زهرا شریف زاده عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

کنترل ساخت تراشه های پیشرفته در قرن بیست و یکم مانند کنترل عرضه نفت در قرن بیستم است به طوری که کشورهای تولید کننده تراشه می توانند قدرت نظامی و اقتصادی دیگر کشورها را خنثی کنند وسبب تشدید جنگ تجاری بین کشورها شوند.در این میان کشور ایالات متحده با اعمال محدودیت های گسترده توسط دولت جو بایدن برای صادرات فناوری تراشه، شرکت ها در بخش های مختلف اقتصادی در سرتاسر جهان را درگیر جنگ بین دو اقتصاد بزرگ جهان یعنی چین و آمریکا نموده است به طوری که اتخاذ قوانین تجارت جدید ایالات متحده به منظور قدرت رو به رشد ژئوپلیتیک چین که سبب  تأثیر بر تجهیزات کامپیوتری و بسیاری از محصولات مصرفی ساخته شده بر اساس فناوری نیمه هادی محدود شده ،وضع گردیده است.از جمله این تأثیرات،شرکت های تولید کننده نیمه هادی در صنعت تراشه مانند اینتل، سامسونگ، اس-کا هاینیکس^[1]ومیکرون^[2]است که محصولات را در کارخانه‌های خود طراحی و تولید می‌کنند وبرخی کارخانه های ریخته گری هستند که تراشه برای مصرف کنندگان و نظامی را تولید می­کنندکه شرکت تولید نیمه هادی محدود تایوان^[3]بزرگترین آنها در جهان است وتراشه‌هایی که می‌سازد تقریباً در گوشی‌های هوشمند، پلتفرم‌های محاسباتی با کارایی بالا، رایانه‌های شخصی، تبلت‌ها، سرورها، ایستگاه‌های پایه، کنسول‌های بازی، دستگاه‌های متصل به اینترنت مانند پوشیدنی‌های هوشمند، لوازم الکترونیکی مصرفی دیجیتال، خودروها و تقریباً هر سیستم تسلیحاتی  در قرن 21 ساخته شده است،وجود دارد.حدود 60 درصد از تراشه ها را برای شرکت های آمریکایی تولید می­کند .لازم بذکر است اینتل نه تنها با اپل بلکه باید با شرکت تولید نیمه هادی تایوان که ۵۰ درصد از سهم جهانی در تراشه‌های پیشرفته و ۹۲ درصد سهم در پیشرفته‌ترین تراشه‌های پنج نانومتری را دارد،رقابت می کند.

      از دیگر تأثیرات در سال 2012 بود که  نمایندگان ایالات متحده متوجه شدند هوآوی از داده های موجود جاسوسی کرده و از قوانین ایالات متحده تبعیت نمی­کند و در ضمن نمی­تواند ارتباط خود را با دولت چین توضیح دهد.درحقیقت هوآوی برای امنیت خطرساز است .در این میان شرکت تولید نیمه هادی محدود تایوان تأمین کننده اصلی تراشه های هوآوی می باشد .این عامل سبب شد تا در سال 2019، دفتر صنعت و امنیت وزارت بازرگانی ایالات متحده، هوآوی را به فهرست نهادهای خود اضافه و عملاً فروش یا انتقال فناوری آمریکایی به این شرکت را محدود نماید.در مرحله بعد واشنگتن فروش تجهیزات مورد استفاده برای ساخت تراشه ها را که از شرکت هایی مانند اپلاید متریال^[4]، شرکت کا-ال-ای ^[5]و لام^[6] (که یک تأمین کننده آمریکایی تجهیزات ساخت و خدمات مرتبط با صنعت نیمه هادی است) تهیه می شود، به چین ممنوع نمود.

