکا در جهت استحاله جریانهای بیداری اسلامی به سلفی گری افراطی با حمایت دلارهای نفتی شیوخ منطقه و تلاش برای تبدیل جریان بیداری اسلامی به جنگهای مذهبی و قومی (کاظمی، ۱۳۹۲: ۱۶) ، بیانگر این است که هژمون از جانب جنبش ضد نظام (محور مقاومت) به شدت احساس خطر می کند.

تأثیر انقلاب اسلامی بر تحولات جغرافیای سیاسی محور مقاومت در مقابل غرب
    » ژئوپلیتیک محور مقاومت« پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با تعریف گفتمان جدید در مقابل اهداف و برنامه‏‌های غرب، ایالات متحده و استکبار جهانی با نقش محوری و رهبری ایران تعریف می‏شود. ژئوپلیتیک محور مقاومت در دسته ژئوپلیتیک انتقادی قرار دارد؛ که مهم‌ترین ویژگی ژئوپلیتیک انتقادی گفتمانی بودن و برخورداری آن از عنصر مقاومت و مبارزه است (قاسمی، 1396: 10).
      بر این اساس می‏توان از دوره‏‌های مقاومت گفتمان ژئوپلیتیک اسلام علیه ژئوپلیتیک استعمار و استکبار سخن گفت؛ مقاومت‏‌هایی که عرصه را برای حضور و سلطه کشورهای استعمارگر غربی در سرزمین‏‌های اسلامی تنگ نموده است. در اینجا موضوع «تحولات ژئوپلیتیک محور مقاومت و تأثیر انقلاب اسلامی» دارای اهمیت بوده و بررسی خواهد شد. هر چند مقاومت در گفتمان و اندیشه اسلامی وجود داشته و در تاریخ معاصر به خصوص از قرن نوزدهم به بعد نهضت‏‌ها و جنبش‏‌هایی در مقابل استبداد و استکبار مقاومت کرده‏اند (قاسمی، 1396: 10).

      ژئوپلیتیک محور مقاومت در مقابل استکبار و رژیم اشغالگر قرار می‏گیرد. اقدامات این محور بر مسئله فلسطین و آرمان آن تأکید دارد، حمایت از بیداری اسلامی از موضوعات مهم و تقویت‌کننده مقاومت اسلامی به شمار می‏‌آید. به نظر می‌‏رسد نقش محوری ایران در مقابله با فشارهای ناشی از محیط خارجی بین‌المللی یعنی غرب و آمریکا و محیط خارجی منطق‌ه‏ای یعنی برخی کشورهای اقتدارگرای عربی و رژیم صهیونیستی در راستای مقابله با جایگاه محوری ایران در ژئوپلیتیک محور مقاومت وجود دارد. انقلاب اسلامی ایران با مبانی نظری گفتمان انقلابی خود و در عرصه عملی با مقابله گروه‏‌های تکفیری وهابیت، القاعده و داعش نقش فعالی را در این حوزه ایفا می‏‌کند (قاسمی، 1396: 11).

گفتمان مقاومت اسلامی و چالش‌های پیش رو
     به نظر می‌ رسد که گفتمان مقاومت اسلامی به رغم چالشها و بی قراری‌ های موجود در عرصه گفتمانی در برابر گفتمانها بنیادگرا و امپریالیسم لیبرالیستی و به جهت غضبهای رسانه ای و تبلیغات کار ساده ای در پیش نخواهد داشت. گفتمان مقاومت اسلامی هنوز در بسیاری از کشورهای خاورمیانه دالهای شناور خود را معنا دهی نکرده است و هنوز این دالهای شناور در عرصه گسترده ای از بار معنایی شناور هستند. لذا یکی از مسئله‌ هایی که در آینده نزدیک این گفتمان باید در قبال آن موضوعی مشخص اخذ کند که هر یک از دالهای شناور چه مفهومی دارند. از این رو دو گفتمان مقاومت اسلامی برای آنکه با ریزش نیرو مواجه نشود ، می‌بایست به عرصه هژمون راه یابد و در مرحله بعدی برخی از نا به سامانی‌های خویش را از لحاظ تئوریک ساماندهی کند (دبیری مهر، ۱۳۹۲: ۲۳۷).
        لاکلاو در بحث اسطوره توضیح می‌ دهد که اسطوره به عنوان جایگزین نظریه در مباحث لاکلاو است و تنها تقاضای یک گروه و یا طبقه خاصی را نمایندگی می‌ کند و این برای هژمون شدن کافی نیست. پس بنابراین اسطوره باید به تصور اجتماعی مبدل شود. تصور اجتماعی برخلاف اسطوره همگانی است و بخشهای گوناگون جامعه را نمایندگی می‌ کند. بنابراین گفتمان مقاومت در آینده با این چالش روبرو است که چگونه می‌ خواهد از عرصه اسطوره به عرصه تصور اجتماعی نقل مکان کند و گفتمانی عمومیت یافته تولید کند (دبیری مهر، ۱۳۹۲: ۲۳۸).
     گفتمان مقاومت اسلامی توانسته است ، در بخش عمده هژمونی گفتمان حکام را با دالهای شناور خود به چالش بکشد. اما می‌ بایست تدبیری برای جامعه عمل پوشاندن به این دالها بیابد تا خود با چالشی از درون روبرو نشود. در این میان نمی‌ توان از بحران سازی قدرتهای بزرگ برای مقاومت اسلامی غافل بود. به گونه ای که فرصت باز سازی نظری و عملی را از آن بگیرد از این رو با اتهام زنی و عمران سازی سعی می‌ کند ، جلوی زایش درونی بیرون مقاومت را بگیرد. بنابراین ساماندهی بحران ، جز از راه بازسازی تئوریک ، امکان پزیر نیست به همین جهت گفتمانهایی موفق تر هستنند که توانایی باز سازی مداوم تئوریک را داشته باشند و گفتمان مقاومت اسلامی ، اگر نتواند فضای پر نوسان خاور میانه را باز بینی مداوم داشته باشد با مشکلات فراوانی از سوی گفتمانهای رغیب روبرو خواهد شد و ناتونی و شکست گفتمان مقاومت اسلامی به ویژه مؤلفه‌ های فرهنگی آن ، مقدمه ای برای شکست اندیشه اسلامی و تمدن اسلامی خواهد بود (دبیری مهر، ۱۳۹۲: ۲۳۰).

گفتمان مقاومت و مشکل غرب با اصل و هویت انقلاب اسلامی
      غرب با اصل و هویت انقلاب اسلامی مشکل دارد، چون انقلاب شعارش نه شرقی نه غربی است. نظریه مقاومت هم تعیین حدی دارد و شعار نه شرقی و نه غربی را مطرح می‌ کند و هم در درون خود یک انسجام توأم با حالت کش داری دارد که تا آمریکای لاتین و شرق امتداد می‌ یابد. چیزی که شخصیت حاج قاسم را بارز می‌ کند، این است که هم وجهه ملیتی داشت که نتیجه آن را تشییع میلیونی دیدیم ؛ اما نکته مهم وجهه امتی حاج قاسم برگرفته از اندیشه حاج قاسم است که خود را با نظریه امامت و امت پیوند می‌ زند. حاج قاسم نماد یک جریان و اندیشه مولود انقلاب اسلامی است. این نماد در بستر زمان امتداد پیدا کرده است و توانست جریانات مختلف شیعه و سنی و حتی جریان‌ هایی که با ما اختلافات دینی داشتند را بسیج کند و مرزهای جغرافیایی و اعتقادی را درنوردد. حاج قاسم مکتب است یعنی امتداد و قابلیت الگوپذیری دارد و باید در حوزه تربیت از او توشه بگیریم و نباید او را شخصیتی کاریزماتیک و دست نیافتنی کنیم. نماد ، مکتب را متوقف و محدود نمی‌ کند بلکه ما باید از حاج قاسم الگو بگیریم و در بستر گفتمان مقاومت حرکت کنیم. برای تبیین درست شخصیت حاج قاسم باید نظریه مقاومت را جدی بگیریم شخصیت حاج قاسم را کاریزما نبینیم و او را به عنوان کسی که در حوزه‌ های امت سازی توانست قدم‌ های بزرگی بردارد، مورد توجه قرار دهیم. در تمام زندگی عرصه‌ های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باید نظریه مقاومت را مدنظر داشته باشیم.

گفتمان مقاومت ؛ تنها راهکارِ موثرِ غلبه بر مسائل جهان اسلام
     گفتمان مقاومت تنها راهکارِ موثرِ غلبه بر مسائل جهان اسلام است. تنها با مقاومت و ایستادگی شجاعانه است که ملت‌ های آزاده منطقه می‌ توانند استکبار را وادار به عقب‌ نشینی کنند. تجربه تاریخی به ما می‌ گوید که ملت‌ های جهان هر کجا در مواجهه با جریان سلطه و استکبار، راه مقاومت و ایستادگی را در پیش گرفتند، توفیق پیدا کردند و به عزت و استقلال رسیدند. ملت ایران و همه آزادیخواهان منطقه و جهان قدردان رادمردی و مجاهدت فرماندهان و رزمندگان مقاومت علی الخصوص سردار بزرگ مقاومت شهید حاج قاسم سلیمانی هستند. در شرایطی که دشمنان و بدخواهان کشور، به کمک ابزارهای رسانه‌ ای و جریان‌ سازی‌ های دروغین، به دنبال نفی کارآمدی نظام اسلامی هستند، بی‌ اعتنایی به افکار عمومی یا انفعال در این زمینه خطایی نابخشودنی است.

لزوم بررسی و بیان ابعاد شخصیتی سردار سلیمانی
     سردار سلیمانی ابعاد شخصیتی مختلفی دارد و نباید پرداختن به شخصیت حاج‌ قاسم فقط به عکس روی میزها خلاصه شود. هنوز ظرفیت‌ های تمدنی گفتمان مقاومت را فهم و کشف نکردیم و هر کجا ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز در کنار گفتمان جهاد جلوه‌ گر شده توفیقات بیشتری به دست آمده است. ظرفیت تمدن‌ سازی و انسجام بخشی به تمدن را در نظریه مقاومت می‌ بینیم و اگر بخواهیم بعد تمدنی انقلاب اسلامی را در همه عرصه‌ ها نادیده بگیریم، اجحاف در حق انقلاب اسلامی است.

