سید محمد تقی آقایان دانشجوی دکتری روابط بین الملل

کشور مصر از دیرباز با ایران ارتباط داشته است که سابقه تاریخی آن به دوره هخامنشی برمی‌گردد. آشنایی با پیشینه روابط دو کشور می‌تواند ما را در درک موقعیت‌ها و ضرورت‌های کنونی کمک کند. مسائل ایران و مصر عمدتاً به دلایل سیاسی، بین‌المللی و تاریخی، فرهنگی و نیز قومی، جغرافیای به یکدیگر مرتبط است. دو کشور کم‌ و بیش از نظر ظرفیت همسان‌اند. چه از لحاظ جمعیت و وسعت، چه قدمت و اصالت تاریخی و تمدنی و چه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و داشتن تحولات بزرگ و اثرگذار سیاسی و دینی. اگرچه هر یک از این دو کشور عموماً با یکدیگر مرتبط بوده‌اند، اما هم‌وزن و هم‌سطح بودن نسبی آنها در حال حاضر به‌طور طبیعی نوعی رقابت را ایجاد می‌کند. روابط دو کشور با پیروزی انقلاب اسلامی در 1979 رو به سردی و تنش بیشتر گرایید و درنهایت با امضای پیمان کمپ دیوید قطع شد. عامل ماهیت و جهت‌گیری سیاسی متعارض نظام‌های سیاسی ایران و مصر در سطح داخلی؛ مسائلی همچون قضیه فلسطین و پیمان کمپ دیوید در سطح منطقه‌ای؛ همچنین نگاه  متفاوت دو کشور به ساختار حاکم بر نظام بین‌الملل و شرایط آن، و نحوه برخورد با قدرت‌های بزرگ (نگاه منفی ایران به غرب در برابر نگاه مثبت مصر به غرب) در سطح بین‌المللی؛ می‌توانند به‌عنوان مؤلفه‌های مهم و تأثیرگذار در واگرایی دو کشور محسوب شوند. از لحاظ وزن­گذاری از بین عوامل مختلف داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی؛ عوامل داخلی مؤثرتر بوده و در میان عوامل داخلی هم عامل ماهیت سیاسی متعارض حاکم بر نظام سیاسی دو کشور مؤثرتر می‌باشد. تلاش برای بهبود روابط ایران و مصر پس از44 سال قطع روابط بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاده است. در طول 10 سال اخیر بارها منابع رسانه‌ای از تلاش دو کشور برای همگرایی و برقراری روابط رسمی سخن گفته‌ و برخی مواقع نیز امیدها در این خصوص افزایش یافته است، اما هربار شاهد نتیجه‌ای نبوده‌ایم.

 تحول سریع در روابط مصر و ایران و شکل‌گیری دیداری میان وزرای امور خارجه دو کشور دور از انتظار نیست. همچنین نمی‌توان از نقش جنگ اوکراین و پیامدهای آن بر جهان و بر کشورهای خارومیانه مشخصاً و وقوع گشایش در روابط میان کشورهای منطقه غافل ماند. به ویژه که برای کشورهای منطقه مشخص شده است که قدرت‌های بزرگ مانند ایالات متحده آمریکا و اروپا دیگر به قضایای منطقه توجه ندارند و منطقه را برای یک دهه با مشکلاتش بدون هرگونه کمکی برای حل و فصل آنها رها کرده‌اند. گفتگوهای ایران و مصر یکی از نتایج توافق ایران و عربستان است و انعکاس این توافق گشایش‌هایی را در بحث روابط منطقه‌ای ایجاد کرده است. در حال حاضر با توجه به انجام توافق میان تهران و ریاض، مصر پیش‌قدم شده و با میانجیگری بغداد گفتگوها میان ایران و مصر آغاز شده است. روابط ایران و مصر یک رابطه دیرینه است و جدید نیست اما ملاحظاتی نسبت به برخی از گروه‌های سیاسی، فرآیندهای منطقه‌ای و …وجود دارد.

