معصومه محمدی دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه تهران

بحران 2014 اگرچه تقابل روسها با غرب را در پی داشت و منجر به اعمال تحریم هایی علیه روسیه گردید. اما تاثیر چندانی بر نظم بین الملل و ماهیت بازی نداشت . روسیه در بحران 2014 اوکراین با آنکه به همه اهداف خویش نرسید اما توانست جزیره کریمه را به روسیه ملحق کرده و با پیروزی نیروی نظامی خویش در جنگ با اوکراین روبرو شود. کرملین به سرعت توانست خود را در قبال تحریم ها  حفظ و اقتصاد خویش را از آسیب دیدن نجات دهد. یاس پوتین از استفاده از مهره های داخلی روس گرا در سیاست اوکراین و همچنین تداوم حکمرانی در قدرت روسیه به او این فرصت را داد تا در زمان مناسب به اوکراین بازگردد تا دو هدف دیرینه خویش را که اولی بازگشت اوکراین به دامان روسیه بویژه در مناطق شرق این کشور که ساکنان بر هویت روسی شان تاکید دارند و دومین هدف اوکراین را از غلتیدن بیشتر به دامان غرب به ویژه عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا جلوگیری کند. با اینکه نزدیک به دو ماه از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین می گذرد و این تهاجم به طور گسترده در سطح بین المللی محکوم شده است روسیه همچنان به عملیات نظامی خویش در اوکراین ادامه داده و سعی در رسیدن به اهداف خویش را دارد. البته شایان ذکر است که روسیه از اثرات منفی تهاجم به اوکراین برخوردار گردیده است . بسیاری از کشورها تحریم های جدیدی را علیه روسیه اعمال داشته اند که منجر به عواقب اقتصادی برای روسیه و اقتصاد جهانی شده است.اعتراضات در سراسر جهان رخ داده است . کسانی که در روسیه بر علیه تهاجمات روسیه اعتراض کرده اند با دستگیری دسته جمعی و افزایش سانسورها از جمله ممنوعیت عبارت جنگ و تهاجم مواجه شده اند.بسیاری از حقوقدانان تهاجم به اوکراین را بر اساس اساسنامه رم محکوم کرده و آن را نقض منشور سازمان متحد ارزیابی کردند.طبق اساس نامه رم تهاجم یا حمله توسط نیروهای مسلح یک کشور به قلمرو یک کشور دیگر ،یا هر گونه اشغال نظامی ،هر چند موقت ،ناشی از چنین تهاجم یا حمله ،یا هرگونه ضمیمه کردن قدرت قلمرو کشور دیگری یا بخشی از آن را ممنوع می داند. اوکراین اساسنامه رم را تصویب نکرده بود و روسیه در سال 2016 امضای خود را از آن پس گرفته است . از این رو روسیه اقدام خود را تهاجم نظامی ندانسته و آن را خلع نیروی نظامی و مبارزه با نازیست های اوکراینی می داند.اما انچه در این زمان مورد بحث است روابط روسیه و ناتو و جایگاه روسیه در نظام بین المللی پس از بحران اوکراین می باشد . در اینجا این سوال مطرح است که آیا با ادامه یافتن تهاجمات روسیه به اوکراین آیا این جنگ و درگیری به خارج از مرزهای اوکراین به سمت ناتو پیش خواهد رفت و یا خیر؟ آیا روسیه پس از پایان یافتن بحران اوکراین باز هم به عنوان یک قدرت شناخته خواهد شد و چه جایگاهی را در نظام بین الملل و در میان کشورهای غربی و اروپایی خواهد داشت؟شایان ذکر است که بر اساس عقیده پژوهشگران علت اصلی تهاجم روسیه به اوکراین گسترش ناتو به شرق و نپذیرفتن قرارداد مینسک توسط کیف بوده است . کرملین همچنان اوکراین را اهرمی در برابر ناتو می داند . این در حالی است که ناتو در برابر تهاجم روسیه به اوکراین و طی در خواست اوکراین از ناتو برای تامین پوشش هوایی علیه موشک ها و هواپیماهای جنگی روسیه این درخواست  را رد کرده و این امر باعث انتقاد شدید کیف را برانگیخته است و کیف این ائتلاف را متهم به نشان دادن چراغ سبز به روسیه دانسته است.چراکه ایجاد منطقه پرواز ممنوع برفراز اوکراین به احتمال زیاد منجر به جنگ کامل بین ناتو و روسیه خواهد شد که این امر باعث مصائب بسیار بیشتر ،مرگ و ویرانی های بسیار خواهد شد. منطقه پرواز ممنوع برفراز اوکراین به این معنی است که ناتو باید سیستم های دفاع هوایی روسیه را نه تنها در اوکراین،بلکه در اطراف بلاروس در  روسیه نیز از بین ببرد.رد درخواست اوکراین از ناتو برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز آسمان اوکراین نشان از علم ناتو به عواقب گسترش جنگ به خارج از مرزهای اوکراین و جلوگیری از این رویداد است تا با این اقدام از حملات و تلفات جدید اجتاب ناپذیر جلوگیری به عمل آورد و به نوعی عمدا تصمیم به نبستن آسمان اوکراین گرفته است.در این میان پوتین نیز ازناتو خواسته تا در مورد چندین موضوع امنیتی تضمین نماید . به طور خاص،کرملین خواهان تضمین های الزام آور است مبنی بر اینکه ائتلاف دامنه حضور نظامی رو به رشد ناتو در شرق اروپا کاهش پیدا کرده و هرگز به اوکراین پیشنهاد عضویت در ناتو را ندهد.

از این اقدامات و رفتارهای روسیه و ناتو در قبال هم میتوان چنین فهمید که نه ناتو قصد جنگ علیه روسیه را داشته و نه روسیه قصد گسترش جنگ به خارج از مرزهای اوکراین را دارد. اما در خصوص جایگاه هژمونی روسیه پس از بحران اوکراین باید به این نکته اشاره کنیم که روسیه در محاسبات نظامی خود در جنگ با اوکراین دچار اشتباهات محاسباتی شدیدی شده است . روسیه اوکراین را با قدرت نظامی 2014 مد نظر داشته و اقدام به حمله نظامی در جهت رسیدن به اهداف دیرینه خویش داشته است .در حالیکه اوکراین توانسته در این سالها قدرت نظامی خویش را گسترش داده و روسیه را با یک شک بزرگ نظامی مواجه سازد. چرا که اگر بخواهیم توجیهی بر شک نظامی روسیه داشته باشیم با توجه با پیش فرض های روسیه که فکر میکرد این جنگ در زمانی کوتاه به پایان خواهد رسید و نتیجه آن پیروزی نیروهای نظامی روسیه خواهد بود در نظر بگیریم ، ادامه دار شدن این درگیری نشان از مقاومت  نیروهای نظامی اوکراین و پیشرفت نظامی این کشور است. طولانی شدن درگیری نشان از ضعف نظامی روسیه است . این در حالی است که بعد از پایان درگیری باید منتظر دو سناریو برای روسیه باشیم  . در اولین سناریو روسیه باید به بازسازی تجهیزات و تسلیحات نظامی خود بپردازد  که این اقدام نیاز به زمانی طولانی دارد  و در سناریوی دوم با کاهش فروش تسلیحات نظامی به سایر کشورها مواجه است.این سناریو نقش چشمگیری در کاهش جایگاه قدرت روسیه در نظام بین الملل و دیگر کشورها را خواهد داشت. مخصوصا اینکه روسیه از جانب بسیاری از کشورها با تحریم های شدید اقتصادی مواجه شده است . حال باید دید در این شرایط جدید غرب چه نوع نگرشی را به روسیه خواهد داشت. چرا که هنوز نه غرب و نه ناتو هیچ اطلاعاتی در خصوص تسلیحات اتمی روسیه ندارند و با احتیاط در عملکردهای خویش در این بحران مانع از به کارگیری روسیه از تسلیحات اتمی آن می باشند.  در شرایط فعلی هیچ پیش بینی قاطعی را نمیتوان نسبت به بحران اوکراین و آینده آن بیان کرد . اما به طور قطع نظم نظام بین الملل پس از بحران اوکراین تغییر کرده و جهت دیگری را برای ادامه خویش با قدرت های جدید خواهد داشت.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل