زهرا شریف زاده عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا، در 18 سپتامبر2023 در مجلس عوام اعلامیه ای صادر نمود و ادعا کرد  که دلایل موثقی  مبنی مبنی بر اینکه عوامل هندی پشت ترور یک رهبر جدایی طلب سیک کانادا  وجود دارد. این اتهامات یک هفته پس از حضور آقای ترودو در هند برای اجلاس G-20 و یک نشست طولانی دوجانبه با نارندرا مودی، نخست وزیر مطرح شد. پس از این نشست، هر دو طرف به ترتیب با اشاره به «مداخله خارجی در امور کانادا» و «تأمین پناهگاه‌های امن برای افراط‌گرایان ضد هند» به یکدیگر غیرمستقیم هشدار دادند اما هیچ‌کدام در آن زمان فاش نکرده بودند که درباره قتل نیجار صحبت شده است. وبا افشا ی قتل از جانب کانادا روابط بین دو کشور تیره گشت هرچند  هند چنین ادعاهایی را رد کرد و به اتباع خود در کانادا، به ویژه دانش‌آموزان، هشدار داد که  نهایت احتیاط را به خرج دهند.حال این سؤال پیش می آید که نیجار کیست که قتل وی تنش بین کانادا وهند بوجود آمده است؟ وکانادا چه سودی از افشاء قتل می برد؟

لازم است قبل از پاسخ به سؤالات ابتدا به روابط بین دو کشور به روایت ارقام  اشاره ای کوتاه داشته باشیم:

در آمار سرشماری سال 2۰۲۱ گزارش شده بود که کانادا حدود 4/1 میلیون هندی را در خود جای داده که حدود 7/3 درصد جمعیت این کشور است که بیش از ۷۷۰ هزار نفر مذهبشان سیک می باشد که معادل ۲ درصد جمعیت کانادا است.هند با یک میلیارد و ۴۲۵ میلیون نفر، پرجمعیت‌ترین کشور جهان است. هرچند اکثریت جمعیت ایالت پنجاب سیک است، سیک‌ها در  جمعیت هند سهمی 7/1 درصدی دارند.

در ضمن بنا  گزارش ژان پی‌یر گودبوت سخنگوی امور جهانی کانادا  هند با رقم 7/13 میلیارد دلار، دهمین شریک تجاری بزرگ کانادا در سال ۲۰۲۲ بوده و صادرات کانادا به هند در مجموع 3/5 میلیارد دلار که در رده نهم بیشترین صادرات این کشور قرار دارد. از نظرسفر هوایی بین‌المللی، هندی‌ها در رده چهارم سفر به کانادا قرار دارند. در سال ۲۰۲۱، حدود ۸۹ هزار و ۵۰۰ گردشگر هندی به کانادا سفر کردند و در مجموع 4/3 میلیارد دلار خرج کردند. در همان سال، کانادایی‌هایی که به هند سفر کرده بودند ۹۳ میلیون دلار خرج کردند.در نوامبر ۲۰۲۲، هند و کانادا توافق کردند که محدودیت تعداد پروازها بین دو کشور را بردارند، که تا پیش از آن به ۳۵ پرواز در هفته محدود بود.بر اساس داده‌های امور مهاجرت، پناهندگان و شهروندی کانادا، از مجموع بیش از ۸۰۰ هزار دانشجوی خارجی که تا پایان سال ۲۰۲۲ در این کشور درس می‌خواندند، ۴۰ درصد آن‌ها هندی بودند.اما هند کشوری مواجه با  با سه چالش عمده داخلی  فقر، تروریسم و جدایی طلبی می باشد که تروریسم و جدایی طلبی پس از استقلال هند و در جریان تحولات معاصر این كشور بروز یافتند. به طوری که برخی از گروههای جدایی طلب اگر به خواسته خود نرسند سعی می کنند از راههای غیر قانونی  به اهدافشان برسند و این امر سبب می شود تا جدایی طلبی به تروریسم منجر گردد.

 سه گروه اصلی جدایی طلب در هند عبارتند از 'جنبش خالیستان'، 'جنبش آسام' و 'جنبش كشمیر' كه گروه آخر نسبت به دو جنبش دیگر فعالتر است و به همین دلیل از سال 1989 هزاران نفر جان خود را از دست داده اند. در حقیقت جدایی طلبی در هر یك از استان های هند همانند یك دومینویی است كه به دیگر استان های این كشور سرایت خواهد كرد.

اما در بحث تروریسم می توان به این نکته اشاره نمود که بخشی از تروریسم در هند ماهیت مذهبی دارد كه در نزاع بین برخی از مذاهب در این كشور همانند مسلمانان و هندوها جریان داشته است. نوع دیگر تروریسم برخواسته از نزاع های مرزی است. برای مثال كشمیر به موضوعی تبدیل شده كه برخی از گروههای افراطی هند را نسبت به تصمیمات دولت مجبور به واكنش كرده است. گروههای ملی گرا می خواهند كشمیر بطور كامل تحت حاكمیت هند درآید. همین تمایل در بین پاكستانی ها بشدت دنبال می شود لذا راهكار هر كدام روی آوردن به خشونت برای رسیدن به یك نتیجه مطلوب است.

دیگر گروه جدایی طلب جنبش خالیستان است  که هاردیپ سینگ  نیجار^[1]  45 سال متولد هند رهبر گروه بود و  در 18 ژوئن 2023 در خارج از معبد سیک ها در سارری، حومه ونکوور با جمعیت سیک، سه سال پس از اینکه هند او را به عنوان "تروریست" معرفی کرد، به ضرب گلوله کشته شد. گرچه  وزارت امور خارجه هند اعلام کرد که اتهامات مربوط به دخالت هند در هر گونه اقدام خشونت‌آمیز در کانادا "بیهوده و با انگیزه" می باشد و ادعاهای غیرمستند به دنبال تغییر تمرکز از تروریست‌های خالیستانی و افراط‌گرایان است که ارائه شده‌اند.

جنبش خالیستان  نام گروهی سیاسی و جدایی‌طلب در ایالت پنجاب هند است که قصد برپایی کشوری جداگانه و ویژه برای سیک‌ها به نام خالیستان در این ایالت را دارد. این نام عربیست است و به «کشور خالص و پاک» اشاره داردجنبش خالیستان در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در ایالت پنجاب هند اوج گرفت، سیک‌ها در این ایالت اکثریت دارند و پنجاب خاستگاه این دین است. گفته شده که سیک‌های خارج از هند با اعطای کمک مالی، جوانان را به عضویت در گروه‌های شبه‌نظامی هوادار خالیستان جذب می‌کنند. این جنبش تقاضا برای وطن سیک ها در ایالت شمالی پنجاب هند، زادگاه مذهب سیک، که با پاکستان هم مرز است، حمایت کرده بود و طبق گزارش ها  در زمان  مرگ  در حال ترتیب یک همه پرسی غیر رسمی در هند برای یک کشور مستقل سیک بود.در حقیقت سیکیسم یک دین اقلیت است که از شمال هند سرچشمه می گیرد و ریشه آن به قرن پانزدهم بازمی گردد و از هندوئیسم و اسلام تأثیر پذیرفته است.پیروان آن کمتر از دو درصد از جمعیت 4/1 میلیاردی هند را تشکیل می‌دهند، اما سیک‌ها تقریباً 60 درصد از جمعیت ایالت شمالی پنجاب، مرکز دین را تشکیل می‌دهند.

هند استقلال خود را در سال 1947 به دست آورد، اما بلافاصله از طریق تقسیم  که مستعمره سابق بریتانیا را بر اساس خطوط مذهبی تقسیم کرد، آسیب دید.مسلمانان به کشور تازه تاسیس پاکستان گریختند در حالی که هندوها و سیک ها در خشونت های بعدی که حداقل یک میلیون نفر را کشتند به هند گریختند.منطقه تاریخی پنجاب بین دو کشور تقسیم شد و با برخی از بدترین خشونت‌های تقسیم‌بندی ویران شد.از آن زمان، برخی از سیک‌ها خواستار ایجاد «خالیستان» شدند، یک کشور مستقل و «سرزمین پاک» که از پنجاب شروع شده و بر اساس دستورات دین اداره می‌شود.اما این تماس‌ها در دهه‌های بعدی بیشتر شد، زیرا پنجاب به یکی از ثروتمندترین ایالت‌های هند تبدیل شد، به دلیل انقلاب کشاورزی که به‌طور چشمگیری بازده مزارع را افزایش داد.در این راستا جنبش جدایی طلبانه به عنوان یک شورش مسلحانه در اواخر دهه 1980 در میان سیک ها آغاز شد که خواستار یک سرزمین جداگانه بودند. این جنبش خشونت آمیز بیش از یک دهه به طول انجامید و با سرکوب دولت هند که در آن هزاران نفر از جمله رهبران برجسته سیک کشته شدند، سرکوب شد.

گروه‌های حقوق بشر اعلام نمودند که  صدها جوان سیک  در عملیات‌های پلیس کشته شدند، که بعداً در دادگاه ثابت شد که صحنه‌سازی بوده است.در سال 1984، نیروهای هندی به معبد طلایی، مقدس ترین عبادتگاه سیک، در امریتسار یورش بردند تا جدایی طلبانی را که به آنجا پناه برده بودند، بیرون برانند. بر اساس آمار رسمی در این عملیات حدود 400 نفر کشته شدند، اما گروه های سیک می گویند هزاران نفر کشته شدند.کشته شدگان شامل جرنیل سینگ بهیندرانوال بود که دولت هند او را به رهبری شورش مسلحانه متهم کرد.این امر سبب شذ تا در 31 اکتبر 1984، ایندیرا گاندی، نخست وزیر وقت، که دستور حمله به معبد را صادر کرده بود، توسط دو محافظ سیک خود ترور شد.مرگ او باعث یک سری شورش های ضد سیک شد، که در آن گروه های هندو خانه به خانه در شمال هند، به ویژه دهلی نو رفتند، سیک ها را از خانه هایشان بیرون کشیدند و  زنده زنده سوزاندند.هر چند امروز در پنجاب شورش فعالی وجود ندارد، اما جنبش خالیستان هنوز هم در ایالت و همچنین در سیک‌های خارج از کشور حامیانی دارد.دولت هند در طول سال ها بارها هشدار داده است که جدایی طلبان سیک در تلاش برای بازگشت هستند. دولت مودی همچنین تعقیب جدایی‌طلبان سیک را تشدید کرده و ده‌ها تن از رهبران گروه‌های مختلف را که گفته می‌شود با جنبش مرتبط هستند دستگیر کرده است.

جنبش در خارج از هند سبب شد تا هند  از کشورهایی مانند کانادا، استرالیا و بریتانیا  بخواهد تا علیه فعالان سیک اقدام قانونی کنند. به ویژه این نگرانی ها را در مورد کانادا که سیک ها نزدیک به 2 درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند، افزایش داده است.در اوایل سال 2023، معترضان سیک پرچم هند را در کمیسیون عالی این کشور در لندن پایین کشیدند و پنجره ساختمان را به نشانه خشم از اقدام برای دستگیری آمریتپال سینگ، رهبر 30 ساله جدایی طلب که درخواست ها برای خالیستان را احیا کرده بود، شکستند. و ترس از خشونت را در پنجاب برانگیخت.معترضان همچنین شیشه های کنسولگری هند در سانفرانسیسکو را شکستند و با کارگران سفارت درگیر شدند.

دولت هند همچنین حامیان خالیستان در کانادا را به تخریب معابد هندو با گرافیتی «ضد هند» و حمله به دفاتر کمیسیون عالی هند در اتاوا در جریان اعتراض متهم کرد. بگونه ای که در سال 2022 ، پارامجیت سینگ پنجوار، رهبر جدایی طلب سیک و رئیس نیروهای کماندوی خلستان در پاکستان به ضرب گلوله کشته شد.

هند در فوریه 2023  رهبر نیروی ببر خالیستان را  به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کرده بود و او را به  عنوان "یک گروه ستیزه جو" توصیف نمود که هدفش احیای تروریسم در پنجاب و چالش برای تمامیت ارضی، وحدت، امنیت ملی و حاکمیت هند و ترویج اقدامات تروریستی مختلف از جمله کشتار هدفمند در پنجاب است. هنگامی که هند نگرانی های خود را با کانادا مطرح کرد، پلیس کانادا در سال 2016 اعلام کرد که از اتهامات علیه نیجار آگاه است اما خاطرنشان کرد که وی در کانادا متهم نشده این در حالی بود که نیجار در سال 2016 نامه ای درباره این اتهامات به نخست وزیر ترودو نوشت و در آن خود را یک ملی گرا سیک معرفی کرد که به حق سیک ها برای تعیین سرنوشت و استقلال پنجاب تحت اشغال هند از طریق همه پرسی آینده معتقد است و از آن حمایت می کند.این موارد و آگاهی کانادا از اقدامات هند علیه گروه سیک سبب شد تا در جریان نشست گروه ۲۰ در دهلی‌نو، برخورد سرد ترودو با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، سبب متوقف شدن گفت و‌گوهای تجاری بین دو کشور شد به طوری که  برنامه سفر هیئت تجاری کانادایی به هند لغو گردید و  هند از کانادا خواست تا ۴۰ دیپلمات دیگر خود را از این کشور خارج کندو تهدید کرده مصونیت دیپلماتهای کانادایی در خاک این کشور را تضمین نمی‌کند. لازم بذکر است دیپلماتهای کانادایی در هند نسبت به دیپلماتهای هندی در اتاوا تاکنون بیشتر است. در مقابل کانادا  حضور کارکنان خود در هند را به دلیل نگرانی های امنیتی خود "تعدیل" نمود و در مقابل  هند تعهدات خود را تحت کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک بسیار جدی گرفته و تمام امنیت و حمایت لازم را برای دیپلمات های خارجی در خاک خود فراهم خواهد نمود. و مقامات کانادایی نیز باید حساسیت مشابهی نسبت به تهدید به ترور و تحریک به خشونت علیه دیپلمات‌های و حمله به اماکن  هند نشان دهند.هر چند بنظر می رسد اتهامات مطرح شده علیه هند جنبه سیاسی دارد.