گفتمان مقاومت ، شهید سلیمانی و تصویر فراملی و منطقه ای
      تصویر سازی ملی یک موضوع نوپدید در ادبیات ، بازاریابی سیاسی و دیپلماسی عمومی است. فرهنگ، تاریخ، قدرت اقتصادی، الهام بخشی سیاسی و قهرمانان ملی، نمادها و مولفه های اصلی نشان ملی کشورها محسوب می‌ شوند. از قهرمانان ملی و بلکه بین‌ المللی جمهوری اسلامی ایران، سپبهد شهید حاج قاسم سلیمانی است. شهید سلیمانی را می توان نمونه بارز یک انسان محبوب و فوق تاثیر گذار در دنیای امروز دانست که با تلفیق روش نرم و استراتژی سخت در زندگی خود نه تنها معادلات منطقه را تغییر داد ، بلکه با شهادتش تصویری فرامرزی از گفتمان مقاومت را در سراسر جهان به نمایش گذاشت. گفتمانی که یک هدف مشخص دارد و آن اخراج آمریکا از منطقه و زمینه سازی برای ظهور حضرت ولی عصر (عج) است. با پیروزی انقلاب اسلامی، گفتمان مقاومت کار خود را با شعار مقابله با اسرائیل و آمریکا آغاز کرد و عملا به یکی از مؤلفه‌ های اصلی انقلاب اسلامی مبدل شده است. رویکرد انتقادی یکی از مهمترین خصوصیات انقلاب اسلامی ایران به ساختار و ماهیت نظام حاکم بر روابط بین الملل بوده و این وجه تمایز در حرکت انقلابی ایران در راستای تغییر و تحول در نظام بین الملل مستقر و برقراری نظمی مطلوب در قالب نظم نوین جدید هست (دهقانی فیروزآبادی، ۱۳۸۷: ۱۱).
      تأثیر انقلاب و توسعه گفتمان مقاومت انقلاب اسلامی ایران در منطقه و خصوصا در جبهه مقاومت نشان از این دارد که در این تقابل گفتمانی ، آمریکا مغلوب انقلاب اسلامی در جبهه‌ های مختلف گردیده است. هزینه‌ های بالایی که آمریکا در عراق و سوریه انجام داد برای تغییر، جز اعتراف شکست چیزی بدنبال نداشته است. آمریکا سعی در سقوط دولت بشار اسد در سوریه با تشکیل گروههای تکفیری نمود، اما دولت بشار اسد ماند و با ماندن بشار اسد اتصال جبهه مقاومت به حزب الله لبنان ماندگار شد و علاوه بر آن گروههای عضو جدید به ناتوی مقاومت همچون تیپ فاطمیون افغانستان، تیپ حسینیون آذربایجان، لشکر زینبیون پاکستان، جبهه مقاومت جهانی، حشد الشعبی عراق، نیرو‌های دفاع ملی سوریه، به آن اضافه گردید؛ و نتیجه آن باعث قدرتمند‌تر شدن جبهه مقاومت به رهبری ایران گردید از طرفی ارتباط با عربستان نیز شوک بزرگی به دنیای غرب وارد نمود.
     راکل در این رابطه اینگونه می‌ آورد که انقلاب اسلامی در ایران موجب شد تا سیاست خارجی برقراری روابط مناسب با آمریکا، اسرائیل، اروپا و رژیمهای دوست آمریکا در خاورمیانه به سیاست خارجی تقابل با غرب و اسرائیل تبدیل گردد و حمایت از حرکتهای انقلابی و اصلاحی در منطقه خاورمیانه که دولتهای طرفدار غرب و حکومتهای سکولار را مورد هدف قرار داده بودند، در دستور کار قرار دهد (راکل، 2007: 186).
      به دنبال ترور سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی توسط نظامیان آمریکایی در عراق، موضوع آینده محور مقاومت در تحولات منطقه ای و چگونگی آرایش های بعدی آن در سطح وسیعی توسط دستگاه های رسمی و غیر رسمی منطقه ای و بین المللی در دستور کار بررسی و پیگیری قرار گرفته است. اصلی‌ ترین محورهای مورد توجه در این بررسی ها بر موضوع از هم گسیختگی نظم موجود در  عناصر تشکیل دهنده محور مقاومت به عنوان راهبرد منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در رویارویی با متجاوزین که به دنبال حذف عنصر فرماندهی این حرکت به وجود آمده متمرکز است.
      یکی از بزرگترین تهدیدات زمان معاصر داعش بود و قدرتهای بزرگ به این وسیله، اهداف زیادی داشتند تا منبع انرژی غرب آسیا را در اختیار گیرند تا در زمانی که جهان دچار بحران انرژی و غذا شد، دست برتر باشد. همچنین به وسیله داعش‌ می‌ خواستند جنگ و فتنه ایجاد کنند تا اسلحه‌ های آزمایش نشده خود را به فروش رسانند و زیر ساختهای کشورهای اسلامی از بین برود تا قدرتی مقابل آنها نماند و سوریه، عراق و یمن تبدیل به خرابه شود.

جمع بندی

جمهوری اسلامی ایران از سال ها پیش، با یک نگاه استراتژیک، در حین جنگ عراق، به این حقیقت دست یافت که حرکت به سمت جنگ میدانی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، پس در حمایت غیر قابل انکار معنوی ایران از مبارزان حزب الله جنوب لبنان و مقاومت اسلامی، تامین منافع ملی نیز می تواند ملحوظ واقع شود؛ اگر آمریکا نسبت به ایران کوچک ترین تعرضی کند، میدان های دیگری در عالم، به آتش کشیده خواهند شد و این دقیقا یکی از جنبه های مهم باز دارندگی ایالات متحده آمریکا از حمله نظامی به ایران است؛ موضوعی که بارها به صراحت توسط سیاستمداران و کارشناسان مسائل نظامی آمریکا و اسرائیل مطرح و آن را به عنوان مانع بزرگ در حمله به تاسیسات هسته ای ایران بر شمرده اند، پس حمایت از مقاومت اسلامی در لبنان و فلسطین، حتی با نگاه منفعت گرایانه نیز قابل توجیه است. واقعیت آن است که مردم مظلوم و مبارز فلسطین و مقاومت اسلامی لبنان، از منافع و امنیت ملی ما نیز دفاع می کنند و ما کمترین وظیفه خود (تدارکات و پشتیبانی) را انجام می دهیم.
      درخشش حزب الله لبنان، فرزند انقلاب اسلامی، نقطه اوج پیروزی فرهنگ مقاومت اسلامی و شیعی محسوب می‌ شود. اقتدار معنوی و نظامی حزب الله لبنان در منطقه و پیروزی‌ های شکوهمند و با ارزشی که در مقابل رژیم تا بن دندان مسلح صهیونیستی به دست آورد، ضمن انتشار پیام الهام بخش فرهنگ نجات بخش فرهنگ مقاومت در میان ملتهای مسلمان منطقه و دنیا انگیزه‌ ای فزاینده برای جنبش‌ های رهایی بخش سراسر دنیا در جهت رهایی ملتهای ستمدیده از چنگال استبداد و امپریالیسم بوده است.
      یکی از مهمترین ویژگی های گفتمان مقاومت تاکید بر آموزه های اسلامی است. گفتمان مقاومت ضمن تاکید بر ایستادگی در برابر استکبار و نظام سلطه همواره خود را به عنوان گفتمانی صلح طلب معرفی کرده است. گفتمان مقاومت بیشترین تمرکزش بر اسلام گرایی و اسلام خواهی است. در واقع محور مرکزی این گفتمان اسلام خواهی می باشد و به تبعیت از آموزه های اسلام شکل گرفته است. فلسفه وجودی گفتمان مقاومت را می توان مقابله با گفتمان ادیان و فرق مختلف تعریف کرد. در واقع گفتمان مقاومت زمانی قوام یافت که در مقابل خود نظام و گفتمانی به نام سلطه را یافت که فارغ از هر گونه چارچوب اخلاقی و دینی بناء شده بود و گفتمان مقاومت پاسخی به این شبهات و اعتقادات نادرست آنها بود. گفتمان مقاومت به عنوان مهمترین راهبرد برای جامعه پذیری و امت سازی در آموزه های قرآنی و سیره نبوی (ص) و ائمه معصومین (ع) برای ساخت و ایجاد امتی یگانه و واحد، با ویژگی های جامعه نمونه و برتر به تغییر در بینش و نگرش در کل جهان اسلام با گفتمان مقاومت همیشه مورد اهتمام و توجه بوده است.
      هنگامی که حضرت امام خمینی (ره) جمعه‌ پایانی ماه مبارک رمضان را »روز قدس« اعلام کردند، شاید کمتر کارشناس و صاحب‌ نظر سیاسی و بین‌ المللی گمان می‌ کرد که گفتمان مقاومت در آغاز دهه‌ دوم قرن ۲۱ میلادی به گفتمان غالب منطقه تبدیل شود و آثار استراتژیک و ژئواستراتژیک آن معادلات جهانی و نظام سلطه را تحت تأثیر قرار دهد. سال گذشته بود که برژینسکی در شورای راهبردی آتلانتیک گفت:  »کدام دیوانه‌ ای آمریکای ابر قدرت را از بلندای سال ۲۰۰۰ به دره‌ کنونی ۲۰۱۱ آورده است؟ دموکراتهای احمق؟ جمهوری‌ خواهان کم‌ عقل؟ یا ایران؟! ما در شرایط بسیار عجیب و پیچیده‌ ای به سر می‌ بریم. «
     این شرایط عجیب و پیچیده، حاصل پایداری گفتمان مقاومت در مقابله با نظام سلطه است؛ مقابله‌ ای که گاهی برخی افراد در داخل کشور نیز آن را غیر ضروری ‌دانستند و حتی به زبان ‌آوردند که ما باید واقع‌ بین باشیم و رژیم اشغال‌گر قدس را به رسمیت بشناسیم. اکنون اما این مقاومت است که واقعیت را رقم می‌ زند.
      برای بررسی مؤلفه‌ ها، آثار و کار ویژه‌ گفتمان مقاومت، انقلاب اسلامی یک تحول سیاسی - اجتماعی بود که در سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاد، اما مهمتر از این تحول سیاسی و اجتماعی، گفتمان انقلاب اسلامی بوده است. ما اگر صحبت از انقلاب اسلامی می‌ کنیم، تنها منظورمان انقلاب ۱۳۵۷ نیست، بلکه از گفتمانی سخن می‌ گوییم که انقلاب اسلامی آن را ایجاد کرده است. اگر گفتمان لیبرالیسم و کمونیسم را دو گفتمان دیگر در نظر بگیریم، گفتمان انقلاب اسلامی غیر از این دو بوده است. اگر بخواهیم بر اساس بحث‌ های گفتمانی طرح موضوع کنیم، عناصر و مؤلفه‌ های گفتمان مقاومت را می‌توان در دو دسته طبقه‌بندی کرد؛ یک بخش نفی یا سلبی است و بخش دیگر اثباتی و ایجابی. در مرکز بُعد سلبی گفتمان مقاومت، سلطه‌ ستیزی قرار دارد. یعنی مهمترین عنصر سلبی گفتمان مقاومت، نفی سلطه و سلطه‌ ستیزی است و دوم، نفی استکبار و استبداد ستیزی است. انقلاب اسلامی یک بُعد مهمش نفی استبداد بود. ما می‌گوییم انقلاب برای مستضعفین است، ولی خوب می‌دانید بر اساس آموزه‌ های اسلامی باید با استضعاف هم مبارزه کنیم و آن را از بین ببریم. نه این که با مستضعفین ستیزه کنیم. برای این که اگر آن وضعیت استضعاف به نوعی از بین برود، نفی تبعیض و خشونت ساختاری در نظام بین‌ الملل، نفی توسعه‌ طلبی و زیاده‌ خواهی و تجاوز طلبی در روابط بین‌ الملل نیز باز به بُعد سَلبی گفتمان مقاومت بر می‌ گردد.
      اما مهمترین وجوه اثباتی و ایجابی گفتمان مقاومت که در مرکز این گفتمان قرار دارد، عبارت است از عدالت‌ خواهی و حق‌ طلبی، اسلام‌ خواهی، صلح‌ طلبی، عزت‌ طلبی و اقتدار، استقلال‌ طلبی، آزادی‌ خواهی، معنویت‌ گرایی، حکمت و عقلانیت‌ گرایی، مصلحت‌ گرایی و آرمان گرایی و واقع‌ بینی‌. به هر جهت، مؤلفه‌ های مذکور گفتمان مقاومت را به عنوان یک نوع گفتمان آرمان‌ گرایی و واقع‌ بینانه مطرح می‌ کند، زیرا آرمانهایی در این گفتمان وجود دارند و همزمان به یک واقعیت‌ هایی هم توجه می‌ شود.
     اگر اینها را عناصر گفتمان مقاومت بدانیم، در مقابلش گفتمان سلطه نیز هست. پس این که در برابر چه چیزی مقاومت می‌ کنیم، آن گفتمان سلطه است. حالا کانون گفتمان سلطه چیست؟ همانطور که از معنای گفتمان سلطه استنباط می شود، در کانونش سلطه‌ گری و نظام سلطه است. اگر بخواهیم اصطلاح قرآنی استکبار را به کار بگیریم، زیاده‌ خواهی، توسعه‌ طلبی، نابرابری و بی‌ عدالتی، تبعیض و خشونت ساختاری و استانداردهای دو گانه‌ ظلم و زور را در در درون خود دارد. پس گفتمان مقاومت به عنوان پادگفتمان، سلطه را در برابر خودش دارد و در کانونش سلطه است.
     با وقوع انقلاب اسلامی ایران یک تفاوت اساسی در نوع مقاومت پدید آمد. تا پیش از انقلاب اسلامی، مردم مسلمان و مراجع و مبارزان بسیاری داشتیم که مقاومت می‌ کردند. ماجرای قیام تنباکو و جنبش مشروطه نمونه‌ هایی از این مقاومت هستند. با وقوع انقلاب اسلامی برای اولین ‌بار یک عالم بزرگ و یک مرجع تقلید مفهوم مقاومت را عوض کرد. مقاومت در اذهان مسلمانان و به‌‌ ویژه شیعیان از انتظار سلبی و انفعالی به یک انتظار ایجابی تغییر یافت. اگر تا پیش از آن می‌ گفتیم که ظلم و بی‌ عدالتی و اجحاف بد است، از آن پس باید بگویبم که این کافی نیست، بلکه باید برای اقامه‌ عدل قیام کنیم. به همین خاطر حضرت امام خمینی (ره) اختلاف نظر جدی با برخی مراجع زمان خود پیدا ‌کردند. آن مراجع ضمن استناد کردن به برخی احادیث، نسبت به حرکت‌ های انقلابی امام هشدار می‌ دادند، اما پاسخ امام به این سخنان با طرح مباحث ولایت فقیه بود و اینکه عمل به »امر به معروف«  و »نهی از منکر «در گرو تشکیل حکومت است.
      در حال حاضر، ۱۴ آکادمی نظامی جهان، آموزه‌ های جنگ ۳۳ روزه را تدریس می‌ کنند که چگونه یک عد‌ه‌ ای قلیل بر پنجمین ارتش جهان غلبه می‌ کنند؟ می‌خواهند »کَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَ‌ةً بِإِذْنِ اللَّه«  ترجمه کنند و ببینند چیست؟
     امام خمینی (ره) برای نخستین ‌بار دین را با سیاست یکی ‌دانستند. لذا حرکتی عمومی شکل ‌گرفت که امام همراه با مردم حرکت ‌کرد و مبانی معرفتی حکومت اسلامی را پی‌ ریزی نمود. بعضی نظراتی که پیرو این تفکر پدید آمد، بسیار متفاوت بود. در زمانی که تقریباً تمام علما مبارزه با اسرائیل را زیر لوای یک فرد غیر صالح جایز نمی‌ دانستند، امام خمینی (ره) گفتند ما اول باید حکومت مستبدها را پایین بیاوریم و با استعمار بجنگیم.
      این یک تحول مفهومی اساسی در اسلامی ایجاد نمود که ما به آن عمل می‌ کردیم. در زمان حضرت امام خمینی (ره) وقتی کشورهای اروپایی سفرای خود را در پی اعلام حکم ارتداد سلمان رشدی از ایران فرا خواندند ، امام گفتند بگذارید بروند، ما به اینها احتیاج نداریم و مجبور خواهند شد برگردند و سرشان هم پایین است و اذعان خواهند کرد که حق با ماست. چند هفته بیشتر نگذشته بود که دیدیم همانها در کشورهای عربی به دنبال واسطه می‌ گشتند و دسته‌ جمعی همه‌ آنها به زمین نگاه می‌ کردند.
      همچنین متعلقات نظام  سلطه؛ اعم از لیبرالیسم و کمونیسم نیز در درون آن وجود دارد ؛ عنصر اساسی و شعار اصلی انقلاب اسلامی ایران و گفتمان مقاومت »نه شرقی و نه غربی «است. معنی ظاهری »نه شرقی نه غربی«  نفی سلطه‌ شرق و غرب و رابطه با آنان است، ولی بیشتر به معنی نفی گفتمان این دو است؛ یعنی نفی گفتمان لیبرالیسم و نفی گفتمان کمونیسم. به‌ خصوص در آن زمان چون نظام حاکم دو قطبی بود، پس هر دو را می‌ خواستند نفی کنند و هر دو فشار می‌ آوردند. بنابراین آن زمان مقاومت، هم در مقابل قطب کمونیسم و هم لیبرالیسم مطرح بود. حالا اما نظام تک‌ قطبی شده و یک قدرت مانده و در لیبرالیسم تجلی پیدا کرده است، یعنی نظام سلطه که الان سردمدارش آمریکا است و گفتمانش هم لیبرالیسم است. بنابراین اگر ما صبر داشته باشیم و شتاب‌ زدگی از خودمان نشان ندهیم، به این پیروزی‌ ها خواهیم رسید. آیت‌ الله خامنه‌ ای گفته‌ اند که منظور از صبر، صبر همراه با حرکت در راستای رسیدن به هدف و تحمل مشکلات این راه است و نه صبر منفعلانه.
      در حوزه‌ گفتمان روابط بین‌ الملل، ما یک نظریه یا گفتمانی تحت عنوان گفتمان مقاومت نداریم، اما آن طور هم نیست که اصلاً در حوزه‌ روابط بین‌الملل هیچ نظریه‌ ای نباشد که به نوعی شباهت و قرابت با بحث مقاومت نداشته باشد. البته پیش از این که به مطلب اصلی بپردازیم ، این را باید بگوییم که انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب منحصر به فرد است و گفتمان انقلاب اسلامی یک گفتمان انحصاری است. اگر هم قرار باشد در روابط بین‌ الملل تئوریزه شود، خودمان باید در جهت تئوریزه کردنش بکوشیم. به‌ خصوص که این گفتمان در مقابل گفتمان غالب قرار می‌ گیرد.
     امروز ما در روابط بین‌ الملل ، گفتمانها و نظریه‌ هایی داریم که شباهت‌ هایی با گفتمان مقاومت یا بعضی از عناصرش پیدا می‌ کند که به آنها اشاره می‌ کنیم : نخست استعمار زدایی است. یعنی مقاومت در مقابل استعمار به عنوان یک پدیده‌ بین‌ المللی که از اروپا شروع می‌ شود و جهان اسلام هم در گیر آن بوده است. دوم جهان سوم‌ گرایی است. شعار »نه شرقی نه غربی« که از ابتدای انقلاب اسلامی در ایران مطرح شد و شعار محوری جنبش عدم تعهد هم بوده است، منتهی ما می‌ دانیم که گفتمان مقاومت فراتر از این است. بعضی از عناصر و اندیشه‌ هایی که در گفتمان مقاومت بوده، در جهان سوم گرایی است ؛ مثل استقلال‌ خواهی، آزادی‌ طلبی، برابری‌ طلبی و ... .
       سومین گفتمان ، گفتمان پسا استعمار گرایی است که اظهار می‌ کند، آیا در روابط بین‌ الملل رهایی از استعمار کفایت می‌ کند یا نه؟ آیا این استعمار به نوعی استمرار پیدا می‌ کند و چگونه باید در مقابل آن مقاومت و مقابله کرد؟ این سه ، یعنی استعمار زدایی، جهان‌ سوم‌ گرایی و پسا استعمار گرایی به نوعی سه موج در روابط بین‌ الملل هستند.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

منابع

    الف – فارسی

    * قرآن کریم *
    - اسدی، رمضان اسماعیل؛ نجات، سیدعلی. نقش قدرت در سیاست بین الملل. فصلنامه سیاست سال چهارم زمستان ۱۳۹۶، شماره ۱۶.
- اکبری، حسین، تقابل گفتمان مقاومت و گفتمان نظام سلطه (چهار جلد)، تهران:  انتشارات دانشگاه جامع امام حسین (ع)، ۱۳۹۸.
- اکبری، حسین. علل رشد رو به تزاید تروریسم در نیم قرن اخیر و راهکارهای مقابله با تروریسم؛ مفهوم شناسی و مبانی نظری. تهران:  مجموعه مقاله های کنفرانس بین المللی علیه تروریسم برای صلح عادلانه، ۱۳۹۰.
- بابی، سعید؛ هراس بنیادین. ترجمه غلامرضا جمشیدی ­ها و موسی عنبری. تهران:  دانشگاه تهران، ۱۳۷۹، ص ۸۷.
- بیلیس، جان؛ اسمیت، استیو. جهانی شدن سیاست:  روابط بین الملل در عصر نوین. جلد اول. ترجمه ابوالقاسم راه چمنی، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، ۱۳۸۳.
- پوستین چی، زهره؛ متقی، ابراهیم. زبان سیاسی مقاومت اسلامی در سیاست بین الملل. فصلنامه پژوهش های روابط بین الملل، دوره نخست، شماره یکم، پاییز ۱۳۹۰.
- تاجیک، محمدرضا. گفتمان، پاد گفتمان و سیاست. مؤسسه توسعه علوم انسانی. تهران:  1383، ص ۴۶.
- محمدرضا تاجیک،  گفتمان و تحلیل گفتمانی. تهران، انتشارات فرهنگ گفتمان، ۱۳۷۹، ص۱۶.
- تدین، حسین. استکبارستیزی به‌ مثابه راهبرد امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران :

https://www.ricac.ac.ir/news/4481/

  - حاجلی، علی. فوکو ، گفتمان ؛ تحلیل گفتمان. فصلنامه ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات ، سال دوازدهم ، شماره ۴۲ ، بهار ۱۳۹۵.

