نویسنده: مریم حیدری کاظم‌زاده کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان

هر دو کشور ترکیه و ارمنستان با عادی سازی روابط از لحاظ اقتصادی و سیاسی سود می‌برند؛ در طول سه دهه گذشته این برای سومین بار است که دولت‌های آنکارا و ایروان در حال عادی‌سازی روابط خود هستند، عادی سازی که با رقابت، بی‌اعتمادی و نارضایتی‌های تاریخی دست و پنجه نرم می‌کند. ایروان برای خروج از انزوا و ترکیه به لحاظ سیاسی و اقتصادی نیاز دارد تا روابط خود را با ارمنستان بهبود ببخشد.

روابط ترکیه و ارمنستان در طول تاریخ

ترکیه از مهمترین کشورهای فعال در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به شمار رفته می رود، ترکیه از جمله نخستین کشورهای است که پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی و استقلال ارمنستان آن را به رسمیت شناخت اما دولت ارمنستان برقراری روابط دیپلماتیک با این کشور را متوقف نمود؛ چرا که ترکیه به دلیل حوادث دوران جنگ جهانی اول و حوادث ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ از نگاه ارمنستان متهم به نسل‌کشی ارامنه است، چیزی که ترکیه عثمانی آن را انکار می‌کند، یکی از موارد مهم قطع روابط و خصومت بین ارمنستان و ترکیه اشغال منطقه قره‌باغ کوهستانی توسط نیروهای ارمنستان و کشتار شهروندان آذربایجان در کلبجر، شوشا، خوجالی و ... در جنگ ۱۹۹۳ است. بحران قره‌باغ و حمایت دولت ترکیه از آذربایجان یکی دیگر از موارد اختلاف بین دو کشور به شمار می رود.

توجه داشته باشید که طی این سالها تلاش‌های زیادی برای عادی سازی روابط بین آنکارا و ایروان صورت گرفته ولی هر بار بنا به دلایلی این تلاش‌ها به سرانجام نرسیده است و دو کشور همچنان در پی عادی سازی روابط خود هستند.

عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان

آشتی و عادی‌سازی روابط میان آنکارا و ایروان مستلزم زمان و بازنگری در تمامی ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است و این فرآیندی است که باید در سطوح فردی، اجتماعی و دولتی رخ دهد، به همین دلیل برخی از تحلیلگران سیاسی حوزه قفقاز بر این باورند که عادی‌سازی کنونی میان دو کشور روندی غیررسمی را دنبال می‌کند. حرکت ارمنستان به سمت روسیه و اتحادیه اوراسیا و پذیرفتن شرایط روسیه در قضیه آتش‌بس جنگ ۴۴ روزه با آذربایجان می‌تواند ضربه بیشتری به چشم‌انداز آتی روابط ترکیه با روسیه بزند آن هم در شرایطی که ترکیه با جهان غرب دچار تنش‌های بعضاً ناخواسته است. تصمیم ترکیه نسبت به ایفای نقش در منطقه قفقاز و تثبیت امنیت لازم در منطقه برای متقاعد کردن چین و روسیه جهت توجه به مسیرهای ترانزیت و از همه مهم‌تر نزدیکی ارمنستان به ایران و روابط ایران و روسیه، آنکارا را بر آن داشته که روابط با ارمنستان را عادی و حتی سازگار کند؛ ارمنستان در حال حاضر سیگنال‌های مثبت رئیس‌جمهور ترکیه را پذیرفته و تحریم کالاهای تجاری ترکیه را برداشته و برقراری پروازهای مسافری دو کشور آغازی بر صفحات جدید روابط دیپلماتیک محسوب می‌شود.

ارمنستان برای خروج از انزوای سیاسی، اقتصادی و تجاری انگیزه زیادی برای کاستن از دشمنی خود  با ترکیه دارد و از آن سو ترکیه برای با عادی سازی روابط خود علاوه بر چشم اندازهای اقتصادی به دنبال این است تا از طریق عادی سازی روابط خوب با ارمنستان بر معادلات اقتصادی امنیتی، اجتماعی در قفقاز و همچنین آسیا میانه تأثیر بگذارد.

اصول حاکم بر سیاست خارجی ارمنستان از زمان استقلال تا کنون:

• عادی سازی روابط با کشورهای همسایه
• توسعه همکاری‌های منطقه‌ای
• همگرایی با سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
• تلاش برای حل بحران قره‌باغ

هدف اردوغان از عادی سازی روابط با ارمنستان

از اهداف اردوغان برای عادی سازی روابط با ارمنستان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• اردوغان به دنبال آن است که یک سند جامع صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان نوشته شود.
• اردوغان در آستانه انتخابات ۲۰۲۳میلادی به پیروزی‌های سیاسی جدیدی که همان عادی سازی روابط با ارمنستان است نیاز دارد.
• ارمنستان فضای مناسب برای فعالیت پیمانکاران ترک و بازاری بزرگ برای فروش کالاهای ساخت ترکیه به شمار می رود.
• و ...

نتیجه گیری

ارمنستان در سال ۱۹۹۱ با فروپاشی اتحاد شوروی استقلال خود را به دست آورد و ترکیه از جمله نخستین کشورهای بود که استقلال ارمنستان را به رسمیت شناخت، ولی به دلیل وجود جو بی‌اعتمادی ارمنستان مرزهایش را در سال ۱۹۹۳ با ترکیه بست. به طور کلی دو دیدگاه در مورد تأثیر عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان وجود دارد1.دیدگاه بدبینانه، ارمنستان پس از عادی سازی روابط با ترکیه سطح  روابطش را با ایران تا حدودی کاهش می‌دهد 2. دیدگاه خوشبینانه، روابط ترکیه و ارمنستان روابط راهبردی و سنتی است که هر دو کشور به آن نیاز دارند.

 منابع:

1-وب سایت دیپلماسی ایرانی، چشم انداز عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان، کد مطلب ۲۰۱۱۲۰۰ 

2- روابط ترکیه و ارمنستان فرصتها وموانع، نورا قیصری

3- وب سایت آناج، نگاهی به اهداف اردوغان در عادی سازی روابط ترکیه و ارمنستان، کد مطلب ۲۶۳۷۵

4-ویکی پیدا، روابط ارمنستان وترکیه

5- وب سایت خبرگزاری آناتولی، رویکرد سیاسی و اقتصادی ترکیه در قبال ارمنستان

6- وب سایت پترونیوز، احیای روابط ترکیه وارمنستان

7- وب سایت نورمگز، سیاست خارجی ارمنستان

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل