مجید نوری کارشناس و تحلیلگر امور بین الملل
اعتراضات گسترده در قزاقستان در پی افزایش بهای گاز مایع از روز چهارشنبه ۵ ژانویه 2022 میلادی ( ۱۵ دی 1400) علیه سیاست‌های اقتصادی دولت آغاز و به سرعت همه شهرهای این کشور را به صحنه اعتراضات گسترده علیه سیاست‌های دولت تبدیل کرد، طوریکه شهرهای مختلف این کشور با افتادن سلاح به دست معترضان به صحنه جنگ داخلی بدل و با ورود نظامیان روسیه برای کنترل اوضاع ابعاد پیچیده‌ای به خود گرفت.
حکومت قزاقستان در یک نگاه
حکومت قزاقستان به عنوان یک نظام اقتدارگرا و دیکتاتوری شناخته می‌شود چراکه در آن جناح یا حزب سیاسی قدرتمندی وجود دارد طوریکه در انتخابات این کشور نظام حاکم با 100% آراء پیروز انتخابات می‌شود. قزاقستان در زمان نه چندان دور بخشی از خاک شوری سابق به شمار می‌رفت که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1990 به استقلال دست یافت و از آن زمان تا سال 2019 میلادی نور سلطان نظر بایف بر این کشور با اعلام پیروزی در 5 دوره انتخابات حکومت می‌کرد که حزب وی نیز اکثریت کرسی‌های پارلمان را نیز برعهده داشت، پس از کناره‌گیری وی از قدرت، قاسم جومرت توقایف، رئیس سنا، به سمت ریاست جمهوری دست یافت هرچند آقای نظربایف نیز بعضی مناصب مهم دولتی را همچنان حفظ کرد.
قزاقستان کشوری ثروتمند با مردمی فقیر
در میان پنج جمهوری آسیای مرکزی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی استقلال یافتند، قزاقستان با اختلاف زیادی، بزرگترین و ثروتمندترین آنها محسوب می‌شود. بزرگی این سرزمین به اندازه کل اروپای غربی است و دارای ذخایر عظیمی از نفت، گاز طبیعی، اورانیوم و فلزات گرانبها است. این کشور ۴۰ درصد اورانیوم جهان را تولید می‌کند و پس از آمریکا، دومین کشور بزرگ استخراج ارز دیجیتال بیت کوین است. قزاقستان از لحاظ منابع زیرزمینی بسیار غنی است و تخمین زده می‌شود که صاحب دومین منابع بزرگ اورانیوم، کروم، روی و سرب باشد. این کشور همچنین یازدهمین منبع بزرگ نفت و گاز طبیعی محسوب می‌شود.
جرقه اعتراضات مردمی در قزاقستان
اعتراضات گسترده در قزاقستان در پی افزایش بهای گاز مایع از روز چهارشنبه ۵ ژانویه 2022 ( ۱۵ دی 1400)
علیه سیاست‌های اقتصادی دولت آغاز و بلافاصله شهرهای مختلف قزاقستان را به صحنه اعتراضات فراگیر علیه دولت تبدیل کرد. شروع اعتراضات همراه با آشوب قزاقستان را به میدان جنگ داخلی تبدیل نمود و باعث تعطیلی بانک‌ها، ساختمان‌های دولتی، غارت فروشگاه‌ها، احتکار مواد غذایی و همچنین آتش زدن مراکز و ساختمان‌های عمومی شد و در نهایت به درگیری مسلحانه بین دو طرف کشیده شد. معترضان در شهر آلماتی به اقامتگاه رئیس‌جمهوری و ساختمان شهرداری یورش بردند و هر دو ساختمان را به آتش کشیدند. طی روزهای اخیر پلیس کوشیده است با استفاده از گاز اشک‌آور، نارنجک صوتی، خودروهای آب‌پاش و حتی شلیک مستقیم معترضان را متفرق کنند.
اقدام دولت پس از بروز اعتراضات گسترده
- دولت برای آرم نمودن اوضاع اینترنت را قطع کرد.
- قاسم جومرت توقایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان معترضان را تروریست نامید.
- بازداشت نمودن نخست‌وزیر و همچنین رئیس سابق کمیته امنیت ملی به اتهام خیانت.
- اعلام وضع اضطراری توسط رئیس‌جمهور.
- با استعفای عسکر مامین، علی‌جان اسماعیل‌اوف، مأمور تشکیل دولت موقت شد.
- دادستانی کل قزاقستان از دستگیری بیش از ۳هزار نفر در ناآرامی‌ها خبر داد.
- استعفای کابینه به مختل شدن فعالیت برخی میدان‌های نفتی در این کشور منجر شد.
- قاسم توقایف از مردم خواسته حتی‌المقدور در خانه‌ها بمانند.
ورود روسیه به قزاقستان
با بروز اعتراضات گسترده در قزاقستان قاسم جومارت توقایف رئیس‌جمهور قزاقستان از کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی متشکل از روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان برای "مقابله با تروریست‌های مسلح" درخواست کمک کرد. به دنبال درخواست قاسم جومارت توقایف یک اتحاد نظامی به رهبری روسیه برای مقابله با اعتراضات به این کشور اعزام شد. لئونید کلاشنیکوف، نماینده روسیه در سازمان پیمان امنیت جمعی گفته است که نیروهای اعزامی تا زمانی که رئیس‌جمهور قزاقستان لازم بداند در آنجا باقی خواهند ماند وی افزود که مأموریت این نیروها حفاظت از زیرساخت‌های قزاقستان است
نکته: این اولین بار است که کشورهای عضو "" به رهبری روسیه در حمایت یکی از کشورهای عضو خود نیروهایش را اعزام می‌کند.
واکنش‌های بین‌المللی به اعزام نیرو سازمان پیمان امنیت جمعی به قزاقستان
- در واشنگتن، دولت جو بایدن علیه هرگونه نقض حقوق بشر به دست نیروهای تحت رهبری روسیه هشدار داده و گفته است: جهان نظاره‌گر است.
- جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، می‌گوید که اعزام نیروهای خارجی به قزاقستان باید با احتیاط انجام شود. او گفت که این حرکت نباید استقلال این کشور را تضعیف کند.
- استفان دوجاریک سخنگوی سازمان ملل هم گفت: "ما امروز صبح مطلع شدیم که سازمان پیمان امنیت جمعی براساس توافق میان این سازمان و قزاقستان نیروهای نظامی خود را به آلماتی می‌فرستد. برای ما مهمترین موضوع این است که نیروهای امنیتی، خواه قزاق و خواه غیر قزاق، معیارهای حقوق بشری را به یک میزان رعایت کنند یعنی خویشتنداری پیشه کنند و از حق مردم برای اعتراض مسالمت‌آمیز دفاع کنند.
واکنش‌های بین‌المللی به تحولات قزاقستان
- وزارت خارجه آلمان که قزاقستان مهمترین شریک تجاری وی در آسیای مرکزی به شمار می‌رود اعلام نموده که در تلاش و همچنین تبادل نظر با همه دست اندرکاران برای حل مسالمت‌آمیز بحران کنونی است.
- وزیر خارجه آمریکا بلینکن در تماس با وزیر امور خارجه قزاقستان، حمایت کامل آمریکا از نهاده‌های قانونی و همچنین آزادی رسانه‌ها را به وی گوشزد نموده است.
- دبیرخانه سازمان همکاری اسلامی نیز در بیانیه‌ای اعلام نمود که تحولات قزاقستان را با نگرانی دنبال می‌کند. این سازمان با دعوت از همه طرفین درگیری به خویشتنداری، خواستار آن شد تا در واکنش به بحران فعلی، حراست از منافع امنیت ملی در اولویت قرار داده شود. سازمان همکاری اسلامی همچنین اعلام کرد که در حراست از تمامیت ارضی، امنیت، ثبات و حق حاکمیت قزاقستان، با این کشور متحد خواهد بود.
- شی جینپینگ رئیس‌جمهور چین در بیانیه‌ای ناآرامی‌های قزاقستان را محصول تحرکات عوامل بیگانه‌ای تلقی نمود که به دنبال براندازی حاکمیت این کشور از راه ایجاد انقلاب‌های رنگی هستند.
- وزارت خارجه تاجیکستان هم با حمایت از دولت قزاقستان، اعلام کرد که برای شرکت در عملیات نظامی در قزاقستان "برای رفع خطرات پیش آمده" آماده است.
- سازمان ملل، ایالات‌متحده، بریتانیا و فرانسه از همه طرف‌ها خواسته‌اند که از اعمال هرگونه خشونت پرهیز کنند.
- سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در واکنش به تحولات قزاقستان گفت: روشن است تحولات جاری در قزاقستان یک موضوع داخلی است اما برخی طرف‌های خارجی با سوءاستفاده از شرایط، درصدد دامن زدن به ناآرامی‌ها و ایجاد بی‌ثباتی در این کشور هستند. جمهوری اسلامی ایران همواره در کنار کشور دوست، برادر و همسایه قزاقستان بوده و خواهد بود و امیدواریم هر چه سریع‌تر ثبات، امنیت و آرامش به این کشور بازگردد.
سخن پایانی
کشور قزاقستان با داشتن ذخایر عظیم نفتی، گاز طبیعی و اورانیوم با مشکلات مالی گسترده‌ای که نشان از فساد گسترده است دست‌وپنجه نرم می‌کند که افزایش قیمت سوخت و بروز اعتراضات گسترده در این کشور نیز گواهی بر وجود فقر و فساد نهادینه در این کشور است.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
منابع:
وب‌سایت آسیا نیوز کد خبر کد خبر: 7568
وب‌سایت مشرق نیوز کد خبر 1323859