   - حقیقت، سیدداود. (۱۴۰۰ . ( سیاست و گفتمان، پایگاه اطلاع رسانی سیدداود حقیقت، ۱۴۰۰. قابل دسترسی در نشانی :

https://www.s-haghighat.ir/articles/view/49/1

   - حقیقت، سیدداود و حسینی زاده، سیدمحمدعلی. (۱۴۰۰). هویت ، گفتمان و سیاست گذاری جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام، فصلنامه پژوهش های سیاسی جهان اسلام، دوره ۱۱، شماره ۴، زمستان ۱۴۰۰.
  - خداپرست، یونس؛ زعیمی نژاد. مقایسه گفتمان جبهه مقاومت اسلامی و گفتمان نظام سلطه در غرب آسیا. فصلنامه گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی، دوره ۱، شماره ۲، شماره پیاپی ۲، تابستان ۱۴۰۱، صص ۱۱۱ - ۴۰.
 - دبیری مهر، امیر؛ مولفه های فرهنگی گفتمان مقاومت اسلامی در خاورمیانه، قم:  پژوهشکده باقر العلوم (ع) ، ۱۳۹۲.
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. الگوی نظم جهانی در نظریه اسلامی روابط بین الملل.فصلنامه پژوهش های روابط بین الملل، دوره نخست، شماره سوم، بهار ۱۳۹۱.
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. مبانی فرانظری نظریه اسلامی روابط بین الملل. فصلنامه بین المللی روابط خارجی، سال دوم، شماره ششم، تابستان ۱۳۸۹.
- دیویتاک، ریچارد (۱۹۹۵). پروژه نوگرایی و نظریه روابط بین الملل. تهران:  دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه.
- دیوید هوارث، نظریه گفتمان. ترجمه سیدعلی اصغر سلطانی. فصلنامه علوم سیاسی. پاییز ۷۷، شماره ۲.
- زینلی پور، فاطمه؛ مجلسی، محمد اسماعیل، (1399). چالش های سیاسی مقاومت اسلامی و راه حل های قرآنی ارائه شده در همایش ملی مقاومت اسلامی از نگاه قرآن.
- سلاجقه، سنجر؛ فاضلی مقدم، هادی. استکبار ستیزی و دشمن شناسی در حوزه گفتمان مقاومت اسلامی بر اساس مبانی مکتب شهید حاج قاسم سلیمانی. اولین کنفرانس ملی مدیریت و کار آفرینی در مکتب حاج قاسم سلیمانی دانشگاه آزاد اسلامی حاج قاسم سلیمانی، ۲۰ اسفند ۱۴۰۱.

- صادقی، بهادر؛ طباطبایی، سیدمحمد. جایگاه گفتمانهای استعاری در سیاست خارجی اسلامی. فصلنامه علمی-  پژوهشی سیاست جهانی، دوره پنجم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۹۵.
- صفوی، سلمان؛ گفتمان انقلابی در جهان اسلام (1394 - 1370). تهران:  نشر سلمان آزاده، ۱۳۹۶.
- فرهنگ دوست، مهدی ؛ بداقی، مریم،(۱۴۰۲) . ارائه گفتمان مقاومت تمدن ساز مبتنی بر اسلام در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی ، خبرگزاری بسیج :

https://basijnews.ir/fa/news/9516094/

- قادری کنگاوری، روح الله. مقاومت و دیپلماسی؛ تحولات، فرصت ها و چالش ها. تهران:  دانشگاه جامع امام حسین (ع) ، ۱۳۹۸.
- قادری کنگاوری؛ روح الله. مکتب شهید سلیمانی؛ الگوی تربیت مدیران جهادی تمدن ساز. تهران:  دانشگاه جامع امام حسین (ع) ، دومین همایش بین المللی مقاومت و گام دوم انقلاب، ۱۳ بهمن ۱۳۹۹.
- قادری کنگاوری، روح الله. نظریه مقاومت در روابط بین الملل ؛ رویکرد ایرانی - اسلامی ، نفی سبیل و برخورد با سلطه. فصلنامه سیاست دفاعی، دوره ۲۱، شماره ۸۲، تیر ۱۳۹۲.
- قادری کنگاوری، روح الله. نظریه مقاومت و نظریه های غربی روابط بین الملل. تهران:  نشر مخاطب، ۱۳۹۴.

- قاسمی، بهزاد. (1396). تأثیر انقلاب اسلامی بر تحولات جغرافیای سیاسی محور مقاومت در مقابل غرب، فصلنامه تخصصی تاریخ پژوهی ایران معاصر، دوره سوم ، سال چهاردهم، شماره 51، بهار 1396.
- قربانی شیخ نشین، ارسلان. زبان استعاره در گفتمان سیاست ببن الملل. فصلنامه پژوهش های روابط بین الملل، شماره ۲، زمستان ۱۳۹۰.
- قوام، سید عبدالعلی. روابط بین الملل؛ نظریه ها و رویکردها. تهران:  سمت، ۱۳۸۴.
- کسرایی، محمدسالار؛ پوزش شیرازی، علی. نظریه گفتمان لاکلا و موفه ، ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده های سیاسی. فصلنامه سیاست ، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دوره ۳۹ ، شماره ۳ ، پاییز ۱۳۸۸ صص ۳۶۰ - ۳۳۹.
- کوچک یزدی، محمدجواد؛ محمدی مزرعه شاهی، مجتبی؛ زارع سخویدی، رقیه. استکبار و استکبار ستیزی در قرآن. یازدهمین همایش بین المللی پژوهش های قرآنی، ۱۳۹۷.
- کیانی، جواد؛ امیری، سروش. گفتمان مقاومت شهید قاسم سلیمانی در دیپلماسی و روابط بین الملل. فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، دوره ۵، شماره ۲، سال ۱۳۸۹.
- مبشری، محمد؛ نظریه گفتمان لاکلا و موفه. وبلاگ شخصی محمد مبشری، ۱۳۸۹.

