تقی پویا تحلیل گر روابط بین الملل
طالبان توانستند در میدان جنگ پیروز شوند؛ تسلط نظامی شان هر عاملی که داشته است، فعلا انها بر اریکه قدرت قرار گرفته اند و جام می را به افتخار پیروزی شان مستانه سر می کشند. اما آیا تثبیت قدرت به همان ساده گی تصرف نظامی خواهد بود؟؟
پیش رویی سرسام آور طالبان که منجر به تصرف نظامی و سقوط حکومت افغانستان گردید، جهان را شوکه کرد. باور اینکه طالبان بار دیگر توانستند افسار حکومت را در اختیار گیرند برای تمام جهانیان دشوار و بدور از انتطار بود. مردم افغانستان نیز در یک سردرگمی و تراژدی عمیق فرو رفته و امیدهایشان به یاس، و چرخه اقتصادشان را به صفر سوق کرده است.
اگر شرایط به زودی تغیر نکند، فشار اقتصادی و و فشار روحی منجر به آنارشی گسترده خواهد شد.
تیم رهبری کننده طالبان در آوای پیروزی این را درک کرده بودند که زور، خشونت، انتقام گیری نمی تواند سیاست ایدئال باشد، برای همین در مقابل جامعه جهانی پوستین بره برتن کردند؛ تمام اعمال همیشه گی شان را ظاهرا فراموش کردند؛ همان ملتی را که دیروز عین گوسفند سر می بریدند و به رگبار می بستند، نوازش کردند و عزیزِ شیرین تر از جان خطاب قرار دادند.
روی هم رفته آنچه میتواند شرایط را به گونه ای دیگر تغیر دهد و چالش بزاید، درکل تحت دو کتگوری می توان برشمرد.
معضلات درونی
دو دهه اخیر در افغانستان، با تمام چالش ها و مشکلات که وجود داشت، زمینه ساز دموکراسی نسبی، وجود آزادی بیان، فرصت تحصیل، تجارت و صنعت بوده است. زنان وارد فعالیت اجتماعی شدند و عملا در جامعه نقش گرفتند. متاسفانه با تسلط مجدد طالبان این همه در خطر نابودی است، تجدد و نگاه رادیکالی مذهب، که در اندیشه طالبان است، ریشه پویایی و انگیزه پیشرفت را خواهد خشکانید. مگر اینکه طالبان بتوانند در سطح رهبری و ایدئولوژی شان تغییرات بنیادی را بوجود آورند. هرچند این امر غیر ممکن و بدور از توان شان است.
نگرانی اصلی فعلی ملت افغانستان شباهت بسیار زیاد بین طالبان دیروز و امروز است. آن ها در اولین قدم قانون گذاری، شریعت را مبنای دستور کار شان قرار دادند، بدون اینکه شریعت را برمبنای الگو های اجتماعی وفق دهند.یا حداقل شرایط جهان مدرن و قوانین کهن را در ترازوی عقل گزارند، و اینگونه توان پذیرش و تدبیق آنرا در جامعه با چشم بصیرت وزن کنند.
طالبان هیچ دانش و تخصص در جهت اداره یک کشور را ندارند، عدم توانمندی درمدریت چالش های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، از همین آغاز گریبان گیر شان شده است. چهره نکبت بار و سیاست ضد مدرنیست شان در طی چند دهه اخیر، سلطه نظامی شان بر ملت، تحمل ناپذیر کرده است. چنانچه سیل عظیم از افغان ها، برای نجات جان و آینده شان در صف مهاجرت ایستاده اند و روزانه هزاران نفر از مرزها خارج می شوند.
از طرفی پافشاری آن ها بر نوعیت نظام آینده( امارت اسلامی )، سیاست انحصار طلبی قومی یا پشتونیزم سازی قدرت، احتمال جنگ داخلی مجدد را افزایش داده است. سهیم نساختن اقوام دیگر چون تاجیک، هزاره، اوزبیک بدون شک واکنش های مخرب، و حتی نظامی را ممکن می سازد.
از طرف دیگر فرار مغز ها و سرمایه داران ، قطع کمک های جهانی چالش بزرگ به شمار می رود. افغانستان در طی چندین سال پسین به شدت وابسته به کمک های جهانی الخصوص آمریکا بوده است؛ طبیعی ایست که یکباره قطع چنین همکاری ها آسیب جدی بر اقتصاد کشور وارد می سازد.
از جهت دیگر جامعه جهانی تاکید بر دولت دموکراتیک است. دولت که که تمام باشنده گان این سرزمین خود را آن ببیند، یا به عبارتی همه سمول باشد. اما سالهاست که طالبان با شعار ایجاد امارت اسلامی زیسته و جنگیده اند؛ دل کندن ازین آرمان کهن شاید برای شان سنگین یا حتی غیر ممکن باشد.
به هرحال نئوطالبان سعی در ایجاد فضای قابل قبول هم برای جامعه جهانی و گروه های تحت امر شان قرار دارد.شعار شان اینست که دیگر از سنگسار ها، اعدام ها، کشتار ها، گوش و دماغ بریدن ها، زورگویی ها و شلاق زدن ها خبری نیست. اما رفتار شان کاملا خلاف ادعای شان را ثابت میسازد
چالش های بیرونی
در دوره حکومت قبلی پنج ساله طالبان وقتی از آن سوال گردید که: سازمان ملل شما ره به رسمیت نمی شناسد، شما چه گفتنی دارید؟ آن ها در پاسخ گفته بودند که اگر سازمان ملل مارا به رسمیت نمی شناسد، ماهم آن ها را رسمیت نمی شناسیم!
این جواب هرچند تبدیل به جوک سیاسی شد، اما رویکرد واقعی طالبان را در مقابل جهانیان نشان می داد. آن ها در انزوا کامل جهانی به سر می‌برد انگار افغانستان جزیره دور افتاده و دور از دسترس دیگر کشورهاست، دیپلوماسی مبهم و فلج، تعامل اقتصادی ناکارا و ضعیف، پیکره دولت و ملت افغانستان را نحیف و ناتوان ساخته بود. آن ها نمی دانستند چگونه وارد تعامل با جهان شوند، و منافع شان را تامین کنند. برای همین افغانستان را تبدیل به میدان تاخت و تاز گروه های افراط گرا و تروریستی مبدل ساختند.
طوریکه حال نیز تهدیدات چشمگیری از این ناحیه متوجه جامعه ملل است و آن ها نگرانی عمیق شان را از این‌بابت همواره ابراز می کنند.اکنون نیز واکنش تند و سریح جامعه جهانی، طالبان را نگران ساخت است. آنها در مقابل خود سیلِ از عکس العمل های منفی در قبال تصرف کابل را مشاهده می کنند و بر آن شده اند تا اشتباه دوره قبل را تکرار نکرده و دست از خشونت گسترده بردارند.
سعی دارند چهره نئوطالبانی را به نمایش گذارند، طالبانِ که سوره یاسین در گوش شان کار ساز است و توان تعامل، تفاهم و ایجاد رابطه سالم با همسایگان و جهانیان را داراست. چنانچه در طی همین چند روز بارها تملق گویی را نسبت به چین، پاکستان، ترکیه و.. را آغاز کرده اند و چراغ سبز نشان می دهند. به این دلیل که اگر در ارتباط سالم با اروپائیان و آمریکا به مشکل خوردند، در سایهِ چین و ترکیه و روسیه برایش ساحل امن ساخته و از مکافات عمل غافل شوند.
طالبان برای اینکه بتوانند حکومت کنند مجبور هستند که واکنش منفی در مقابل خواست جهانیان نشان ندهند، چنانچه که خواست آن ها همانا دولت فراگیر است، هرچند به ظاهر سر اطاعت فرود آورند.
اما نباید فراموش کرد که آمریکا هرگز نمی خواهند طالبان آب خوش از گلویشان پایین برود، حتی اگر طالبان موفق به تشکیل دولت همه شمول گردد، بازهم مانع بسیار جدی سد راه شان بوجود خواهد آمد، به عبارت دیگر جنگ و منافع آمریکا بعد از این در سایه ایجاد دموکراسی نه، بلکه ترویج گروه های تندرو تر و افراطی تر از طالبان جستجو خواهد شد.
طالبان برای اینکه بتوانند دوام آینده حکومت شان را تضمین کنند، باید حکومت شان چون آینه ای باشد که تمام اقوام افعانستان خود را در آن ببینند. همپذیری نه تنها به دوام حکومت شان منجر خواهد شد بلکه سو استفاده از احساسات اقوام این کشور توسط ملل همسایه و سودجو نیز کاهش می یابد.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