      در طرف دیگر کشور چین یک دهه پیش،متوجه شد که موفقیت اولیه‌اش به دلیل نیروی کار ارزان بوده است و اکنون می تواند مسیر خود را  با افزایش هزینه نیروی کار چینی تغییردهد زیرا کشورهایی چون  ویتنام می توانند این نقش را ایفا کنند. در نتیجه، چین نیاز به ساخت محصولات پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر همتراز با ایالات متحده دارد. با این حال، بیشتر این محصولات به تراشه های سفارشی نیاز داشتندو چین فاقد توانایی تولید داخلی برای ساخت آنها بود زیرا چین 61 درصد از تراشه های جهان را در محصولات خود برای بازارهای داخلی و صادراتی استفاده می­کند به طوری که در سال 2018 حدود 310 میلیارد دلار واردات داشته است. چین تشخیص داد که ناتوانی این کشور در ساخت پیشرفته ترین تراشه ها یک پاشنه آشیل استراتژیک است واین امر سبب شد تا به صف تولیدکنندگان تراشه‌های پیشرفته از جمله سامسونگ در کره جنوبی بپیوندد و زمینه نگرانی واشنگتن در مورد پیشرفت‌های چین در تولید تراشه فراهم گردید زیرا  مزیت‌های نظامی کیفی  قدرت نظامی ایالات متحده را تهدید می‌کند .در مقابل استراتژی ایالات متحده بر این قرار گرفت تا  از نظر قابلیت های محاسباتی از چین پیشی بگیرد و امیدوار باشد که این برتری در قدرت محاسباتی به سیستم های نظامی توانمندتر تبدیل شود.در این راستا آمریکا به دنبال محروم کردن چین از دستیابی به ماشین آلات وارداتی که تولید تراشه‌های پیشرفته را امکان پذیر می‌سازند،می باشد. به این منظور با هلند و ژاپن برای محدود کردن صادرات برخی از دستگاه‌های تولید تراشه پیشرفته به چین به توافق رسید و در این توافق  بعضی از کنترل‌های صادراتی که آمریکا برای شرکتهای مستقر در دو کشور هم‌پیمان خود شامل شرکت لیتوگرافی مواد نیمه هادی پیشرفته^[7] نیکون کورپ و توکیو الکترون اعمال کرده بود را گسترش داد که این اقدام با اعمال محدودیت‌های شدیدتر علیه چین، یک پیروزی بزرگ برای دولت جو بایدن محسوب می­شود. او همچنین شرکت اِنویدیا^[8] رهبر جهانی آمریکا در تراشه‌های پردازنده‌ گرافیکی را از فروش جدیدترین محصولات پیشرفته‌اش به مشتریان چینی چون علی بابا، تنسنت و بایدو که همگی ارائه دهندگان خدمات رایانش ابری هستند و می‌توانند برنامه ریزی برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی را نیز انجام دهند،منع کرده است.در کنار آن شرکت‌های ژاپنی نیز محصولات غیرپیشرفته را به چین خواهند فروخت و هر گونه کاهش صادرات به چین با افزایش تولید میان مدت تا بلندمدت برای مناطقی نظیر آمریکا، آلمان و هند جبران خواهد شد. اما اگر این محدودیت شامل تدابیری مانند ممنوعیت فرستادن مهندسان برای تجهیزات مشتریان باشد، دولت و شرکت‌های ژاپنی ممکن است به این محدودیت اعتراض کنندزیرا تأثیر زیادی در کسب و کار آنها خواهد داشت.شرکت هلندی عرضه‌کننده دستگاه‌های تولید برای تراشه سازان نیز از سال ۲۰۱۹ فروش ابزارهای پیشرفته خود به چین را ممنوع کرد.اهمیت تراشه به حدی می باشد که کی از مسائل مورد بررسی در اجلاس داووس بود به طوری که  در صنعت تراشه، هندی ها سرمایه گذاری عظیمی را با حمایت تلویحی آمریکا برای شکستن انحصار چین آغاز کرده اند.

      علاوه بر این دولت بایدن قصد دارد شرکت فناوری های حافظه یانگ تسه ^[9]۳۰ شرکت را در فهرست سیاهی قرار دهد که آنها را از خرید برخی از قطعات اصلی ساخت آمریکا محروم می­کند مگر این­که آنها مجوز صادرات تهیه کنند که دریافت این مجوز آسان نیست.شرکت مذکور یک سازنده دستگاه نیمه هادی چینی است که متخصص در تراشه های حافظه فلش است.در این راستا ممکن است چین از طریق یکی از گزینه‌های راهبردی و غیرقابل جنگ واکنش نشان دهد و یا کارخانه ریخته‌گری را مجبور به توقف ساخت تراشه برای شرکت‌های آمریکایی کند حتی ممکن است چین نوعی جنگ تجاری را با تایوان آغازنماید.اقدامات ذکر شده توسط چین صنایع دفاعی و الکترونیکی مصرفی ایالات متحده را برای حداقل پنج سال عقب خواهد انداخت. علاوه بر این، از آنجایی که چین در حال سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های ریخته‌گری تراشه‌های خود است، می‌تواند در دهه آینده یا بیشتر به رهبر جهانی فناوری تبدیل شود.بویژه اگرچین به تایوان حمله کند احتمال برنده شدن ایالات متحده در کوتاه مدت در جنگ تراشه فراهم خواهد شد زیرا کارخانه‌های ریز تراشه تنها مراکزی هستند که ارتش آزادیبخش خلق چین نمی‌تواند از پس تخریب آن برآید زیرا کنترل تراشه‌های پیشرفته و آینده فناوری از مهمترین اهداف کشورهای تولید کننده تراشه می باشد.اما در صورت اتحاد مجدد موفقیت آمیز تایوان با چین انحصار پیشرفته‌ترین کارخانه‌های تولید تراشه  به حکومت چین سپرده  خواهد شد.

      از طرفی با توجه به اقدامات شی جین پینگ که  از چینی‌ها خواسته تا اتکای خود به فناوری شان را افزایش دهند و تنظیم و اجرای "قوانین در زمینه‌های اقتصاد دیجیتال، امور مالی اینترنتی، هوش مصنوعی، داده‌های بزرگ، رایانش ابری را تسریع بخشند دولت ایالات را متحده نگران کرده و در این راستا نیز گام‌های مختلفی برای خنثی کردن تلاش‌های چین برای ساخت نیمه هادی‌های پیشرفته برداشته اند. اما ساخت کارخانه‌های تولید تراشه پرهزینه است به طوری هزینه یک کارخانه بزرگ تراشه بیش‌تر از ساخت یک ناو هواپیمابر یا یک نیروگاه هسته‌ای جدید است.با این حال اگر چین وابستگی خود را به تولید تراشه‌های نیمه‌هادی تایوان که برای ساخت همه چیز از گوشی‌های هوشمند گرفته تا خودروهای خودران نیاز دارد، کاهش دهد باز هم برای­تراشه‌هایی با تکنولوژی بالا و بخش بزرگی از تراشه‌های اساسی‌تر به تایوان متکی خواهد بود.دراین میان دولت ایالات متحده، ضمن افزایش حمایت نظامی از تایوان، سخت تلاش می کند تا  از قوی ترین تولیدکنندگان تراشه جزیره، از جمله شرکت تولید نیمه هادی تایوان^[10] نیز پشتیبانی و حمایت کند. در واکنش چین در کنار تمرینات نظامی، یک سری از وب سایت های دولتی تایوان را هک نمود و از موقعیت خود به عنوان بزرگترین شریک تجاری تایوان برای سرکوب استفاده نمود.همچنین چین­درسازمان تجارت جهانی از آمریکا شکایت کرده تا جلوی تحریم‌های صنعت تراشه را بگیرد.در حقیقت دولت پکن برای حمایت از حقوق و منافع خود قصد دارد از مکانیزم حل اختلاف سازمان تجارت جهانی برای به‌چالش‌کشیدن تحریم‌های آمریکا استفاده کندبنظراز طریق شکایت­رسمی، جلوی محدودیت‌هایی را که ایالات متحده بر محصولاتی مثل تراشه اعمال کرده است،گرفته می شود و مقامات رسمی دولت جو بایدن بر این عقیده هستند که هدف از تحریم‌ جلوگیری از دستیابی چین به سیستم‌های نظامی مخرب و اسلحه‌های جدید و به‌روز است.

      اکنون نشانه ای دال بر اینکه بایدن در جنگ تراشه ها علیه چین برنده خواهد بود وجود ندارد زیرا دانش لازم برای کپی برداری از دستگاه‌های فرابنفش شدید لیتوگرافی مواد نیمه هادی پیشرفته  را  ندارد. آنان نه تنها به تخصص طراحی نیاز بلکه به ساخت شبکه پیچیده‌ای از پیمانکاران فرعی پیشرفته در سراسر جهان نیز نیاز دارند.علاوه بر این در صنعت 60 ساله ساخت تراشه جهش های فنآوری وجود دارد چنانکه تا سال2025 اینتل  وارد مرحله "عصر انگستروم" تراشه‌های زیر نانومتری خواهد شد.از طرفی چین یک تراشه هفت نانومتری با استفاده از آخرین نسل ماشین‌های لیتوگرافی همراه با ترفند‌های مختلف فناوری ساخته است اما انجمن صنعت نیمه هادی آمریکا به این نتیجه رسیده که در حال حاضر فناوری پیشرفته‌تر هنوز از دسترس چین خارج است. با این وجود، چین توانایی علمی قابل اثباتی در سطح جهانی دارد.

 منابع:

ایرنا(1401)،"چنگ تراشه بین چین و آمریکا"،بازیابی نشانی اینترنتی:

https://irna.ir/xjLfpr

ایسنا(1401)،" تشکیل مثلث آمریکا، هلند و ژاپن در جنگ تراشه علیه چین"،بازیابی نشانی اینترنتی:

https://www.isna.ir/news/1401110906335

تسنیم(1401)،"چین از سیاست‌های تجاری آمریکا انتقاد کرد"،بازیابی نشانی اینترنتی:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/08/11/2797445

خبرگزاری مهر(1401)،" شکایت چین از آمریکا در سازمان تجارت جهانی به دلیل تحریم تراشه"،بازیابی نشانی اینترنتی:

https://www.mehrnews.com/news/5671120

فرارو(1401)،" چین در مقابل آمریکا: کدام کشور در جنگ تراشه پیروز خواهد شد؟"،بازیابی نشانی اینترنتی:

https://fararu.com/fa/news/573647

Ahmadi,Ali(2023),” Why Biden’s chip war on China is straining US alliances”, https://www.aljazeera.com/opinions/2023/1/20/bidens-chip-war-on-china-is-straining-us-alliances

 Blank ,Steve(2020),” The Chip Wars of the 21st Century”, https://warontherocks.com/2020/06/the-chip-wars-of-the-21st-century,1-16.

Kuo,Mercy A(2022),” Chip War’: The China-US Competition for Critical Technology “,https://thediplomat.com/2022/12/chip-war-the-china-us-competition-for-critical-technology

 تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

^[1] SK Hynix

^[2] Micron

^[3] Taiwan Semiconductor Manufacturing Company Limited(TSMC)

^[4] Applied Materials

^[5] KLA Corporation

^[6] Lam

^[7] Advanced Semiconductor Materials Lithography

^[8] Nvidia

^[9] Yangtze Memory Technologies Corp (YMTC)

^[10] Taiwan Semiconductor Manufacturing Company(T.S.M.C)