بنیامین صادقی پژوهشگر صلح و مناسبات بین المللی و پژوهشگر منازعات ایران و اسراییل و فلسطین

 داوری در لغت به معنای قضاوت و انصاف و حل و فصل دعاوی میان مردم و قطع و فصل مرافعه دو یا چند شخص و دو یا چند کشور است و در اصطلاح حقوقی، و در خصوص اختلافات بین کشورها فنی است که هدف آن حل و فصل یک مساله مربوط به روابط بین دو یا چند کشور است، به وسیله یک یا چند کشور دیگر به نام داور یا داوران، که اختیارات خود را از یک قرارداد توافق گونه می گیرند.و به عبارتی دیگر، داوری حالت یا نهادی است که موجب آن طرفین اختلاف به داوران که خود آزادانه آنها را منصوب کرده اند، ماموریت حل و فصل اختلافات شان را اعطا می کنند و یا داوری پروسه ای است که از طریق آن نهاد یا کشور ثالث بی طرف در خصوص موضوع مورد اختلاف، رای الزام آور صادر می کند و طبق یکی دیگر از تعاریف، داوری عبارت است از فصل اختلاف بین طرفین در خارج از دادگاه به وسیله کشور و یا کشورهایی ثالث، که آنها را در این جهت انتخاب نموده باشند.

 کشور و یا کشورهای داور از نظر معلومات و اطلاعات فنی و یا از نظر شهرت، باید از لحاظ درستکاری و امانت، مورد اعتماد طرفین اختلاف باشند. و با توجه به تشدید تنش های ایران و اسراییل طی سالیان و ماه های گذشته و به طور خاص پس از سخنان اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران و محمد باقر قالیباف رییس مجلس و نیز ابراهیم رییسی، رییس جمهوری ایران که هر یک از این سخنان به نوعی ماهیت وجودی و بقای اسراییل را هدف قرار داده بودند و نیز پس از گزارش های رسمی و غیر رسمی از حملات آشکار و نهان اسراییل به برخی مراکز راهبردی ایران چه در سطح منطقه و چه به اهدافی در داخل ایران، اهمیت موضوع داوری بین طرفین را دو چندان می نماید.

بر طبق اصول داوری بین المللی، طرفین ایران و اسراییل نه تنها می توانند شیوه ی حل اختلافات خویش را معین و تعیین کنند، بلکه می توانند در خصوص قوانین و مقررات و اصول حاکم بر این فرآیند داوری، مکان جغرافیایی برگزاری جلسات و ضوابط و اصولی که باید طی روند اختلاف طی شود و رعایت گردد، تصمیم بگیرند و آزادانه و بدون هیچ فشاری به توافق برسند.

از آن جایی که ارجاع به داوری ایران و اسراییل مبتنی بر توافق و رضایت طرفین است، لذا بر این مهم تاکید می گردد که اختلافات موجود نه از راه جنگ و یا نه از راه دادگاه های بین المللی، بلکه از طریق ارجاع به نهاد داوری حل و فصل می گردد. و یک نکته ی مهم که در فرآیند داوری موجود است، ان است که وقتی طرفین ایران و اسراییل قبول کردند که اختلافات ریشه ای خود را به یک نهاد داوری بین المللی و یا داوری یک یا چند کشور خاص بسپارند، دیگر نمی توانند به شکل یک جانبه از این توافق سرباز بزنند و لذا قرارداد داوری به صورت کتبی تهیه و تنظیم می شوند تا ضامن قطعیت شرط مذکور گردند. در خصوص انتخاب داوران، ایران و اسراییل می توانند یک نهاد داوری حرفه ای و یا یک و حداکثر سه کشور دیگر را که خود مناسب تشخیص می دهند، متناسب با پیچیدگی اختلاف شان، انتخاب نمایند. و نهاد و یا کشوری که برای داوری تعیین می شود، همانند داوری مسابقات ورزشی و به طور خاص بازی های فوتبال، باید بی طرف باشد و جانب یک طرف را به ناحق نگیرد و اصل انصاف را همواره مدنظر داشته باشد و اصل خاص داوری بین کشورها را لحاظ نماید. و داور انتصابی نباید در مذاکرات و گفتگوهای داوری از طرف منصوب کننده دفاع نماید و داور بر اساس ادعاها، خواسته ها، مطالبات و دفاعیات و دلایل منطقی طرفین، رای الزام آور خویش را صادر می نماید.

از آن جایی که داوری ها معمولا به سه صورت عمده برگزار می گردد، و داوری ها یا به موجب قانون و قواعد مشخص حقوقی است و یا داوری بر اساس اصول کدخدامنشی و گیسو سفیدی و بر اساس اصل انصاف تصمیم گیری می گردد و به نظر می رسد که داوری بر اساس اصل انصاف و کدخدامنشی، با ترکیبی از "داوری از روی پیشنهاد آخر"، بین منازعات ایران و اسراییل شانس موفقیت بیشتر و افزون تری دارد، اما در عین حال در داوری بر اساس اصل انصاف، داور مقید به مرقانون نیست، اما در عین حال آزادی مطلق و نامحدود در رسیدگی و تصمیم گیری و ختم پرونده ندارد، بلکه باید اصول اساسی داوری هاف مانند اصل رفتار متساوی و برابر و قواعد مربوط به نظم و قواعد آمره ی قانون حاکم بر داوری را به خوبی رعایت نماید. اما در عین حال سبک سوم و یکی از سبک های جدید داوری"داوری از روی پیشنهاد آخر" است، که طی این داوری، به داور این اختیار را می دهد، که یکی از دو راه حلی که طرفین اختلاف ارایه کرده اند، انتخاب و آن را به شکل و صورت رای الزام آور صادر نماید و به موجب آن داور رای خود را بر لایحه و راه حلی که معقول تر و منصفانه تر و مرضی الطرفین تر تلقی می کند، مبتنی و هماهنگ می سازد و آن را پیشنهاد و توصیه ی الزام آور می نماید.

 منابع

رهبری، حسام الدین(1397)، داوری انرژی، حل و فصل اختلافات در بخش انرژی، تهران، نشر سخنوران.

درویشی هویدا، یوسف(1393)، شیوه های جایگزین حل و فصل اختلاف، تهران، بنیاد حقوقی میزان.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل