سیدمهدی موسوی . کارشناس ارشد روابط بین الملل
🔹 «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پیامی توئیتری نوشت: نتیجه مهم سفر من به ایران این است که بن بست اخیر را رفع کردیم و مذاکرات متوقف شده پیرامون برجام از سرگرفته خواهد شد.
خبری که بعد سه ماه توقف مذاکرات و افزایش تنش تا حدودی امیدها به احیای برجام را زنده کرد . وقفه سه ماه باعث شده بود ، تقریبا اکثر طرفهای برجام سخن از مرگ برجام کنند که این خبر برای برخی بازیگران مانند اسرائیل مسرت بخش و برای برخی دیگر مثل گروه های حامی صلح ناامید کننده بود .
بورل اگر چه برای رفع موانع توئیت زده اما در دیدار با شمخانی بیان داشت هنوز نمیداند توافق می شود یا نه ؟!اما چه شده که تهران و واشنگتن مجدد حاضر به مذاکره شده اند ؟ آیا واقعا در این دور از مذاکرات به دنبال حصول توافق هستند و سوال مهم تر چرا محل مذاکرات تغییر کرد ؟
از سال ۲۰۱۵ که برجام منعقد شد ، بعد سیاسی آن بر بعد فنی ارجحیت داشته ، اکنون نیز مسائل فنی حل شده و مسائل سیاسی مانع احیای آن می باشد . جوزف بورل با رفت و آمدهای بسیار در نهایت توانست یخ مذاکرات را بشکند اما در فضای پرتنش فعلی که نه تهران و نه واشنگتن از خواسته های خود کوتاه نیامده اند ، می توان به حصول توافق امید داشت یا این بار نیز ، نیت، مذاکره برای مذاکره است .!!
شاید اتفاقات روزهای اخیر تهران و واشنگتن را مجاب کرده ، همین مذاکرات نصف و نیمه بهتر از افزایش تنش باشد .
دلایل متعددی وجود دارد که ایجاب می کند ایران مذاکرات را راه نکند . روی گردانی از مذاکرات موجب افزایش فعالیت مخالفین ایران در منطقه و آشفته شدن شرایط داخلی خواهد شد . بایدن بعد ریاست ریاست جمهوری ، علی رغم وعده های انتخاباتی ، ماه آینده به عربستان سفرخواهد کرد . سفری که چندین موضوع را تحت شعاع قرار می دهد : نفت ، ناتو عربی و امنیت اسرائیل . در چند روز گذشته بن سلمان با سفر در برخی کشورهای منطقه سعی نموده برای بایدن عرضه اندام کند اما مهمترین ماموریت وی زمینه سازی برای شکل گیری پیمان امنیت جمعی کشورهای عربی است که برخی از این دولت ها اقدام به عادی سازی روابط با تلاویو کرده اند و به راحتی می توان متوجه شد هدف از این پیمان امنیتی همکاریبا با اسرائیل و ایجاد سپر دفاعی در برابر گسترش نفوذ ایران ، چین و روسیه در منطقه خاورمیانه می باشد بنابراین خطری که این سپر دفاعی ایجاد می کند به مراتب خطرناکتر از مرگ برجام می باشد لذا ایران با هدف گذاری درست سعی دارد با آغاز مذاکرات تا حدودی در این اتحاد شکاف ایجاد نماید و با تغییر محل مذاکرات از وین به یک کشور عربی منطقه جلسه آتی سران عرب را به حاشیه براند. تهاجم روسیه به اوکراین ، تحولات عراق و اراضی اشغالی موجب شده ، از یک سو ایران برای اینکه ثابت کند بازیگری پیرو نیست و مستقل است و اهل تعامل با شرق و غرب است و از سوی دیگر برای اینکه نشان دهد متعهد به حمایت از همپیمانان خود است چراغ سبزی به مذاکرات نشان داده چرا که تشکیل هرنوع پیمان امنیتی برعلیه ایران ، همپیمانان ایران در منطقه را نیز شامل می شود . سردی مذاکرات یعنی نمایش قدرت اسرائیل و این نمایش قدرت موجب ترغیب سایر کشورهای منطقه برای عادی سازی روابط با تلاویو می گردد و این یعنی گام اول خاورمیانه جدید برداشته شده و سران اسرائیل را علی رغم مشکلات بی شمار داخلی به آینده امیدوار می کند . از اهداف دیگر ایران می توان به ارسال پالس مثبت به اوضاع آشفته اقتصادی داخلی اشاره کرد که شدیدا تحت تاثیر تحولات بیرونی است . جلوگیری از پرونده سازی مجدد در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی هم از نیات تهران برای مذاکرات می باشد چراکه تشدید تنش با آژانس یعنی صدور قطعنامه های مختلف و شکل گیری جبهه جدیدی در آژانس بر علیه ایران .
منافع واشنگتن از مذاکرات برجام اگر ازایران بیشتر نباشد کمتر نیست . واشنگتن بخوبی میداند ایران به دنبال سلاح هسته ای نیست اما نگاه به آینده دارد و از رسیدن ایران به آستانه هسته ای و افزایش دانش و تجهیزات آن هراس دارد و از طرفی شکست مذاکرات ، کارزار رقابت هسته ای را در منطقه داغ خواهد کرد لذا افزایش رقابت هسته ای در منطقه را برخلاف دکترین خودو امنیت اسرائیل می داند بنابراین با احیای برجام هم به دنبال مهار دانش هسته ای ایران و هم جلوگیری از رقابت هسته ای و همچنین تامین امنیت متحدان خود در منطقه می باشد. کاهش قیمت انرژی ، جلوگیری از کانالیزه شدن نفت در منطقه توسط روس ها و اعراب از دیگر اهداف آمریکا از احیای برجام است .
حمله روسیه به اوکراین موجب افزایش بهای انرژی در سطح جهانی شده و این امر نارضایتی داخلی در آمریکا و کشورهای اروپایی راتشدید کرده و از طرفی برخلاف تصور اعضای ناتو کشورهای عربی و همچنین روس ها از این حربه برای فشار به واشنگتن و دولت های اروپایی استفاده می کنند و هرکدام سعی دارند از طریق برگ نفت و انرژی امتیازات بیشتری از سران واشنگتن کسب کنند لذا آمریکا امید دارد با بازگشت نفت ایران به بازار جهانی تاحدودی به اهداف خود در کنترل مسیر و بهای نفت نائل گردد. آمریکا نیم نگاهی هم به بازار داخلی ایران دارد و خوب می داند اگرچه خود در کوتاه مدت نمی تواند با ایران مبادلات تجاری مستقیم داشته باشد اما امید دارد از طرق مختلف منافع این بازار بکر به شرکت های مختلف آمریکای نیز برسد . گسترش نفوذ بلوک شرق در خاورمیانه از مهمترین نگرانی های آمریکا در منطقه بوده و در طول یک قرن گذشته همواره سعی داشته از طرق مختلف از این امر ممانعت کند . در گذشته نگرانی سران واشنگتن فقط شوروی کمونیستی بود اما اکنون چین نیز به آن اضافه شده و فشار به ایران یعنی هدایت غیر مستقیم تهران به شرق . پیمان شانگهای و در این اواخر بریکس شواهدی بر این ادعا می باشد . بنابراین آمریکا سعی دارد با هموار نمودن بازگشت ایران به بازارهای جهانی تاحدودی از استحکام های اقتصادی و امنیتی ایران با بلوک شرق بکاهد . استفاده از مکانیزم های برجام برای مهار فعالیت های منطقه ای نیز از دیگر اهداف واشنگتن برای بازگشت به برجام می باشد. بایدن و سران کاخ سفید هنوز نیم نگاهی به مکانیسم ماشه دارند . آنچه مشخص است نیات متضاد در برجام بسیار زیاد است و هنر سیاست مداران کارکشته تبدیل این نیات متضاد به منافع مشترک است بنابراین باید چشم به اتفاقات روزهای آینده داشت .
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