مشکلات جدی‌ میان ایران و مصر وجود ندارد و می‌توان گفت امکان نزدیک شدن دیدگاه‌های دو کشور به یکدیگر وجود دارد. همچنین میانجیگری عراق میان ایران و مصر و برگزاری یک نشست در بغداد و حضور نمایندگانی از تهران و قاهره در عراق انجام و منجر به دیداری گردید. بغداد بار دیگر میانجی گری میان ایران و مصر را بر عهده گرفته است و می‌خواهد تجربه میانجیگری میان تهران و ریاض را تکرار کند. این مذاکرات در سطح امنیتی و دیپلمات انجام شده و در دیدار نخست جزئیات زیادی بررسی نشده و قرار است دیدار دوم مهم‌تر و عمیق‌تر باشد. توافق میان عربستان و ایران به مثابه یک شوک برای رژیم صهیونیستی به شمار می‌رود چرا که این رژیم بر روی تشدید اختلافات میان کشورهای منطقه حساب ویژه ای باز کرده بود. سیاست‌های تل آویو بر پایه جنگ افروزی و تنش زایی در منطقه حرکت می‌کند.

در پرونده سوریه و سیر تحولات پس از آن، اثبات قدرت ایران در منطقه در حفظ سوریه به عنوان متحد راهبردی در برابر شدیدترین توطئه‌های خارجی، این دستاورد را برای تهران در پی داشت تا موقعیت خود را در منطقه تثبیت کرده و به عنوان بازیگری که دیگران نمی‌توانند نادیده‌اش بگیرند، خود را به رقبا تحمیل کند. مصر و سوریه دو کشور عربی با اشتراکات پر شمار تاریخ جهان عرب معاصر را رقم زده‌اند. حتی دو کشور در دوره‌ای از سال ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱ متحد شده و کشور جدیدی به نام «جمهوری متحد عربی» را تشکیل داده بودند(یاسین العیوطی 2017) 1. بنابراین در یکی از جنجالی‌ترین بحران‌های منطقه که یک سوی آن آمریکا، رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و قطر و ترکیه حضور داشتند، نگاه مصر به ایران و روسیه نزدیک بود. از همین رو بود که مصر به پیش‌نویس قطعنامه روسیه درباره سوریه در مهر ۱۳۹۵ رای مثبت داد که خشم عربستان را به دنبال داشت و سبب شد که ریاض صدور نفت به مصر را قطع کند. پس از آن بحث‌هایی درباره جایگزینی ایران به جای سعودی‌ها در زمینه نفت مطرح شد و حتی خبر سفر وزیر نفت مصر به تهران در سال ۱۳۹۵ نیز در رسانه‌ها انتشار یافت که سپس با فشار آمریکا و امارات سفر مذکور لغو و اصل سفر نیز تکذیب شد. ملی‌گرایی عربی و مهم‌تر از آن مخالفت با تفکرات اخوان‌المسلمین و همچنین روابط قوی هر دو با روسیه و  نوع سیاست خارجی قاهره، نظر مقامات مصری مبنی بر لزوم ثبات در کشورهای عربی و منطقه، موجب شد تا مصر همواره حامی حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و لزوم مبارزه با تروریسم در این کشور باشد.

 مصر و ایران به عنوان دو کشور تمدن‌ساز در منطقه، دارای پتانسیل‌های همکاری و هم‌افزایی متعددی در راستای تأمین منافع کشورهای منطقه و یکدیگر و تثبیت امنیت و ثبات در غرب آسیا و شمال آفریقا هستند. جمهوری اسلامی ایران، همواره خواستار برقراری روابط میان کشورهای منطقه به دور از دخالت‌های آمریکا و غرب بوده و بر این اصل بارها تأکید کرده که امنیت منطقه می‌بایست به دست خود کشورهای منطقه تأمین شود. در مقابل مصر نیز پس از دهه‌ها اصرار بر حرکت در مسیر خواسته‌های آمریکا و وابستگی اقتصادی به برخی کشورهای عربی، به دلیل تحولات منطقه‌ای و تثبیت قدرت ایران چندین سال است که خود را نیازمند به همکاری و هماهنگی با ایران می‌بیند و به دنبال پیگیری منافع ملی خود در منطقه می‌رود. اراده سیاسی از جانب ایران بارها برای برقراری روابط با مصر اعلام شده است و در صورت وجود چنین اراده‌ای که به نظر می‌رسد، احتمال دارد که اکنون وجود داشته باشد، می‌توان به برقراری روابط رسمی میان تهران و قاهره در آینده ای نزدیک‌ امیدوار بود.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

منبع :

:1 https://asiatimes.com/2017/03/egyptian-iranian-detente-boon-region-beyond