رضا میرزایی کارشناس ارشد روابط بین الملل

به لحاظ تبار شناسی، سرکوب مخالفان سیاسی، شکنجه، اعدام و تفتیش عقاید مردم توسط حکومت های قرون وسطایی و در کشورهایی همچون هلند اسپانیا، و فرانسه در چارچوب تروریسم دولتی سازماندهی شد، و از آنجا واژه تروریسم و تروریست به ادبیات سیاسی غرب وارد شدو حکومت انقلابی فرانسه بود که تولید کننده چنین مفاهیمی بودند. در این دوران بود که افراطیون انقلابی و ژاکوبن ها نام خود را با افتخار تروریست نهادند. تعبیر حکومت وحشت نیز ریشه در این دوران دارد.خشونت، قربانی، هدف، انگیزه، قانونمندی (غیرقانونی بودن)، بیانیه مسئولیت، دستور دهنده و عاملِ اقدام از مهمترین شاخصه ها و اجزای مفهومی تروریسم است.

به نظر می رسد تروریسم با هر تعریف و برداشتی به لحاظ مفهومی، در مقابل خاورمیانه و مناطق همجوار بیش از پیش ایستاده است. شاید بتوان گفت با کمی ملاحظه و توجه بر امکان پیوند میان تکنولوژی های پیشرفته و تروریسم در بستر تضارب آرا و عقایدِ موجود، کشمکش های منطقه ای و نقش بازدارندگی فعالیت های پروکسی و...، امکان جابجایی تروریسم از یک پدیده سطح پائین امنیتی به پدیده ای استراتژیک و امنیتی در منطقه محتمل گردیده است. در این حالت امکان خود آسیب پذیری منطقه ای از این موضوع افزایش یافته تلقی می شود.

تغییر و جابجایی آرایش قدرت و مظاهر دولتی، نفوذ بر پایه حمایت های تروریستی، ریسکِ همراه چنین جابجایی را مضاعف نموده است. مضافا بر اساس یک مطالعه موردی گذشته نگر(بسترهاي شکل گيري و تداوم تروريسم در خاورميانه در مطالعه موردي داعش) ، منافع متضاد بازيگران ذينفع منجر به اتخاذ استراتژي عدم همکاري شده و اين امر بستر شکل گيري و تداوم ظهور گروه هاي تروريستي را رقم زده است. در این منظر به نظر می رسد ادعای رهبری دینی/ مذهبی (هر چند دستاویز) نیز قابل توجه است.

در حالی که کشورهای منطقه بر اساس شباهت های جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی در کنار هم قرار می گیرند، با اینحال تفاوت های قابل توجهی در رویدادهای تروریستی بین کشورهای منطقه وجود دارد. این احتمالاً بازتابی از پیچیدگی های تعامل پیچیده بین سیاست، مذهب وفرهنگ، امنیت و سرویس های اطلاعاتی منحصر به فرد برای هر کشور است. این نکته مهم است که تهدید تروریستی امروز عمدتاً از گروه‌ها و شبکه‌های ضعیف با روابط کمتر با دولت‌ها ناشی می‌شود. بدترین حالت در این رابطه دستیابی چنین گروه هایی به منابع مالی و تسلیحات بروز و انعطاف پذیر به لحاظ عملیاتی است، که می تواند تامین کننده آن دولت ها باشند. در این حالت باید گروه ها را مانند یک بیماری، ریکارنت یا عود کننده محاسبه نمود.

مناطق خاص و به لحاظی خود مختار مانند منطقه قبایلی در محلی میان جنوب و قلب آسیا (میان پاکستان و افغانستان که گروه تحریک طالبان پاکستان در آن قرار دارد) نیز به عنوان متغیر تأثیر گذار مطرح شده است. حکومت های ناتوان در انسجام و ناهماهنگ، قاچاق، و مناطق تولید مواد مخدر و حتی معادن گرانقیمت نیز از جمله پیچیدگی های درگیر موضوع می باشند. مهم است که منطقه خاورمیانه و اطراف در حال حاضر به عنوان محل تلاقی قدرت های بزرگ و منطقه ای و رفتارهای هژمونیک تلقی می شود که تقابل ها بر پایه پروکسی را تشدید خواهد نمود. حملات اخیر در روسیه و حملات گذشته در ایران هر چند می تواند به حوادث گذشته در سوریه هم مربوط باشد، نمونه هایی از اینگونه تقابل می باشد.

اینجا این سوال مطرح است که آیا گفتمان تروریسم شناسی در خاورمیانه و مناطق همجوار با پیچیدگی مواجه خواهد بود؟

در پاسخ یابی، نسبتِ درک هر بازیگر بر مفهوم تروریسم و اقدام تروریستی مهم جلوه می نماید. شاید بتوان گفت مهمترین پیچیدگی امروزین پدیده تروریسم توجیح پذیری و نگاه ابزاری به آن در ارتباط با موضوع قدرت است...

با این تفاسیر می توان توصیه نمود در شرایطِ در حال تغییر ، یا پُر فراز و نشیب منطقه، انعقاد گفتمانی مشترک،  همجوار با ملاحظاتِ توسعه همکاری های اقتصادی، اجتماعی و امنیتیِ منطقه ای ضرورت دارد. در صورت فقدان یک شرایط حداقلی در این رابطه احتمال دو حالت افزایش یافته تلقی می شود. اول مداخله قدرت های بزرگ (هژمون) و دوم شروع جنگ های کوچک ...

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل