نویسنده: مجید نوری کارشناس و تحلیلگر امور بین‌الملل

اوکراین پس از روسیه پهناورترین کشور اروپا محسوب می‌شود که منافع بسیاری برای شرق و غرب دارد به همین دلیل موضع کشورهای غربی و شرقی نسبت به بروز بحران در اوکراین متفاوت است، چرا که هر کشوری برای تثبیت قدرت و حفظ توازن قوا در پی اعمال نفوذ و تسلط خود بر این کشور است تا از این طریق بتواند قدرت خود را به حریف دیکته کند.  اهمیت اوکراین برای شرق و غرب اهمیت راهبردی است چراکه اوکراین به تنهایی اقتصاد یا ثقل سیاسی پر رنگی در عرصه جهانی ندارد. ریشه بحران اوکراین را باید در سالهای قبل جستجو کرد، روسیه در سال ۲۰۱۴ میلادی در پی بروز بحران و ناآرامی‌ها در این کشور با برگزاری همه‌پرسی شبه‌جزیره کریمه را ضمیمه خاک خود کرد که پس از الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه، بحران داخلی در اوکراین و اختلافاتش با روسیه به اوج خود طی چند سال اخیر رسید و هم اکنون این بحران باعث تقابل شرق و غرب در اکراین شد. بحران کنونی اوکراین حاصل حضور نیروهای روسی در مرز با اوکراین و حمایت از جدایی‌طلبان و همچنین عضویت اوکراین در ناتو است.

مشخصات و موقعیت سیاسی و جغرافیایی اوکراین

اوکراین از جمله کشورهای اروپای شرقی است که از سمت شرق با کشور روسیه، از سمت شمال با بلاروس، از غرب با کشورهای لهستان،  اسلواکی و مجارستان و در نهایت از سمت جنوب غربی با رومانی و مولداوی هم‌مرز است که در جنوب اوکراین دریای سیاه و دریای آزوف قرار دارد. زبان رسمی آن اوکراینی است نوع حکومت اوکراین جمهوری است(به طور دقیق می‌توان حکومت اوکراین را یک حکومت متمرکز و نظام نیمه ریاستی دانست)؛ پایتخت آن کی یف است. دارای یک بخش خودمختار به نام شبه‌جزیره کریمه است. این کشور پس از روسیه دارای بزرگترین ارتش اروپاست. اوکراین در 23 اوت ۱۹۹۱ به طور کامل استقلال خود را از اتحاد جماهیرشوروی اعلام نمود.

دلایل بروز بحران در اوکراین

از اواخر سال گذشته صف‌آرایی نیروهای نظامی روسیه در نزدیکی مرزهای اوکراین، تنش نظامی میان دو کشور رو به اوج خود رساند و این درحالی‌که جمهوری‌های خودخوانده «لوهانسک» و «دونتسک» در شرق اوکراین تحت حاکمیت مسکو قرار دارند. روسیه برای جلوگیری از تنش یا درگیری احتمالی در آینده در منطقه راهبردی اوکراین خواهان تضمین از سوی کشورهای غربی در خصوص عدم عضویت اوکراین و همچنین عدم استقرار موشک‌های آمریکایی در اراضی این کشور هم مرز با روسیه است. روسیه بارهای نگرانی خود را از عضویت اوکراین در ناتو اعلام نموده است. چراکه در صورت عضویت اوکراین در ناتو، موشک‌های آمریکایی می‌توانند طی چند دقیقه به آسمان مسکو برسند و این تهدیدی برای امنیت روسیه به شمار می رود. در همین حال روسیه هشدار داده است اگر غرب با خواسته‌های آن از جمله عدم پذیرش اوکراین در پیمان ناتو موافقت نکند، اقدامات نظامی در پیش می‌گیرد.

با افزایش تنش بین مسکو و کی‌یف، معاون وزیر خارجه روسیه طی نطقی با هشدار در مورد به خطر افتادن امنیت اروپا اعلام نمود که غرب می‌بایست تأمین تسلیحات اوکراین را متوقف کند. جدایی‌طلبان دونبارس اوکراین وابسته به روسیه اعلام کردند دولت اوکراین با کمک مستشاران آمریکایی در حال برنامه‌ریزی برای حمله هستند و این در حالی است که شواهد حکایت از آمادگی روسیه برای حمله به اوکراین در ماه‌های اخیر دارد.

بحران 2014 و جدایی شبه‌جزیره کریمه از اوکراین

تحولات 2014 اوکراین به برکناری دولت و تشکیل دولت جدید انجامید. در پی بحران 2014 اوکراین نیروهای روسی ابتدا به صورت غیررسمی وارد شبه‌جزیره جنوبی و خودمختار کریمه شدند که البته پس از دریافت مجوز ولادمیر پوتین از مجلس مداخله نظامی در اوکراین برای حفظ امنیت شهروندان افزایش یافت طوریکه نیروهای روسی به طور فزاینده و طی چندین مرحله وارد روسیه شدند و بخش‌ها و مراکز مهم این شهر را اشغال کردند.

در تاریخ ۱۶ مارس ۲۰۱۴ میلادی یک همه‌پرسی از مردم کریمه برای خودمختاری و پیوستن به روسیه برگزار شد که طی آن ۹۶٫۷۷٪ به جدایی شبه‌جزیره کریمه از اوکراین و الحاقش به روسیه رأی مثبت دادند در این همه‌پرسی به گفته ناظران بیش از 80 درصد افراد واجد شرایط رأی شرکت کردند.

پس از الحاق کریمه به روسیه بیشتر کشورهای اروپای غربی و همچنین آمریکا این واقعه را اشغال نظامی کریمه توسط روسیه نامیدند. از سال ۲۰۱۴ تا کنون روابط کیف و مسکو همواره تیره بوده و هم اکنون نیز با افزایش تنش‌ها خطر بروز جنگ وجود دارد.

اعزام نیرو توسط روسیه به اوکراین

اعزام نیروهای روسیه به مرز اوکراین، تنش در این منطقه را به شدت افزایش داده است. روسیه طی هفته‌های گذشته بیش از دهها و صدها هزار سرباز را به مرزهای خود با اوکراین گسیل نموده است که این اقدام روسیه نگرانی اتحادیه اروپا را نسبت به تهاجم نظامی روسیه به اوکراین افزایش داده است و این در حالی است که مسکو اوکراین را متهم به اقدامات تحریک‌آمیز نموده است.

واکنش اوکراین نسبت به اعزام نیروهای روسیه به مرزهایش

اوکراین در پی تلافی اعزام سربازان روسی به مرزهای شرقی‌اش یک بار دیگر تاریخ حضور نیروهای ناتو در این کشور را تمدید کرد. بر اساس قانونی که روز سه‌شنبه، ۱۴ دسامبر در کیف تصویب شد، در سال آینده میلادی همانند سال جاری نیروهای ناتو اجازه دارند تمام سال و با چهار هزار سرباز که نیمی از آنها آمریکایی هستند در خاک اوکراین مستقر شوند که در پی آن اجازه استقرار تجهیزات نظامی ناتو در اوکراین نیز گسترش یافت و از ۱۰ هواپیما و هلی‌کوپتر به ۴۰ فروند افزایش یافته است. همچنین حضور ۲۰ کشتی ناتو در آب‌های اوکراین مجاز شمرده شده است. سربازان ناتو از سال ۲۰۱۵ مشغول آموزش نیروهای اوکراین به منظور مقابله با جدایی‌خواهان مورد حمایت روسیه در شرق این کشور هستند.

موضع کشورهای مختلف در قبال بحران اوکراین

روسیه

روسیه به جد تحولات اوکراین را دنبال می‌کند و به تازگی با بروز تنش بیش از صد هزار سرباز و مهمات را به مرز خود با اوکراین گسیل داشته است و بسته به ابزار نگرانی کشورهای مختلف روسیه اعلام نموده است که هرگز قصد حمله به اوکراین را ندارد.

کشورهای غربی 

کشورهای غربی به روسیه هشدار داده‌اند، در صورت حمله به اوکراین با پیامدهای جدی مواجه خواهد شد.

آمریکا

پس از گسیل نیروهای روسیه به مرز اوکراین آمریکا ۸هزار و ۵۰۰ نیروی نظامی خود را به حال آماده‌باش درآورد.. ایالات‌متحده اعلام نموده است که به خاطر آنچه رفتار تهدیدآمیز روسیه خوانده است، خواستار برگزاری نشستی در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای حل بحران اوکراین است. مقام‌های کاخ سفید اعلام نمودند همان‌طور که ما بی‌وقفه در پی راه‌حلی دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها هستیم، شورای امنیت باید واقعیات را کامل بررسی کند و در نظر داشته باشد که تهاجم دوباره روسیه به اوکراین چه خطراتی برای اوکراین، روسیه، اروپا و تعهدات و اصول اساسی نظم بین‌المللی خواهد داشت.

انگلیس

 بریتانیا روسیه را به تلاش برای به روی کار آوردن یک دولت دست‌نشانده  در اوکراین متهم کرد.

حمایت کشورهای عضو ناتو از اوکراین

چند ساعت پس از اعلام اعزام نیروهای روسی به مرز اوکراین چند کشور عضو ناتو منجمله دانمارک، اسپانیا، فرانسه و هلند اعلام کردند که برای دفاع و بازدارندگی در مقابل حمله احتمالی روسیه به شرق اروپا قوای کمکی خواهند فرستاد.

فرانسه

وزیر خارجه فرانسه گفت: یک حمله جدید به تمامیت ارضی اوکراین می‌تواند پیامدهای گسترده استراتژیک داشته باشد وزیر خارجه فرانسه هشدار داد که چنین اقدامی می‌تواند برای روسیه گران تمام شود.

آلمان

وزیر امورخارجه آلمان در سخنانی در پارلمان آلمان گفت کشورهای غربی در حال تهیه یک بسته تحریمی علیه روسیه هستند که ممکن است شامل خط لوله نورد استریم‌۲هم باشد. با این حال، او بر اولویت داشتن دیپلماسی تاکید کرده است.

چین

وزیر امور خارجه چین در گفتگوی تلفنی با آنتونی بلینکن همتای آمریکایی‌اش از «نگرانی‌های منطقی روسیه در خصوص اوکراین» حمایت کرد و از همه طرف‌ها خواست تا از انجام کارهایی که منجر به افزایش تنش‌ها می‌شود، خودداری کنند.

تقابل غرب و شرق در بحران اوکراین

بحران میان روسیه و اوکراین حدود هشت سال است که ادامه داشته و بنا بر تخمین سازمان ملل تا کنون ۱۳ هزار نفر در این جنگ جانشان را از دست داده‌اند. به دلیل اهمیت راهبری نه سیاسی و اقتصادی که اوکراین برای هر دو طرف غرب و شرق دارد می‌توان گفت که بحران اوکراین صحنه زروآزمایی و تقابل غرب و شرق به شمار می رود که در پی آن دو طرف درگیر خواستار نمایش قدرت خود به حریف هستند. استقرار ده‌ها هزار نفری نیروی روسیه در مرزهای اوکراین در هفته‌های اخیر باعث نگرانی‌های گسترده از شروع جنگ در سطح بین‌الملل شده است.

جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا هشدار داده است که احتمال حمله روسیه به اوکراین در ماه آینده وجود دارد. به گفته آقای بایدن، حمله روسیه به اوکراین با تبعات عظیمی برای جهان  همراه خواهد بود. همچنین وی حمله احتمالی روسیه به اوکراین را بزرگ‌ترین تهاجم زمینی پس از جنگ جهانی دوم توصیف کرد. روسیه می‌گوید در پی حمله به اوکراین نیست و آمریکا را به تشدید تنش‌ها متهم می‌کند.روسیه گسترش ناتو به سمت مرزهای خود را یک تهدید می‌داند و خواستار دریافت تضمین درباره عدم عضویت اوکراین در این سازمان است.

مقامات کاخ سفید دلیل اصلی بحران کنونی میان روسیه و اوکراین را سیاست‌های تهاجمی مسکو می‌دانند. جو بایدن و سران متحدان اروپایی و آمریکایی در یک کنفرانس ویدئویی تاکید کردند که در صورت حمله روسیه به اوکراین، شدیدترین‌ها تحریم‌ها را علیه این کشور به اجرا خواهند گذاشت.

نیویورک‌تایمز نیز در گزارشی اعلام نمود آمریکا در حال رایزنی با تولیدکنندگان نفت و گاز است تا در صورت قطع صادرات سوخت از روسیه به کشورهای اروپایی، کمبود سوخت آنها را جبران کند. پیش از این بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا به روسیه هشدار داده بود که از جمله مجازات های احتمالی تعرض به خاک اوکراین، قطع دسترسی مسکو به نظام بین‌المللی مبادلات بانکی،‌ سویفت خواهد بود.

سخن پایانی

اوکراین طی سالهای اخیر با بحران های مختلف سیاسی و اقتصادی دست و پنجه نرم کرده است و بروز تحولات سال 2014 میلادی که به جدایی شبه‌جزیره کریمه از اوکراین منجر شد از یک سو باعث افزایش تنش بین اوکراین و روسیه شد و از سوی دیگر در سطح بین‌الملل باعث تقابل و صف آرایی غرب و شرق شد که باید دید در آینده دیپلماسی می‌تواند بحران اوکراین را حل کند یا جنگی در ابعاد گسترده غرب و شرق را روبرو هم قرار می‌دهد.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

منابع:

دنیای اقتصاد شماره روزنامه شماره روزنامه ۵۳۸۲

ویکی پدیا فارسی

خبرگزاری دانشجوبان ایران ایسنا کد خبر 1400110503723  

العربیه فارسی منتشر شده در: 11 ژانویه ,2022

خبرگزاری بین‌المللی شیعه شفقنا کد خبر : ۱۳۰۷۱۳۸