دکتر محمد منصورنژادعضو هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران

این ایام سخن از میانجگری روس میان آمریکا و ایران است. چند نکته قابل تامل در این باب:

الف) بین روس و آمریکا نسبت به ایران، اشتراک نظرهایی وجود دارد:

1.همانند روس، آمریکا هم فعلا بدنبال سرنگونی رژیم نیست؛ (مگر آنکه به آلترناتیو پیشنهادی مناسب و مشترک برسند.)

2.همانند آمریکا، روس هم نمی خواهد ایران خیلی نیرومند شود؛ از جمله هسته ای شدن ایران را نه روس و نه آمریکا نمی پذیرند.

3. نیز آمریکا و روس نسبت به بقای اسراییل نظر مشترک دارند. در این داستان روسها با اسراییل هم هماهنگ کردند و خواسته قطعی آنان یعنی لغو هسته ای شدن ایران را تامین می کنند.

ب) اما تفاوت ها:

1.از موضوعاتی که در باب آن تفاوت نگاه وجود دارد: گسترش سلاح موشکی و شیوه فعالیت نیابتی ایران در منطقه است که روس ها با آمریکا و ایران، در این میادین معامله و بازی می کنند

2.روس از معامله مستقیم ایران و آمریکا ضرر می کند و در سایه می ماند، اما در این وساطت، مزدها و سودهایی از جمله در داستان اکراین بدست می آورد.

3.گرچه قطر، عمان و عربستان نیز می توانند واسطه های دیگر صلح میان آمریکا و ایران باشند، اما معلوم است که در این صورت، روسیه نفعی نمی برد و بلکه زیان می کند. اما نفع روسیه آن است که محور اتفاقات منطقه ای باشد.

ج). وساطت روس، فایده اش برای ترامپ و آمریکا چیست؟

1.از غایات مهم، فاصله انداختن میان رقیب اصلی اقتصادی اش (چین)، با روسیه است. (تضعیف ائتلاف شرق، که نتیجه آن، تقویت جریان غرب است).

2. مطالباتش از ایران، مثلا توقف پیشرفت در صنعت هسته ای را از طریق روسیه (که ایران به پوتین گرایش و بلکه حرف شنوی دارد) مطرح و راحتتر اجرایی می کند.

3.هزینه پشتیبانی مادی از اکراین در جنگ با روس را قطع و صرفه جویی اقتصادی قابل توجه می کند.

د)موقعیت ایران در این میانجگری چیست؟

1.ایران در دوران ترامپ با توجه به شرایط بین المللی تازه  و نیز مشکلات درونی نمی تواند از مذاکره بگریزد. این مجرا راهی را برای گفتگو می گشاید.

2.از موانع عادی شدن روابط ایران با غرب و به ویژه آمریکا، همواره روس ها بودند که نفوذ امنیتی بالایی هم بر ایران دارند. اما اینجا خود روسها، تسهیلگرند و مانعی در بین نیست.

3.در چند دهه اخیر از دلایل بلاتکلیفی ایران در سیاست خارجی، سردرگمی در گزینش میان گرایش به شرق یا غرب بود. در این داستان خود به خود بخشی از شرق با مهمترین قدرت غرب را همزمان در کنار هم دارد و تا حدودی تکلیفش روشن می شود.

4.در مواردی که روس و آمریکا نظر مشترک دارند (محدودیت هسته ای)، ایران حق انتخابی ندارد و باید تمکین کند. کارت بازی ایران در جایی است که بین آن دو قدرت تفاوت نظر و یا تعارض منافع وجود دارد. شناخت مصادیق و موضوعاتی که از سویی نگاه روس و آمریکا از هم متمایز است و از سوی دیگر به ایران ربط پیدا میکند، مهمترین کار کارشناسان ایرانی است.

5.مقامات ایرانی باید در ذهن این پیش فرض غلط را تصحیح کنند که روسیه متحد ایران است و در این مذاکرات حتما منافع ملی ایران را کاملا رعایت می کند! باید بدانند که روس هم مانند آمریکا تنها منافع ملی خود را می جوید و در این مذاکرات ایرانیان لازم است مستقل و بر اساس ملاحظه منافع ملی کشور تصمیم بگیرند و لاغیر.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

محمد منصورنژاد

16 اسفند 1403