http://goftemaneman.blogfa.com/post/35
- متقی، ابراهیم. گفتمان ها و پادگفتمان های مقاومت در سیاست بین الملل. فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال چهاردهم، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۲.
- متقی، ابراهیم؛ امینی، حسن. دیپلماسی انقلابی در الگوی رفتار منطقه ای سردار سلیمانی. دومین همایش بین المللی گام دوم انقلاب اسلامی:  مکتب سلیمانی؛ الگوی تربیت مدیران جهادی تمدن ساز، ۱۳۹۹.
- مجلسی، محمداسماعیل؛ زینلی پور، فاطمه. استکبار ستیزی در قرآن. یازدهمین همایش بین المللی پژوهش های قرآنی، ۱۳۹۷.
- مجنون پیله رود ، رامین، (1397). آمریکا به دنبال هژمونی از دست رفته خود در بالکان ، خبرگزاری ایکنا :

Iqna.ir/fa/news/3781641/

- مجنون پیله رود ، رامین ، (1397). خباثت های ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران: در چهار بخش، خبرگزاری دفاع پرس :

Defapress.ir/fa/news/333428/

- مجنون پیله رود، رامین. (1402). طوفان الاقصی؛ طوفانی برای پایان نتانیاهو و حزب لیکود. فصلنامه آمریکا شناسی مرکز مطالعات راهبردی آمریکا  - دانشگاه جامع امام حسین (ع)، سال پنجم، شماره 23، آذر و دی 1402.

 https://www. ascenter.ir/1402/11/18/

- مجنون پیله رود ، رامین ، (1397). گام دوم ؛ برنامه راهبردی و منشور تداوم انقلاب اسلامی در دو بخش ، خبرگزاری دفاع پرس :
Defapress.ir/fa/news/338581/
- مجنون پیله رود ، رامین ، (1397). نگاهی به دستاورد های نظام در چهل سالگی انقلاب ، خبرگزاری ایکنا :

Iqna.ir/fa/news/3781643/

- محمودی رجا؛ باقری دولت آبادی، راوش، بهنام. فصلنامه علمی ترویجی مطالعات بیداری اسلامی ، سال هشتم ، شماره چهاردهم ، پاییز و زمستان ۱۳۹۷.
- مک دانل، مقدمه‌ ای بر نظریه گفتمان. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران:  فرهنگ گفتمان، ۱۳۸۰، ص۱۲۵.
- میرهادی، محمد. محور مقاومت ؛ ابعاد و مولفه ها. درگاه اینترنتی اسلام تایمز، ۲۹ بهمن ۱۳۹۶. قابل دسترسی در سایت اسلام تایمز :

https://www.islamtimes.org/fa/article/

- میشلین، کانبر؛ جیاوی، هان؛ پی، جیان. داده کاوی:  مفاهیم و تکنیک ها، ترجمه محمدعلی بالافر، تهران :  اتحاد، آیلار و ادبستان، ۱۳۹۵.
- میشلین، کانبر؛ ژیاوی، هان؛ ژان، پی. داده کاوی:  مفاهیم و تکنیک ها. ترجمه مهدی اسماعیلی، تهران:  انتشارات نیاز دانش، ۱۳۹۶.
- ناظمی اردکانی، مهدی؛ خالدی، صفرعلی.  مؤلفه های فرهنگی گفتمان مقاومت اسلامی در جهان اسلام. فصلنامه مطالعات سياسی جهان اسلام (علمي -  پژوهشی)، سال هفتم، شماره ۲ ، شماره پياپی ۲۶، تابستان ۱۳۹۷.
- وحیدنیا، فرحناز؛ میرزایی، فاطمه. دلایل استکبار ستیزی از دیدگاه قرآن با تاکید بر سیره امام علی (ع). یازدهمین همایش بین المللی پژوهش های قرآنی، ۱۳۹۷.

          ب – غیر فارسی

      - Anna Marie Smith, (1998 ),  Laclau and Mouffe, Routledge  p 89-83.

     - Howarth, D. Noarval, A. Stavrakakis, G, (2000),  Discourse theory and political analysis ( Manchester university press), p 13.

     - Laclau, E and Mouffe, C, Recasting marxism in James martin ( 2002 ) : Antonio Gramsci, critical Assesment of leading Political philosophers ( 2002 ) Voutledge. P 140

     - Laclau, E, Mouffe, C. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso. P 111.

Laclau (Ed), (1994), The Making of  Political Identities, ( London: verso),  p 49.

Laclau, Emancipation ( s ), (1996), (London: Verso), P 37.

     - Laclau, E, (1990),  New Reflections on the Revolution of our Time, (London: verso), P 66.


     - Pollack, Kenneth M. (2012) , "Shifting Sand in Middle East", Brooking Institute, 14 Feb accessed. www.brokings.edu.

     - Rakel, E.P. (2007) , "Iranian Foreign Policy since the Iranian Islamic Revolution: 1979-2006", PGT6: pp.158-189.

     - Theory in International Relations". Journal of International Relations and Development.Vol,4. No,4.

موضوع : گفتمان مقاومت و تاثیر آن بر نظم جهانی

نویسنده : رامین مجنون پیله رود

(دانشجوی دکتری علوم سیاسی

و کارشناس ارشد مسایل بین الملل)

09126961858

این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

^[1] John Foran

^[2] Manuel Castells

^[3] Resistant identities

^[4] Michel Foucaut