مسائل مربوط به روابط هند و کانادا که ریشه در تفاوت حقوق و ارزش‌های بین دو کشور و بی‌اعتمادی ناشی از تاریخ جامعه سیک‌های کانادا دارد، توسط ترودو که هند به دلیل وابستگی سیاسی به او عمیقاً به او بی‌اعتماد است، با وجود  نیروهای طرفدار خالیستان در کشورش به سختی قابل حل است.زیرا جاستین ترودو در مراسم مذهبی سیک ها و رویدادهای اجتماعی آنها  ظاهر می شود و چندین سیک را در کابینه خود منصوب کرده است. و دائم از هند در مورد مسائلی که سیک ها را درگیر می کند و برای برآورده کردن انتظارات رای دهندگانش انتقاد می کند. به طوری که، بسیاری از هندی‌ها متحیرند که چگونه جامعه سیک‌های کانادا، که 1/2 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند، می‌توانند نفوذ سیاسی زیادی داشته باشند. زیرا سیک ها از اواخر قرن نوزدهم در کانادا بوده اند و به بخشی جدایی ناپذیر از جامعه کانادا تبدیل شده اند. آنها در پلیس و نیروهای مسلح خدمت می کنند، سمت های حرفه ای برجسته ای دارند و از نظر سیاسی در تمام سطوح دولتی فعال هستند. در حالی که هندی ها ترجیح می دهند اهمیت سیک ها در سیاست کانادا را به فراز و نشیب های ترودو نسبت دهند.ازطرفی کانادا مقصد مطلوب پنجابی های هندی است که به دنبال آینده ای بهتر هستند، که بسیاری از آنها سیک می باشند. با توجه به بیزاری عمیق دهلی نسبت به ترودو، امید چندانی وجود ندارد که هند تا زمانی که او در سمت خود باقی است، روابط نزدیکی را دنبال کند.زیرا  هند یک قدرت رو به رشد با پیامدهای قابل توجهی است که برای مدیریت مسائلی چون هند و اقیانوس آرام، تغییرات آب و هوا، و اقتصاد جهانی، و همچنین مدیریت و تأمین امنیت مشترکات جهانی به غرب نیاز دارد و غرب نیز به همان اندازه به هند نیاز دارد. اگر غرب می‌خواهد هند در مدیریت نگرانی‌های امنیتی آن شریک باشد، باید متقابلاً  در مدیریت نگرانی‌های امنیتی هند شریک باشد.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

منابع:

خالیستان(2010)،بازیابی نشانی اینترنتی:https://fa.wikipedia.org/wiki

خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(1391)،" هند؛ سودای ابرقدرتی و چالش های داخلی"،بازیابی نشانی اینترنتی:https://www.irna.ir/news/8027837

خبرگزاری فارس(1402)،" هند 40 دیپلمات کانادایی را اخراج کرد"،بازیابی نشانی اینترنتی:https://www.farsnews.ir/news/14020711000099

Al Jazeera and news agencies(2023),”Who was Hardeep Singh Nijjar whose killing triggered India-Canada tensions?”, https://www.aljazeera.com/news/2023/9/19/india-canada-row-who-was-hardeep-singh-nijjar-what-is-khalistan-movement

Haidar,S.(2023),” Why have India, Canada tensions worsened? | Explained”, https://www.thehindu.com/news/national/why-have-india-canada-tensions-worsened-explained/article67339026.ece

Fair Christine .C(2023),” The Deep Roots of the India-Canada Diplomatic Rift”, https://www.lawfaremedia.org/article/the-deep-roots-of-the-india-canada-diplomatic-rift

SHARMA,K.(2023),”India suspends visa services for Canadians due to 'security threats”, https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/India-suspends-visa-services-for-Canadians-due-to-security-threats

^[1] Hardeep Singh Nijjar