دکتر محمد منصورنژادعضو هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران

1. این ایام تغییر موازنه قوا در منطقه و کم وزن شدن موقعیت ایران، آن قدر آشکار است که نیاز به ارایه شواهد ندارد: تضعیف حزب الله، حذف بشاراسد، نابودی غزه و تضعیف حماس. در عوض در این شرایط دو کشور، وضعیت بسیار بهتری یافتند: اسراییل (که بی سروصدا جولان را در این ایام تصرف کرد!، راه ارتباطی بین ایران و لبنان را سد کرد و....) و ترکیه، که در این باب نکاتی در پی می آید.

2.   این روزها برخی این تغییر معادلات را به قدری مهم می بینند که سخن از امکان تجزیه ایران دادند. این خطر به نظرم فعلاً در این حد نیست، اما تشدید تهدیدات علیه ایران و تضعیف قدرت و اقتدار ایران در منطقه، یک واقعیت بوده و لازم است نسبت بدان بسیار اندیشید

3.  نمی توان در این اتفاقات اخیر (سقوط اسد) احتمال مذاکرات پشت پرده آمریکا و روس، با ترکیه و اسراییل را منظور نکرد. مثلاً در نظر گرفتن امتیازاتی برای روسیه در اوکراین، به قیمت عقب نشینی از سوریه و.... (که مخرج مشترک خواسته همه این کشورها، تضعیف اقتدار و نفوذ منطقه ای ایران بود).

4. برخی سیاست های ترکیه از جمله در سوریه را در راستای احیای «نوعثمانی گری» می بینند. این مدعا می تواند روایت غلط و یا درست داشته باشد. خطاست اگر فکر شود مثل عصر عثمانی، ترکیه احیای سرزمین های عربی و غیرعربی را بر مبنای خلافت اسلامی تعقیب می کند. با این وصف، نگاه کنونی ترکیه به سوریه و حتی اگر الان رئیس جمهور ترکیه رجب اردوغان اعلام می کند که دمشق، حلب و اِدلِب و حماه باید جزو خاک ترکیه شود، را نباید سیاست اصلی ترکیه پنداشت، گر چه سقوط بشاراسد بدست نیروهای مورد حمایت ترکیه، خطری از جنوب کشورش را کم نمود و به مقامات ترک، امکان ماجراجویی بیشتر داد.

اما روایت درست (با مسامحه) آنکه، ترکیه بدنبال آن است تا به جای «خاورمیانه»، اهتمام اصلیش را به سوی «آسیای مرکزی و آسیای میانه» برده و با تقویت زبان ترکی و حمایت از کشورهای ترک نشین، یک حکومت شبه کنفدرالی با محوریت ترکیه با ایدئولژی اسلامی بسازد. اینجاست که ایران باید در تقویت سازمان همکاری اقتصادی «اکو»، دقت و احتیاط کند! و همیاری اش را با این نهاد سنجیده پیش برد. چون بسیاری از کشورهای این سازمان، دقیقاً منطقه نفوذ کشور ترکیه اند! اقدامات اخیر ترکیه در حمایت از آذربایجان (قطع مرز زمینی ایران و ارمنستان) را باید در این راستا تحلیل نمود. اقدام دیگر ترکیه (به صورت پنهان) دامن زدن به «پان ترکیسم» به ویژه در شمال غربی ایران است و تقویت ندای تجزیه طلبان، که در مقابل این حرکت، اقدام مناسب و در خور (تقویت نمادهای ملی ایران و شعایر خودی، که متاسفانه چند دهه مورد تحقیر قرار گرفت: از کورش تا تخت جمشید و فردوسی و.... تقویت زبان فارسی و سنن مربوط به نوروز و....) می طلبد.

5. در سیاست خارجی ایران لازم است به برخی نکات مرتبط با این همسایه غربی­مان توجه شود. ترکیه از کردهای سوریه و شاخه نظامی آنها (مستقر درشمال شرقی سوریه و هم مرز با ترکیه) می هراسد. این کردها از سوی آمریکا طی دهه اخیر حمایت شدند؛ گرچه «ترامپ» دور قبل، حمایت تمام عیار از آنها را نمی پسندید، در عین حال بدانها امداد رساند. اضافه شود که ترامپ در دور جدید وسوسه خروج از  «ناتو» را هم دارد و دست کم قطعاً اتحاد ناتو را مثل سابق، حمایت و کمک نمی کند. این جهتگیری ها می تواند در راستای منافع ملی ایران باشد، زیرا خود بخود به تضعیف ترکیه (به عنوان عضو ناتو) هم می انجامد. نیز ایران با کردهای سوریه روابط نسبتاً خوبی داشته و دارد و می تواند برای حذف کامل نشدن از مدار قدرت، این ارتباط را تقویت کند. در اینجا مواضع ایران و آمریکا تا حدودی می تواند به هم نزدیک شود! در نهایت، اضافه شود که منازعات ترکیه و یونان (با اینکه هر دو عضو ناتو هستند) از محورهایی است که روی آن می توان تا حدودی سرمایه گذاری کرد و....

6. آنچه ترکیه از ایران نمی پسندید و این روزها مقاماتش به صراحت هم اعلام می کند آن است که ایران نباید با نیروهای نیابتی اش برای سلطه در منطقه اقدام کند. فعلاً شرایط منطقه نگرانی های ترکیه از این جهت را نه تنها کم کرد، بلکه زمینه ترک تازی بیشتر نیز بدان کشور بخشید. اما در همین زمینه می توان از مقامات ترک پرسید که اگر کار نیابتی بد است و دخالت و حضور در کشورهای همسایه شایسته نیست و ایران باید از اتفاقات سوریه درس عبرت بگیرد! پس چرا خودش دقیقاً همین را ه را با دخالت در کشورهای گوناگون خاورمیانه و آسیای  مرکزی می پیماید؟ آیا بهتر نیست از سرنوشت ایران درس گیرد؟

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

27 آذر 1403

محمد منصورنژاد