دکتر رامتین رضایی استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل  و سردبیر مجله ایرانی روابط بین الملل در گفتگو با همشهری آنلاین 

همشهری آنلاین – فتانه احدی جنگ اوکراین وارد ششمین روز خود شده است و حوادث به سرعت در حال رخ دادن است. مهمترین تحول، گفتگوی ولادیمیر پوتین با امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه است که در آن پوتین شرایط اساسی خود را برای صلح بیان کرد. ساعاتی قبل از این تماس تلفنی، مذاکراتی بین هیئت های روسیه و اوکراین نیز در بلاروس انجام شد. اما هیچکدام نشان دهنده پایان بحران اوکراین و جنگ بین روسیه و اوکراین نیست. زیرا از سوی دیگر طرفین درگیری تا حد آمادگی نیروهای هسته ای خود پیش رفته اند.

در هر صورت آنچه مهم است این است که اوکراین به عنوان بزرگترین کشور به جای مانده از اتحاد جماهیر شوروی در اروپا از یک سو برای روسیه و از سوی دیگر برای اتحادیه اروپا و ایالات متحده مهم است. نگرانی روس ها از گسترش حضور ناتو در اوکراین به یکی از نگرانی های اصلی روسیه تبدیل شده است. اما باید دید این جنگ تا کی ادامه خواهد داشت. آیا پوتین به دنبال یک کشور است یا اهداف دیگری دارد؟

در این باره با دکتر رامتین رضایی، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل گفت وگو کرده ایم. این استاد دانشگاه معتقد است که هدف اصلی و فوری پوتین و دولت روسیه قطعاً جلوگیری از پیشروی ناتو به سمت مرزهای روسیه است. این احتمال وجود دارد که روسیه به فکر ایجاد یک کشور دست نشانده توسط مسکو باشد که مخالف عضویت اوکراین در ناتو است. اما در واقع پوتین تلاش می کند از پیشروی ناتو جلوگیری کند که البته نتیجه عکس جنگ و درگیری را به همراه داشته است و در روزهای اخیر سوئد و فنلاند نیز درخواست پیوستن به ناتو را داده اند. وی همچنین احتمال اقدام نظامی کشورهای غربی را رد نمی کند و می گوید: اگرچه هنوز اقدام نظامی از سوی آمریکا صورت نگرفته است، اما در صورت ادامه جنگ، ناتو به رهبری آمریکا دست به اقدام نظامی خواهد زد. بعید نیست در آینده نزدیک، ناتو را برای جنگ در قالب اقدامات بشردوستانه آماده کنید.» به طور کلی باید دید در روزها و ماه های آینده چه تحولاتی رخ خواهد داد.

متن کامل گفتگوی همشهری آنلاین با دکتر رامتین رضایی

تحلیل شما از عوامل تهاجم روسیه به اوکراین چیست؟
در دکترین امنیتی و سیاست خارجی روسیه، هرگونه توسعه صریح ناتو به سمت مرزهای روسیه و جمهوری‌های سابق روسیه که آن را حریم خصوصی خود می‌داند، تهدیدی بسیار بزرگ است و به هیچ وجه قابل قبول نیست. به همین دلیل است که پوتین و دیگر مقامات روسیه به صراحت اعلام کرده اند که اوکراین اجازه پیوستن به ناتو را ندارد و هیچ تردیدی در مطرح کردن آن ندارد.

اگر حق هر کشوری است که در هر سازمان بین المللی عضویت داشته باشد و حق هر سازمان بین المللی است که هر کشور و دولتی را به عضویت خود درآورد.
روس ها از پیشروی ناتو به شرق می ترسند. در واقع، پیشروی ناتو به سمت شرق و عضویت اوکراین در ناتو و اتحادیه اروپا، روسیه را از نظر نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منزوی می کند.
اوراسیایست ها و پان اسلاویست ها در روسیه بر این باورند که نفوذ نهادهای غربی و گرایش های غرب گرا منجر به فروپاشی ایدئولوژی روسیه و ریشه کنی ایدئولوژی اوراسیایی روسیه می شود، زیرا آنها روسیه را به عنوان یک ابرقدرت جهانی می بینند.
روسیه همچنین خود را کشوری مستقل از غرب می داند و تمایل دارد در سیستم بین المللی قدرتمند و تأثیرگذار باشد که با عضویت اوکراین در ناتو مخالف است و پیشرفت ناتو آنها را از نظر نظامی منزوی می کند. آنها دیگر حتی سلاح های روسی نخواهند خرید و صنعت تسلیحات روسیه ورشکست خواهد شد.
البته حمله به اوکراین ریشه در دیدگاه ها، باورها و جهان بینی روس ها به نمایندگی از پوتین دارد. ما نباید او را عامل این جریان بدانیم، بلکه او نماینده این جریان است. گرایش ها و دیدگاه های غربی در روسیه بسیار قوی است، اما غالب نیست. با پیتر کبیر در قرن 18 و 19 شروع می شود و نشان می دهد که غرب گرایی در روسیه بسیار قوی است. اما، همانطور که باید باشد، ممکن است هرگز بر روسیه حکومت نکرده باشد.
در روسیه دیدگاه لیبرال قوی است اما غالب نیست و دیدگاه اوراسیائیسم، اسلاویسم و ​​روسییسم حاکم است و این دیدگاه پیشرفت ناتو و عضویت جمهوری های سابق در ناتو و سایر نهادهای غربی را نمی پذیرد.
علاوه بر این، اوکراین موضع ویژه ای برای روسیه دارد که پیوستن اوکراین به ناتو و اتحادیه اروپا غیرقابل تحمل است و حدود 40 درصد از جمعیت اوکراین را روس ها تشکیل می دهند. اوکراین زمانی از نظر اقتصادی برای روسیه حیاتی بود و به عنوان انبار غلات شوروی سابق شناخته می شد. بسیاری از شرکت های روسی در این کشور سرمایه گذاری کرده اند و مبادلات اقتصادی زیادی بین کیف و مسکو وجود دارد.

بنابراین روسیه منافع اقتصادی خود را در خطر می بیند. روس‌های شرق اوکراین نیز بر این باورند که اگر اوکراین به غرب بپیوندد، منزوی می‌شوند و مجبورند به جای سبک روسی، سبک زندگی غربی را در پیش بگیرند که برایشان غیرقابل تحمل است. همه این مسائل نتیجه ای جز این فاجعه بزرگ نداشته که متاسفانه نظام بین الملل فقط نظاره گر آن است.

با این اوصاف، فکر می کنید هدف نهایی پوتین از این حمله چیست؟
قطعا هدف اصلی و فوری پوتین و دولت روسیه جلوگیری از پیشروی ناتو به سمت مرزهای روسیه است. این احتمال وجود دارد که روسیه به فکر ایجاد یک کشور دست نشانده توسط مسکو باشد که مخالف عضویت اوکراین در ناتو است. اما در واقع پوتین به دنبال جلوگیری از پیشروی ناتو است که البته نتیجه عکس جنگ و درگیری را به همراه داشته است و در روزهای اخیر سوئد و فنلاند نیز درخواست عضویت در ناتو را داده اند.

پوتین ناخواسته به گسترش عضویت در ناتو کمک کرد و راه را برای متقاضیان ناتو هموار کرد.
حتی می توان گفت یکی از اهداف پوتین بازگرداندن روسیه به دوران برتری روسیه است. و جهان را متقاعد کنید که روسیه حداقل از نظر نظامی یک قدرت بزرگ است و نه فقط یک ابرقدرت، بلکه یک قدرت تعیین کننده است و حتی اگر برتر از ایالات متحده نباشد، بسیار علاقه مند است که به عنوان یک قدرت جهانی یا قدرت جهانی شناخته شود. سطح ایالات متحده داده شده.

دلیل این نتیجه چیست؟
افکار عمومی در سال 2021 چنین کمپین های قرن نوزدهمی را نمی پذیرد. همانطور که مردم روسیه آن را قبول ندارند. البته چین، ونزوئلا و سوریه با اقدام روسیه موافقت کردند و از پوتین حمایت کردند. کشور ما نیز به طور ضمنی از روسیه حمایت می کند. اما پوتین در شرایطی قرار می گیرد که می تواند بلوک جدیدی از قدرت ایجاد کند و این اقدام می تواند جزئی باشد. او از اهداف پوتین خبر داشت.
بسیاری همچنین معتقدند که پوتین به دنبال احیای امپراتوری گذشته است. البته این تفکر در درازمدت روسیه است، اما باید دید تا کجا پیش خواهد رفت و پوتین در کجا متوقف خواهد شد.

به گفته ماکرون، این جنگ طولانی خواهد بود، آیا ممکن است این جنگ به دیگر کشورهای همسایه اوکراین سرایت کند؟
دو موضوع باید مورد توجه قرار گیرد: اعزام 7000 نیروی آمریکایی در قالب ناتو به آلمان و لهستان و استقرار نیروهای واکنش سریع و جمهوری چک که در دوران جنگ سرد بی سابقه بود. این می تواند نگران کننده باشد که جنگ به همسایگان اوکراین سرایت کند. حضور آنها نمی تواند نشانه خوبی باشد.

آیا ایالات متحده نیز می تواند اقدام نظامی انجام دهد؟
البته هنوز اقدام نظامی از سوی آمریکا صورت نگرفته است، اما در صورت ادامه جنگ، ناتو به رهبری آمریکا دست به اقدام نظامی خواهد زد و بعید نیست در آینده نزدیک ناتو برای جنگ آماده شود. در قالب اقدام انسان دوستانه در کل باید دید در روزها و ماه های آینده چه تحولاتی رخ خواهد داد.
اکنون پوتین طعم یک پیروزی سریع را چشیده است، اگرچه با مقاومت جدی روبرو شده است، اما مهمتر از همه اینکه هیچکس در مقابل او مقاومت نکرده است و البته تهدیدهای مطرح شده برای روسیه مهم نیست. اگرچه این جنگ در درازمدت ضربه سختی به اقتصاد روسیه وارد خواهد کرد، اما مشکلی برای الیگارشی حاکم نخواهد بود. حضور 200 هزار نیروی روسی غیر منطقی نیست و نمی توان آن را نمایشی تلقی کرد و بعید نیست که دامنه عملیات نظامی از اوکراین فراتر رود.

تحلیل شما از تاثیرات جنگ بر ایران به ویژه مذاکرات هسته ای چیست؟ آیا این بحران اصلاً روی مذاکرات وین تأثیر می گذارد؟
موضوع مذاکرات وین و بحران اوکراین متفاوت است. اما از سوی دیگر، آنها می توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند. حمله نظامی شکاف بین روسیه و غرب را بیشتر کرده و روسیه و ایالات متحده وارد مرحله خصومت شده اند.
با این درگیری، روس ها احتمالا حاضر به مذاکره بین ایران، آمریکا و اروپا نخواهند بود، حداقل برای اینکه در اوکراین امتیازاتی از آمریکا بگیرند.
زیرا ایران به غرب نزدیک خواهد شد. روس‌ها هرگونه توافق در مورد پرونده هسته‌ای را که ایران را به غرب نزدیک‌تر کند، یک تهدید تلقی خواهند کرد. اگر مذاکرات تسریع نشود، حتی ممکن است خرابکاری از سوی روس ها صورت گیرد.
و حتی احتمال شکست مذاکرات فعلا وجود دارد و قطعا تحت تاثیر موضوع اوکراین و روسیه قرار خواهند گرفت و شکاف عمیقی بین روسیه و آمریکا ایجاد خواهد شد که قطعا تاثیرگذار است.
در واقع شکی نیست که روسیه به خاک همسایه خود حمله کرده و قوانین بین المللی را زیر پا گذاشته است. حتی اگر این به دلیل تحریکات غرب باشد، باز هم قابل قبول نیست.

تحلیل شما از موضع ایران در قبال حمله روسیه به اوکراین چیست؟

جایگاه ایران چیست و چرا چنین است؟ باید گفت در ایدئولوژی سیاستگذاران کنونی جمهوری اسلامی ایران، موضوع آمریکا ستیزی و غرب ستیزی و استکبارستیزی، مقابله با سلطه آمریکا رسالت دولت و دستور کار سیاست خارجی است.
بر این اساس، هر جریان یا جریان ضد آمریکایی مورد تایید و حمایت جمهوری اسلامی است. در عین حال نمی توان حمایت های سیاسی، نظامی و اقتصادی روسیه و چین و نیاز ایران به آنها را نادیده گرفت. مجموعه این عوامل دلیل مسئله ایران است.

اما اعتراضاتی نیز به این موضع وجود دارد.
آره. خوب، روسیه در طول تاریخ شریک و دوست قابل اعتمادی برای ایرانیان نبوده است. حتی در قطعنامه های سازمان ملل علیه ایران رای مثبت داده و چین همیشه رای ممتنع داده است.
در حال حاضر 25 میلیارد دلار پول نفت در بانک های چین بلوکه شده است که به دلیل تحریم ها به ما بازگردانده نمی شود. روسیه هنوز نیروگاه بوشهر را به دلیل تحریم ها تحویل نداده است، بنابراین در مجموع می توان گفت که نمی توان روی روسیه حساب دوستانه باز کرد.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل