دیپلماسی نوروز

امیر هوشنگ میرکوشش^[1]

نوروز  بمانید که  ایّام  شمایید

آغازشماییدوسرانجام شمایید

 

جغرافیای فرهنگی علاوه بر مکان ، زمان را نیز در بر می گیرد. حوزه نفوذ و دایره تاثیر فرهنگ جان و روح انسان هاست . جغرافیای فرهنگی نژاد، زبان و حتی دین انسان را در می نوردد و قادر است چتری به اندازه همه انسان های گذشته حال و آینده بگستراند. گستردگی و حوزه نفوذ فرهنگی در جهان امروز  با استفاده از فناوری ها  با سرعتی غیر قابل پیش بینی  و مهار نشدنی همراه است. غفلت از تجهیز به دانایی و توانایی در فعالیت های فرهنگی باعث عقب ماندگی از جهان در حوزه تبادلات فرهنگی خواهد شد.

نوروز، فراتر از یک جشن ملی، نمادی از دیپلماسی فرهنگی و همبستگی ملت‌ها است. این آیین کهن که در بیش از ۱۲ کشور از آسیای مرکزی تا قفقاز، خاورمیانه و شبه‌قاره هند گرامی داشته می‌شود، بستری منحصر‌به‌فرد برای تعاملات صلح‌آمیز میان ملت‌ها فراهم کرده است.

ﻧﻮروز ﺗﺠﻠﻲ ﮔﺎه ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ،  ﻫﻢ اﻧﺪﻳﺸﻲ و هم ﻛﻨﺸﻲ  اﻳﺮاﻧﻴﺎن در دورن و ﺑﺮون ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان  زﻣﻴﻦ اﺳﺖ . از ﻛﻨﺎره ﻫﺎي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎ ﺳﻴﺪﻧﻲ در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﺎ ﮔﺬر از ﻗﺎره ﻫﺎي اروﭘﺎو آﺳﻴﺎ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻔﺎوت ﻫـﺎي ﻣﻜﺎﻧﻲ، در زﻣـﺎن واﺣـﺪ و در آﻳﻴﻦ ﻳﮕﺎﻧﻪ اي، اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ اﻓﻖ ﺗﻬﺮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑـﺎ سرور  ﺑـﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧـﻮروز ﻣـﻲ روﻧـﺪ و آرزوﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ و ﺳﻌﺎدت و ﺳﺮاﻓﺮازي ﺧﻮد و هم نوعان خود در دل می  ﭘﺮوراﻧﻨﺪ .  ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻧﻮروز از روزﮔﺎران ﻛﻬﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﮔﺮ اﻓﺮاد و اﻗﻮام اﻳﺮاﻧـﻲ ﺑﻮده و اینک ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠـﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ای ﻋﺎﻣﻞ هم ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﻗﻮام تشکیل  دﻫﻨﺪه ﻣﻠﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﻠﻞ  حوزه نوروز  ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ  رود  .  اﻳﻦ آﻳﻴﻦ گرانسنگ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﻲ در ﻫﻮﻳﺖ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوز اﻳﺮان اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ میﺗﻮاﻧﺪ رﺷﺘﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﻴﻦ ﻫﻤـﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫـﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﺮان اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻧﻮروز ﻋﺸﻖ ﻣﻲ  ورزﻧﺪ .

نوروز؛ پلی برای ارتباط میان ملت‌ها

پاسداشت آئین های مختلف ایرانی از نشانه های توجه ایرانیان به فرهنگ باستانی خود است که با وجود مخالفت ها و موانع زیاد در طی سال های سال ها دوام آورده اند. آئین نوروز، سیزده بدر و چهارشنبه سوری در طول تاریخ ایران پا برجا مانده و هر سال از سوی ایرانیان در هر نقطه ای از جهان که باشند جشن گرفته می شوند. این آئین ها و به ویژه نوروز به نمادی از فرهنگ ایرانی تبدیل شده اند و می تواند در ایجاد پیوند میان ایرانیان و شناساندن فرهنگ ایران به دیگر ملل جهان نقش مهمی ایفا نماید. ﻧﻮروز ﻛﻮﺷﺶ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ آﺷﺘﻲ  ﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﺳـﺖ . ﻧـﻮروز ﺑـﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن و ﺑﺎ ﺷﺎدي و ﺳﺮور دﺳﺘﻪ  ﺟﻤﻌﻲ و ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺑﺮﮔـﺰار ﻣـﻲ ﺷﻮد و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم «اﻗﻠﻴﺖ»  در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮروزي ﺟﺎي ﻧﺪارد .  ﻧﻮروز از ارﻛﺎن ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ و رﻣـﺰ ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎري آن را ﺑﺎﻳﺪ در آﻳﻴﻦ  ﻫـﺎي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ آن  ﺟﺴﺖ وﺟﻮ ﻛﺮد  نوروز جشنی کهن و شادی آفرین و همراه با نوزایی طبیعت است که دارای سابقه  درخشان تاریخی و گستره وسیع جغرافیائی است و بستری مناسب برای همگرائی میان ملل مختلف می باشد.گستره جغرافیائی این آئین ، از غرب چین آغاز و در مسیر شبه قاره هند ، افغانستان، ایران ،آسیای مرکزی تا قفقاز ادامه می یابد.

نوروز با پیام تجدید، آشتی و نو شدن، به ملت‌ها فرصت می‌دهد تا از طریق فرهنگ و سنت‌های مشترک، روابط خود را تقویت کرده و دیپلماسی نرم را جایگزین تنش‌های سیاسی کنند. اشتراکات نوروزی میان ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، آذربایجان، ترکیه، هند و حتی برخی مناطق بالکان، زمینه‌ای برای همگرایی منطقه‌ای ایجاد می‌کند که بر پایه ارزش‌های مشترک، همچون صلح، همکاری و احترام متقابل بنا شده است.

ثبت نوروز در سازمان ملل؛ گامی در مسیر دیپلماسی فرهنگی

در سال ۱۳۸۸ (۲۰۰۹ میلادی)، سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای، ۲۱ مارس را به عنوان "روز جهانی نوروز" به رسمیت شناخت. این اقدام، تأییدی بر اهمیت نوروز به عنوان یک سرمایه فرهنگی و ابزار دیپلماسی عمومی بود. همچنین، برگزاری جشن‌های نوروزی در سازمان‌های بین‌المللی مانند یونسکو و اکو، نشان‌دهنده ظرفیت این آیین برای تعاملات بین‌المللی و همکاری‌های دیپلماتیک است.

سال 2010 از سوی سازمان ملل متحد به عنوان سال جهانی نوروز نامگذاری شد و جشن نوروز به عنوان باستانی ترین جشن جهان در مجمع عمومی این سازمان به ثبت رسید. با تصویب سازمان ملل متحد، همه کشورهای عضو این سازمان باید در تقویم های رسمی شان روز21 مارس را به عنوان نوروز ثبت کنند و برای حفظ و توسعه فرهنگ و سنت های آن تلاش کنند. پیش از این نیز سازمان آموزشی،علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد( یونسکو ) جشن نوروز را در فهرست میراث فرهنگی معنوی و شفاهی به ثبت رسانده بود.

ثبت نوروز به‌عنوان یک میراث فرهنگی ومعنوی از سوی یونسکو و به رسمیت شناختن آن از سوی سازمان ملل برای ملت های منطقه که نوروز را جشن می‌گیرند،دارای اهمیت است و باعث می شود این آیین کهن که عامل وحدت ملی مردم منطقه در طول قرون و اعصار بوده ، بار دیگر بتواند نقش خود در پیوند فرهنگی کشورهای حوزه نوروز و تقویت همگرائی منطقه ای را ایفا نماید.

نوروز و دیپلماسی فرهنگی

نوروز با مفاهیمی چون بخشش، همبستگی و احترام به طبیعت و دیگران، بستری برای کاهش تنش‌های بین‌المللی و حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات فراهم می‌آورد. از دیدگاه مکتب ایرانی صلح، نوروز فرصتی برای آغاز گفت‌وگوهای بین‌المللی بر پایه ارزش‌های فرهنگی مشترک است. به همین دلیل، کشورهای حوزه نوروز می‌توانند از این فرصت برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و ایجاد مکانیسم‌های صلح‌آمیز بهره ببرند.

رویکرد کشورهای حوزه نوروز در بهره برداری از دیپلماسی نوروز و همبستگی کشورهای حوزه فرهنگی نوروز، با بیش از 300 میلیون جمعیت ، احیای یک واقعیت فراموش شده است که ادامه آن در قالب مراسم منظم سالیانه، می تواند عامل مهمی برای تقویت همگرایی میان کشورهای مناطق مختلف باشد. اینک جشن نوروز در بیش از 10 کشور جهان و 12حوزه فرهنگی نوروز ، به صورت رسمی و در 40 کشور جهان به صورت نیمه رسمی به عنوان جشن بزرگ مردم شناخته می شود و این جشن به عنوان یکی از جشن های نوع دوستی و انسان دوستی ایرانیان از دوران کهن تاکنون در جهان شناخته شده است. نوروز نه تنها در هم‌گرایی با کشورهای فارسی زبان نقش دارد بلکه در هم‌گرایی کشورهای غیر فارسی زبان مثل ارمنستان گرجستان که مسلمان هم نیستند یا درکشورهای عربی که هم‌زبان نیستند اما رابطه فرهنگی با نوروز دارند نقش مهمی ایفا می کند.

دیپلماسی نوروز در چارچوب دیپلماسی فرهنگی قابل توجیه است که افکار عمومی کشورها را در نظر می گیرد و بر آن است که با تاثیرگذاری بر فرهنگ سیاسی و گروه‌های اجتماعی اهدافی را محقق سازد. عناصر فرهنگی این آیین و  سنت های قدیمی مثل نوروز می تواند در سطح جهانی تاثیرگذار باشد زیرا باعث همگرایی در منطقه و حفظ اشتراكات هویتی، تمدنی، زبانی و فرهنگی می شود. با توجه به اهمیت و نقش فرهنگی گسترده نوروز می‌توان از آن به عنوان عاملی فرهنگی  و در راستای  دیپلماسی عمومی  و همکاری های  منطقه ای بهره گرفت. همچنین می توان از عنصر نوروز و همگرایی فرهنگی در سطح بین‌المللی برای  گفتمان بین فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی استفاده نمود.

دیپلماسی نوروز می تواند با منافع اقتصادی کشور های حوزه جغرافیایی نوروز  همراه باشد.  در سال های اخیر برخی از کشور های منطقه از موقعیت و زمان نوروز برای جذب گردشگر و در نتیجه منافع اقتصادی آن بهره مند شده اند، موضوعی که در ایران هم چنان مغفول است و نادیده گرفته می شود.گردشگری نوروزی می تواند علاوه بر تبادلات فرهنگی میان کشور های حوزه نوروز و کشور هایی که از نوروز تاثیر پذیرفته اند باعث کسب در آمد نیز گردد.

نهادهاي فرهنگی ایران در منطقه از جمله رایزنی‌های فرهنگی از جمله مهم‌ترين متوليان تقويت روابط فرهنگي با كشورهاي منطقه هستند. رایزنی‌های فرهنگی ایران در کشورهای مختلف وجود دارند و فعالیت می‌کنند. این که این رایزنی های فرهنگی تا چه اندازه در ارتباط فرهنگی و استفاده از دیپلماسی نوروز موفق عمل نموده اند در این جا مورد بحث نیست اما شاید بتوان گفت که فعالیت آنها در تمام حوزه‌های فرهنگی و تمدنی نیست.

اشتراکات فرهنگی مهمترین مولفه نوروز محسوب می شود و می توان آن را به سایر حوزه های جغرافیایی نیز تسری داد. بخش فرهنگ در عرصه بین الملل و سیاست خارجی نقش غیر قابل انکاری دارد . یک اثر سینمایی یا یک تئاتر یا موسیقی می تواند،فرهنگ و هنر یک کشور را در معرض معرفی شدن به سایر فرهنگ ها قرار دهد. ˈدیپلماسی فرهنگی نوروز نیز با محوریت فرهنگ های ماندگار و فرهنگ معنوی و غیر ملموس در حوزه سیاست خارجی و بین الملل تاثیر گذار است و اینک به عنوان یک فرهنگ بین المللی از سوی جامعه جهانی مورد احترام قرار گرفته است.

دیپلماسی نوروز به عنوان بخشی از دیپلماسی عمومی و فرهنگی ایران می تواند در مناسبات و تبادلات فرهنگی میان ایران و کشور های مرتبط و حتی غیر مرتبط با این حوزه به کار گرفته شود و درتامین منافع ملی کشور نقش مهمی ایفا نماید.

 

نتیجه‌گیری

 نوروز، الگویی برای دیپلماسی فرهنگی

در جهانی که با بحران‌های ژئوپلیتیکی، منازعات قومی و گسست‌های فرهنگی مواجه است، نوروز الگویی برای دیپلماسی فرهنگی و صلح پایدار به شمار می‌رود. این آیین کهن، ظرفیت آن را دارد که به‌عنوان یک ابزار دیپلماسی نرم در روابط بین‌الملل مورد استفاده قرار گیرد و کشورهای مختلف را، صرف‌نظر از اختلافات سیاسی، به یکدیگر نزدیک‌تر کند.باشد که دیپلماسی نوروز، نویدبخش صلح، همبستگی و دوستی میان ملت‌ها باشد.

ایّام ز دیدار شمایند مبارک

نوروز بمانید که ایّام شمایید

 

 

منبع: دیپلماسی عمومی در تئوری و عمل، امیر هوشنگ میرکوشش، انتشارات جهاد دانشگاهی

 

 

 

 

^[1] مدیر مسئول مجله ایرانی روابط بین الملل